پیش‌شرط‌های رشد صنعتی در ۱۴۰۲
صنعت در سال ۱۴۰۱ با مشکلاتی مانند تورم، کمبود سرمایه در گردش، تحریم و نبود استراتژی توسعه مواجه بود؛ گشایش در صنعت با حل این مشکلات پایه‌ای ممکن است.
براساس گزارش اتاق بازرگانی ایران، سال ۱۴۰۱ صنعت با چند مشکل شامل تورم، سرمایه در گردش و تحریم مواجه بود. در شرایط رکود تورمی یادشده بدون شک بنگاه ها با مشکل تامین سرمایه در گردش مواجه می شوند که همواره یکی از بنیادی ترین نیازهای تولید بوده است. به نظر می رسد این موضوع به ویژه در شرایط سخت و حساس تولیدکنندگان را تحت فشار قرار داده و فعالیت های این بنگاه ها را متأثر کرد. البته شامخ صنعت در آذر ۱۴۰۱ با ثبت عدد ۵۱ . ۶۹ اندکی بهبود را نشان داد. این عدد نسبت به شامخ صنعت در ماه گذشته اندکی کاهش یافته بود که حاکی از تضعیف بهبود در ۳ ماه گذشته است.
پس از بروز واگرایی بین شامخ کل و شامخ صنعت در ماه آذر که برای نخستین بار از ابتدای پیمایش شامخ روی داد، در ماه جاری نیز این واگرایی مشاهده می شود هرچند مطابق با پیش بینی های آبان ماه این فاصله کمتر شده و هم شاهد کاهش شدت افت آن در کل اقتصاد و هم تضعیف بهبود آن در بخش صنعت بوده ایم تا کمی از میزان واگرایی مورداشاره کم شود. البته ممکن است این واگرایی به همگرایی در بدتر شدن وضعیت در کل اقتصاد و بخش صنعت بینجامد که به معنای تعمیق رکود در بخش های گوناگون اقتصاد کشور خواهد بود. در کنار شرایط داخلی تورم، قیمت گذاری دستوری و کاهش سرمایه گذاری، تحریم های داخلی و خارجی گلوی اقتصاد ایران و صنعت را به شدت می فشارد. اما صنعت گرفتار مشکلات دیگری هم هست؛ نبود استراتژی توسعه صنعتی، سند بالادستی که بارها نوشته شده و هیچ وقت اجرایی نشده، باعث شده حوزه صنعت و البته حوزه تولید با شلختگی و بی برنامگی پیش رود و پیامدهای این مسئله را در همه ابعاد اقتصاد کشور می بینیم. برای همین برخی کارشناسان معتقدند باید کمیته ای ذیل وزارت صنعت، معدن و تجارت با محوریت این وزارتخانه و با حضور فعالان بخش خصوصی (با محوریت اتاق بازرگانی) و نمایندگان سازمان های دولتی مرتبط (مانند معاونت علمی و فناوری رئیس جمهور و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، وزارت ارتباطات، سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران) به منظور سیاست گذاری حرکت به سوی انقلاب صنعتی چهارم و استقرار گام های اولیه این صنعت در تولید کشور تشکیل و همچنین باید در برنامه هفتم توسعه به توسعه بخش صنعتی توجه ویژه اش شود.
پیش بینی ۱۴۰۲؛ گشایش صنعتی
صنعت در ایران گرفتار است؛ از سویی به دلیل وضعیت و شاخص های اقتصادی و تحریم های ظالمانه و از سوی دیگر به دلیل نبود برنامه و استراتژی توسعه، شاید بزرگ ترین ضربه را صنعت کشور از همین منظر می خورد و انتظار می رود دولت سیزدهم به سمت وسوی دولت توسعه پیش رود و تدوین استراتژی صنعتی را در دستور کار قرار دهد. در این صورت است که می توانیم انتظار داشته باشیم صنعت به سمت بهبود وضعیت پیش می رود وگرنه در بر همان پاشنه خواهد چرخید و تنها به تعدد مجوزهای احداث واحدهای تولید افتخار خواهیم کرد و سر در گریبان برای واحدهای شکست خورده خواهیم بود. از سوی دیگر می توان در برنامه هفتم توسعه که در حال تدوین است به انتظارات بخش صنعتی و تولید توجه کرد و این نقطه امید را تقویت کرد. اگر دولت بتواند به این اصول توجه کند و آرامش را به جامعه برگرداند و در راستای مذاکرات برای امضای برجام و رفع تحریم ها گام بردارد، حتما گشایش صنعتی هم رخ خواهد داد.
حمایت از صنعت به جای صنعت زدایی
فرشاد مؤمنی، اقتصاددان درباره وضعیت صنعت در ایران معتقد است که بی سابقه ترین سطح صنعت زدایی در تاریخ اقتصادی یکصد ساله، طی ۱۰ ساله اخیر رخ داده است. طی چند ساله گذشته یک روند انحطاط در عملکرد اقتصادی ایران مشاهده می شود و این روند طیف متنوعی از نگرانی ها و آشفتگی های ذهنی را در سطح نظام تصمیم گیری، تولیدکنندگان و عامه مردم شده و همه وجود گشایشی را در اقتصاد ایران مطالبه می کنند. اما وعده گشایش به شیوه امروز باز شدن باب جدیدی از آینده فروشی و غیرمولدپروری و پشت کردن به تولید است؛ پرسش این است که آیا می توان از طریق به حاشیه راندن افراطی تولید و انقطاع مطلقه از آن چشم امیدی به گشایش و بهبود وضعیت جامعه داشته باشیم یا خیر؟
حمایت از تولید داخلی تکلیف قانونی است
معاون صنایع عمومی وزارت صمت با بیان اینکه سرمایه گذاری ها به نتیجه رسیده، اظهار کرد: در پاییز سال گذشته رشد ۱۱ . ۶ درصدی را در تولید تجربه کردیم که به نوعی در تاریخ ایران بی نظیر بود. به گزارش وزارت صمت، محمدمهدی برادران درباره عملکرد صنعت کشور و راهکارهای استمرار رشد تولید در سال ۱۴۰۲ با توجه به شعار سال «مهار تورم، رشد تولید» گفت: رهبر معظم انقلاب اسلامی ابتدای سال گذشته اعلام کردند که رشد تولید نه تنها یکی از راهکارهای اقتصاد کشور است بلکه مهم ترین راهکار است و همچنین تنها راه رشد اقتصاد کشور، رشد تولید است همچنین رهبری در بهمن سال گذشته در جمع صنعتگران تاکید کردند که باید رشد تولید، مستمر و سریع ادامه پیدا کند.
وی افزود: آماری که الان بیان می شود، عمدتا آمار مربوط به مراکز آماری کشور، بانک مرکزی و مجموعه های ذی ربط بوده و همگی بیانگر این است بعد از سال ها که ما در حوزه رشد تولید متوقف بودیم و رشد تولید نزدیک به صفر را در یک بازه زمانی ۱۰ ساله طی کردیم، هم اکنون رشد تولید مثبت شده است.
معاون صنایع عمومی وزارت صمت با بیان اینکه این آمارها بر اساس همان فرمول هایی است که سال های قبل همان تیم ها سنجش می کردند، تهیه شده است، ادامه داد: برای مثال، در تولید ناخالص ملی در سال ۱۴۰۰ این عدد به ۴ . ۴ دهم رسید و امسال هم پیش بینی می شود که آمار مشابه قطعا بالاتر از سال ۱۴۰۱ است. همچنین بر اساس آمار ۹ ماهه سال قبل، در پاییز رشد ۱۱ . ۶ دهم درصدی را تجربه کردیم که به نوعی در تاریخ ایران بی نظیر و کم نظیر بود.وی تاکید کرد: در سه ماهه سوم سال گذشته ما رکورد اشتغال صنعتی را هم شکستیم و به اشتغال ۸ میلیون و ۳۲۹ هزار نفر رسیدیم، همین طور آمار صادرات و واردات هم تاییدکننده این رشد است. البته همیشه این پرسش مطرح است که این رشد تولید به خصوص در یکی دو سال اخیر، چرا همزمان به رشد وضعیت اقتصادی در کشور و خصوصا در سبد خانوار احساس نشده است. برادران با بیان اینکه وقتی فرزندتان در یک درس نمره ۲۰ گرفته، این خیلی امیدوارکننده است، مثلا در درس صنعت به هدفی که گذاشته شده رسیده، تاکید کرد: هدف مان برای کل کشور رشد ۸ درصد بوده است، هم سال گذشته و هم سال های قبل در طول سند برنامه بلند مدت مان که برنامه چشم انداز ۱۴۰۴ بوده، برای اینکه بتوانیم به یک وضعیت مطلوب برسیم، باید هر سال ۸ درصد رشد داشته باشیم. به طبع اگر یک نمره خوب در کارنامه تان ببینید، به این معنی نیست که تمام نمرات مطلوب است و به این معنی نیست که معدل مطلوب است. برای مثال اگر رشد اقتصادی کشور به عدد بالای ۴ درصد رسید، در حالی که باید به عدد هشت درصد برسد، پس معدل ما نمره قبولی هست، اما نمره مثل آن یک عدد نمره صنعت نیست، بلکه معدل کل مان، نمره قبولی است، نسبت به اینکه مثلا باید ۸ درصد می شدیم امروز ۴ . ۴ هستیم، مثلا عدد 11 نمره 11 از 20 است.
وی در این زمینه اضافه کرد: وقتی این نمره ۱۱ را در کارنامه می بینید و قابل قبول می شود که سال قبل و سال قبل تر آن، معدل صفر بوده و سال قبل تر از آن نیز همین نمره را گرفته اید اما امسال یک نمره ۱۰ و یک سال نمره ۱۱ یا ۱۲ گرفته اید که امیدوارکننده است. البته نمره امروز جبران مافات سال قبل را نمی کند زیرا قرار بوده ده گام برداریم. امسال آن گام را تا حدودی برداشتیم آیا آن ۱۰ گام جبران شد؟ این جبران نمی شود.
معاون صنایع عمومی وزارت صمت در مورد مشکل مواد اولیه مخصوصاً موادی که در داخل کشور تامین می شود، تصریح کرد: وقتی دنبال رشد تولید هستیم، قطعاً باید مقدمات آن را مهیا کنیم. شاید یکی از مهم ترین مقدمات این است که ما مواد اولیه در اختیار تولیدکننده بگذاریم، چون رشدی که تا الان محقق شده، بسیاری از آن سرمایه گذاری جدید است.
سرمایه گذاری ها به نتیجه رسید
برادران با بیان اینکه سال گذشته سرمایه گذاری ها به نتیجه رسید، ادامه داد: خیلی از رشدها مرهون به نتیجه رسیدن همان سرمایه گذاری هاست که شما الان ملاحظه می کنید. در کنار این صنعت، همکاران دیگرمان در صنعت پتروشیمی هم سندی را تهیه کردند و تلاش می کنند در کنار توجه به صنایع بالادست به صنایع پایین دستی توجه کنند. البته در کنار رشد صنایع بالادستی، نیازهای صنایع پایین دستی را هم می توانیم از طریق بخش خصوصی برطرف کنیم که در این زمینه مقدماتی مهیا شده تا بتوانیم از بخشی از ظرفیت ها استفاده کنیم.
وی با بیان اینکه برنامه ای را که طراحی کردیم و عمق تولید را متناسب با آن انجام دادیم، یادآور شد: در سال گذشته نوساناتی که در بازارهای ارزی ایجاد شد در حال تسری پیدا کردن به بازار کالاها، بورس کالا و حوزه های دیگر بود که تلاش کردیم توجه ها را به این موضوع جلب کنیم که نرخ مواد اولیه در داخل کشور متناسب با سطح اقتصاد جامعه تنظیم شده است، مثلاً هزینه نیروی انسانی، هزینه آب و برق و گاز ثابت بوده؛ پس نباید ما نسبت به نوسانات بین المللی که اگر کالایی در دنیا گران می شود، بخواهیم نرخ آن را دلاریزه کنیم یا نرخ جهانی برای آن در نظر بگیریم.
معاون صنایع عمومی وزارت صمت با بیان اینکه تلاش می کنیم مزیت های نسبی صنعت را حفظ کنیم، ادامه داد: البته می دانید این کار برخلاف حمایتی بود که صنعتگران و تولیدکنندگان و طرفداران رویکرد اقتصاد مقاومتی در کشور انجام می دهند و همچنین مخالفان و دشمنان بیرونی و ممکن است مخالفان درونی هم داشته باشد.
وی اضافه کرد: در هر صورت همیشه هم تکلیف قانونی مان است هم حامی تولید داخلی هستیم، اما یک جاهایی که محدودیت باشد یا ایجاد انحصار بشود یا سایر زنجیره دچار چالش شود در تامین کالایش، الزام پیدا می کنیم که مواد اولیه را وارد کنیم که آنجاها هم در سطح محدود کنترل شده و بعد همزمان هم سرمایه گذاری دارد صورت می گیرد که مطمئن باشیم رشد صنعتی مان به صورت متوازن دارد صورت می گیرد.
معاون صنایع عمومی وزارت صمت با بیان اینکه در ابتدای سال گذشته مصوبه ای در مجلس شورای اسلامی بود که معافیت واردات ماشین آلات حذف شد، افزود: در این راستا، پیگیری های زیادی از بدنه مجموعه دولت و همراهی خوبی در کمیسیون صنایع مجلس شورای اسلامی صورت گرفت، همراهی خوبی هم مجموعه صنایع مختلف داشتند. در مجموعه صنعت نساجی که جزو صنایعی است که نیاز به بازسازی دارند، معافیت برنگشت. همچنین موفق شدیم با کاهش تعرفه گمرکی به یک درصد صرفا، تا حدودی مشکلات را جبران کنیم، چون در هر صورت تعرفه ۱۰ و به تعرفه ۱۵ رسیده بود که ما به صفر نتوانستیم برسانیم در هر صورت مصوبه قانونی بود.
رشد در صنعت با مشکلات موجود
معاون صنایع عمومی وزارت صمت با تاکید بر اینکه رشدی که در صنعت می بینیم با همین مشکلات واقعا کاری بی نظیری بوده که آمارها هم الان موید این مسئله است، درباره بحث تسهیلات بانکی و سرمایه در گردش هم این گونه توضیح داد: البته تسهیلات بانکی به بانک مرکزی و رفع تعهد ارزی هم عمدتا در حوزه مستقیم کاری وزارت صمت نیست، اما این وظیفه برای ما است که به عنوان خدمتگزار جامعه صنعتی کشور، این موضوعات را پیگیری کنیم تا این اقدامات انجام شده، با همراهی مجلس شورای اسلامی، همراهی سایر نهاد ذی ربط، به یک رویکرد حمایتی در تولید تبدیل شود. با توجه به چالش داخلی و نوسانات و موضوعات مختلف، اگر واقعا در عمل این حمایت صورت بگیرد، قطعا همان رشد سریع و مستمر، آثارش را خواهد گذاشت. البته نشستی هم با دوستان بانک مرکزی برگزار کردیم که امیدواریم با کمک آنها تا حد زیادی این مسائل رفع شود. وی با بیان اینکه در این حوزه انجمن صنایع نساجی و انجمن های مرتبط، بازوهای مشورتی مان هستند و ما متناسب با آن موضوعات را دنبال می کنیم، اضافه کرد: در هر صورت هرقدر شرایط کشور تورمی می شود، سرمایه تولیدکننده ما محدود می شود و نمی تواند که آن میزان زنجیره تولید به سرعت مواد اولیه اش را تامین کند. باید به میزانی که تورم در کشور داریم، سرمایه در گردش واحدها را تامین کنیم؛ اگر این گونه نشود به نوعی حجم تولید این را کاهش می دهیم. برادران درباره اتفاقات خوبی که در صنعت اسباب بازی رخ داد، خاطرنشان کرد: اساسا در سال های گذشته همکاران خیلی خوبی در وزارتخانه بودند و کارهای خوبی را انجام دادند، پیش از من هم افراد بسیار شاخصی سمت های معاونت تولید یا معاونت صنعت را عهده دار بودند، اما ساختار وزارتخانه به این گونه بوده که عمده وقت معاون صنایع صرف صنایع خودرویی و بیشتر ایران خودرو و سایپا می شده، یعنی به نسبت شاید ۸۵ درصد ۹۰ درصد ایران خودرو یک درصدی هم سایپا، بقیه صنایع کشور واقعا آن وقتی که باید به آنها تخصیص داده می شده و حجم ضریب ساختار تشکیلاتی و اهتمامی که باید به آنها داده می شده، انجام نشده است.
سخن پایانی
تجربه دنیا ثابت کرده که محال است گشایش توسعه گرا، پایدار و اعتلابخش در کشوری یا در صنعتی پدید بیاید بدون اینکه توجه به بنیان های علمی- فنی تولید و به معنای دقیق کلمه حمایت از تولید توسعه گرا و تولیدی که دانایی و توانایی محور است در دستور کار قرار بگیرد. این یک مسئله بسیار تکان دهنده در اقتصاد سیاسی ایران است و دقیقا حدود ۳۱ سال از زمانی که به صورت تدریجی و فزاینده و امروز به صورت نظام دار فرآیندهای تصمیم گیری و تخصیص منابع در ایران پشت به تولید کرده و رانت پروری و غیرمولدپروری را پیشه خود کرده اند، می گذرد. به جای اینکه تلاش کنیم هم تولید صنعتی و هم کشاورزی و هم خدمات مولد ارتقا پیدا کنند، دقیقا به سمت صنعت زدایی حرکت کردیم؛ مسیر رشد پایدار اقتصادی از توجه به اقتصاد صنعتی می گذرد.
