قانون جهش دانش‌بنیان با جدیت دنبال شود
یکی از بخش‌های مهم لایحه بودجه در بخش تولید، پیش‌بینی امکان ایجاد صندوق پیشرفت و عدالت در تمام استان‌های کشور است.
دولت برای حمایت و رشد متوازن اقتصادی استان با تاسیس این صندوق ها امیدوار است علاوه بر تمرکززدایی، هر استان بتواند براساس مزیت ها و سند آمایش سرزمینی خود رشد پایدار اقتصادی را دنبال کند. در مجموع برای این صندوق ۳۱ هزار میلیارد تومان، یعنی برای هر استان به میزان هزار میلیارد تومان منابع دیده شده؛ همچنین براساس تبصره ۱۸ لایحه بودجه به شرکت ها و سازمان های توسعه ای اجازه داده شده تا مبلغ هزار میلیارد تومان از منابع داخلی را برای کمک به سرمایه گذاری در برنامه های تحقق رشد و تولید، صادرات کالا و خدمات، حمایت از دانش بنیان و اشتغال آفرین و ایجاد اشتغال پایدار اختصاص دهند. بنابراین حمایت از تولید، اشتغال پایدار و رشد تولید ملی از طریق افزایش سرمایه گذاری، ارتقای بهره وری، تکمیل طرح های تولیدی نیمه تمام و احیای واحدهای تولیدی راکد با تکیه بر توان دانش بنیان ها از محورهای مهم بودجه 1402 است. برهمین اساس، تبصره ۱۸ لایحه بودجه به موضوع حمایت از تولید دانش بنیان و اشتغال آفرینی پرداخته است. صمت نیز در این گزارش ضرورت تخصیص بودجه به دانش بنیان ها را در گفت وگو با کارشناسان این حوزه بررسی کرده است.
سهم یک درصدی دانش بنیان ها در اقتصاد
بودجه معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در لایحه بودجه ۱۴۰۱ برای اجرای ۸ برنامه ویژه به منظور توسعه پژوهش های علمی و فناوری های جدید اختصاص داشت. طبق جدول تخصیص بودجه این نهاد، مبلغی معادل ۹۰۰ میلیارد تومان به صندوق نوآوری و شکوفایی تخصیص داده شد. به دلیل رسالت این مجموعه در حمایت های مالی و ارائه تسهیلات این رقم بیشترین رقم تخصیص بودجه در اکوسیستم دولتی دانش بنیان ها بود.
سیاوش ملکی فر، معاون توسعه صندوق نوآوری و شکوفایی در گفت وگو با صمت با اشاره به محقق نشدن بیش از نیم درصدی بودجه مورد نظر برای افزایش سرمایه صندوق نوآوری و شکوفایی گفت: مطابق قانون دانش بنیان (مصوب ۱۳۸۹ ) سرمایه اولیه صندوق نوآوری و شکوفایی ۳ هزار میلیارد تومان است که تا سال ۱۳۹۶ ، کمی بیش از ۲۶۰۰ میلیارد تومان آن تادیه شده است، البته مطابق قانون مقرر شده سالانه معادل نیم درصد از بودجه عمومی کشور به سرمایه صندوق نوآوری و شکوفایی افزوده شود که آن نیز تاکنون محقق نشده است.
وی افزود: تعداد شرکت های دانش بنیان به طور طبیعی در حال رشد است و تاکید رهبر معظم انقلاب نیز بر شتاب آن افزوده است. فروش دانش بنیان ها هم که در سال ۱۳۹۹ به ۲۰۰ هزار میلیارد تومان رسیده بود، همچنان در حال افزایش است. از اینها گذشته، تورم هم موجب افزایش نیازهای مالی شرکت ها شده است. بدیهی است، صندوقی که کل سرمایه آن به ۳ هزار میلیارد تومان نمی رسد، نمی تواند به تنهایی پشتیبان شرکت های دانش بنیان موجود و نیازهای فزاینده آنها باشد. از اساس یک سؤال دیگر این است که آیا همه بار تامین مالی توسعه و تجاری سازی فناوری را دولت باید تامین کند؟ جواب به طورمشخص منفی است. همان طور که می بینیم در اقتصادهای توسعه یافته، شرکت های بزرگ بخش خصوصی و بازار سرمایه هستند که عمده نیازهای مالی فناوری را تامین می کنند.
معاون توسعه صندوق نوآوری و شکوفایی گفت: دانش بنیان ها سهم یک درصدی در اقتصاد کشور دارند. قانون جهش دانش بنیان، به هر دو موضوع پرداخته است؛ هم اشاراتی به افزایش سرمایه صندوق نوآوری و شکوفایی دارد و هم مشوق هایی را برای جلب مشارکت بخش خصوصی و بازار سرمایه در نظر گرفته است. ماده ۳ این قانون، تاکید دارد که برای واردات ماشین آلات و تجهیزات خدمات تولیدی، صنعتی، معدنی و کشاورزی حقوق ورودی در نظر گرفته شود و از این محل، منابعی به سرمایه صندوق نوآوری و شکوفایی تخصیص یابد که انتظار داریم از اواخر امسال یا نهایت سال آینده عملیاتی شود.
وی خاطرنشان کرد: در ابتدای مطرح شدن طرح جهش تولید دانش بنیان همان گونه که مطرح شد، از زمان تصویب این سرمایه تاکنون ۲ هزار و ۶۰۰ میلیارد تومان به صندوق نوآوری و شکوفایی پرداخت شده و هنوز سرمایه اولیه این صندوق در طول این سال ها تامین نشده است. این سرمایه در زمان خودش پاسخگوی نیازها بود اما این مبلغ برای امروز و تامین مالی شرکت های دانش بنیان کافی نیست و باید افزایش یابد، چراکه امروز تعداد شرکت های دانش بنیان به بیش از ۶ هزار و ۶۰۰ شرکت رسیده است.
ملکی فر ادامه داد: در قانون بودجه ۱۴۰۱ کل کشور، 5 هزار میلیارد تومان برای تامین مالی دانش بنیان ها در نظر گرفته شده است. امسال برای توسعه فناوری و نوآوری در کشور، سازکار طرح های ملی را در صندوق نوآوری تصویب کردیم، در این طرح به سراغ شرکت ها، سازمان های دولتی می رویم و نیازهای آنها را جویا و در جهت تامین نیاز آنها با شرکت های دانش بنیان وارد عمل می شویم.
رهایی از دره مرگ بودجه می خواهد
امید رضایی فر، سرپرست دفتر پشتیبانی امور فناوری و نوآوری وزارت علوم در گفت وگو با صمت با اشاره به اهمیت تخصیص بودجه به استارت آپ ها و شرکت های نوپا فناورانه گفت: همواره دانش بنیان بودن به فناوری های های تک (فناوری های نوین با ساختار پیچیده) اشاره داشته است. در حالی که شمار نیازهایی که با فناوری های غیر های تک در کشور برطرف می شوند، کم نیست و می توانیم با حمایت و ارائه تسهیلات به توسعه فعالیت آنها بپردازیم. شاید بتوان گفت شکاف اصلی در این زمینه حل مشکلات کشور به دست فناوران است و لازم است که بخشی از بودجه در نظر گرفته شده به این افراد و فعالیت شان اختصاص پیدا کند. به عبارت روشن تر استارت آپ های زیادی می توانند با این ایده حمایت شوند و توسعه پیدا کنند.
وی افزود: طبق قانون هم، صندوق نوآوری و شکوفایی به شرکت هایی که از سوی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری به عنوان دانش بنیان شناخته می شوند، تسهیلات ارائه می دهد و حمایت مالی می کند. در این شرایط باید مجموعه ای وجود داشته باشد که از یک سری مراحلی که به عنوان دره مرگ شناخته می شود هم حمایت کند. درحال حاضر در مراحل ابتدایی اکوسیستم دانش بنیان حمایت درخوری انجام نمی شود و امروز مشکل اصلی کشور تبدیل دانش به فناوری است که در این زمینه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری کمابیش اقداماتی را مدنظر قرار داده است اما می توان گفت آن گونه که باید هنوز اقدامات در خوری انجام نشده است. استارتاپ ها سرچشمه دانش بنیان ها هستند که روند حمایتی مشخصی در نهادها برای آنها وجود ندارد. در واقع مشکل اصلی در ایجاد شرکت های دانش پایه است که خوب است در این زمینه، بودجه تخصیص داده شود. شرکت های دانش پایه به آن دسته از شرکت هایی گفته می شود که بر مبنای فناوری و دانش موجود به رفع نیازهای موجود می پردازند.
حمایت هایی که کافی نیست
رضایی فر گفت: ناگفته نماند که طبق قانون، صندوق نوآوری و شکوفایی مجوز کافی برای حمایت از استارت آپ ها را ندارد، اما تلاش می کند و تا حدی هم به صورت پراکنده بودجه هایی را تخصیص داده است. واقعیت این است که این نوع حمایت ها به اندازه کافی نیست و نمی توان این مجموعه را مورد بازخواست قرار داد. باید قانونی در این زمینه تدوین شود تا فرآیند تبدیل ایده به فناوری تسهیل شود. فقدان یک ساختار به هم رسانی رفع نیازها در سیستم وزارتخانه ای کشور احساس می شود و جایی را نداشته ایم که به نیازها با فناوری و دستاوردهای فناورانه پاسخ بدهیم. وزارت علوم با طراحی نظام ایده ها و نیازها که به اختصار «نان» خوانده می شود، این اتفاق را تا حدی رقم زد و توانستیم در بودجه ۱۴۰۰ قرار بدهیم، اما هنوز این فرآیند به نقطه موردنظر نرسیده است
به گفته این مقام مسئول، اگر مجموعه های دولتی یا خصوصی نیازها و ضرورت کاربرد فناوری در حل معضلات خود را در بستری شفاف ارائه دهند، فناورانی هم که کلید حل مشکل را در دست دارند می توانند تعامل موثری را با آن ها برقرار کنند. متاسفانه مجموعه های دولتی نظیر وزارتخانه ها انگیزه کافی برای بکارگیری فناوری با هدف حل مشکلات خود را ندارند. برای حل این معضل طراحی تضامین و بیمه های فناوری یک راهکار جدی است که امیدواریم استفاده از فناوری های تولید شده در داخل توسعه پیدا کند.
سخن پایانی
یکی از راهکارهای کمک به چرخه اکوسیستم دانش بنیان ها تخصیص بودجه و مدنظر قرار دادن آنها در گودال حل مشکلات کشور است. به عبارت روشن تر، طبق یک اصل روانشناسی که اگر برای هر مولفه ای هزینه صرف شود در ذهن اهمیت پیدا می کند، شاید بتوان گفت تخصیص بودجه می تواند تاثیر جدی در دانش بنیان کردن نهادهای کشور در زمینه های گوناگون بگذارد. با توجه به اینکه دانش بنیان ها می توانند با توسعه خود نه تنها ارزآوری هم داشته باشند، بلکه از خروچ ارز بکاهند می توان گفت تخصیص بودجه به صورت مستقل می تواند نوعی از سرمایه گذاری میان و بلندمدت به حساب بیاید. همچنین لازم است صندوق های خطرپذیر با توجه به رسالتی که دارند با حمایت های دولتی در لوایح بودجه، آنها را به سمت دنیای خطرپذیری اکوسیستم دانش بنیانی سوق داد.
