بخش زیادی از اصناف چشم خود را به ۲۰ روز پایانی سال دوخته‌اند تا در نهایت همه «مگس‌پرانی»‌های سال را جبران کنند، اما با افزایش نرخ ارز و حقوق‌هایی که کفاف هزینه‌های اصلی را هم نمی‌دهد، به‌نظر نمی‌رسد بازار شب عید نیز چنگی به دل بزند. با این وجود هنوز هم شهروندان دلخوشی‌های کوچکی چون خرید عید را از دست نمی‌دهند و با هر چنگ و دندانی که شده بازار عید را گرم نگه می‌دارند. در این شرایط اگر مدیریت و نظارت درستی بر بازار نباشد، با افزایش هزینه‌ها ممکن است شاهد بازاری پرتقاضا نباشیم. به‌عقیده فعالان بازار اگر دولت دست از دخالت‌های همیشگی و دستوری خود بردارد، بازار روزگار خوش‌تری را به خود می‌بیند؛ با این حال همگان بر نقش نظارتی دولت برای کنترل بازار تاکید دارند. بر همین اساس چندی پیش امین‌حسین رحیمی، وزیر دادگستری اعلام کرد گشت‌های مشترک تعزیرات و سازمان‌های نظارتی دیگر از ۱۴ اسفند در بازار حضور می‌یابند و ضمن بازرسی، به تخلفات در همان محل رسیدگی می‌کنند. به‌گفته رحیمی، رئیس‌جمهوری نیز بر تامین و تنظیم بازار شب عید تاکید زیادی دارند و بر این اساس سازمان‌های متولی باید در این زمینه همه توان خود را به‌کار گیرند. صمت در این گزارش به بررسی برنامه‌های مختلف دولت برای مدیریت بازار شب عید پرداخته است.

بازار جان ندارد!

طبق روال مرسوم در ایام پایانی سال با افزایش خرید کالا ازسوی مردم، جریان بازرسی و نظارت بر بازار به‌طور جدی‌تری دنبال می‌شود، این در حالی است که این روزها نوسانات نرخ ارز هیچ یک از کالاها را بی‌نصیب از گرانی نکرده و قیمت‌ها به طرز عجیبی سیر افزایشی دارند.هر روز خبر از گرانی یک کالا به گوش می‌رسد و روز دیگر تکذیب می‌شود و در پایان مردم ناچار به پذیرش و خرید کالا با همان قیمتی هستند که تکذیب شده است. باوجود هزینه‌های سرسام‌آور و بازاری که دیگر جان تاختن به سمت ایام نوروز را ندارد، باید منتظر ماند و دید دولت چه برنامه‌ای برای کنترل بازار شب عید دارد؟ در ادامه این مطلب به برنامه‌های مختلف برای مدیریت بیشتر بازار شب عید پرداخته‌ایم.

نمایشگاهی به وسعت ایران

قاسم نوده‌فراهانی، رئیس اتاق اصناف تهران درباره مدیریت و برنامه‌ریزی بازار شب عید به صمت گفت: برای نوروز سال ۱۴۰۲ فروش فوق‌العاده و یک نمایشگاه در سطح کشور مانند سال گذشته داریم که نام آن «نمایشگاهی به وسعت ایران» است. هدف از برگزاری «نمایشگاهی به وسعت ایران»، ایجاد حس خوب خرید با نرخ و کیفیت مناسب برای مردم، حمایت از کسب‌وکارها به‌ویژه صنوف تولیدی و توسعه فرصت‌های شغلی در بنگاه‌های تولیدی و توزیعی و ممانعت از تمرکز فروش است. خرید مستقیم کالا از کسبه اطمینان خاطر بیشتری نسبت به خرید کالا در نمایشگاه به‌دنبال دارد. یکی از مشکلاتی که معمولا با آن مواجهیم این است که اصناف همواره طرح‌های خوبی را اجرا می‌کنند اما در ارائه آمار ضعیف هستیم که این مسئله نیز باید مد نظر اتاق‌های اصناف قرار بگیرد. زمان اجرای فروش فوق‌العاده از ۱۵ اسفند تا ۱۵ فروردین سال ۱۴۰۲ است تا مردم فرصت کافی برای تهیه کالاهای موردنیاز خود را داشته باشند. همچنین درخواست ما این است که شهرداری با ما همکاری کند و شاهد برگزاری نمایشگاه‌های بهاره شهرداری نباشیم.

وی ضمن تاکید بر اینکه مشکل مردم گرانی است، نه گرانفروشی، افزود: بازار را عرضه و تقاضا و سپس رقابت تنظیم می‌کند. زمانی که بین دو تاجر رقابت ایجاد کنیم شاهد کاهش نرخ و افزایش کیفیت خواهیم بود. در بازار ممکن است دو حالت جریان داشته باشد؛ یکی گرانی و دیگری گرانفروشی که آنچه در حال‌ حاضر مردم را ناراضی می‌کند گرانی کالا است، زیرا گرانفروشی با مدیریت بازار کنترل می‌شود، اما عبور از مشکل گرانی به‌دست مسئولان است.

مردم قدرت خرید ندارند

نوده‌فراهانی درباره کاهش قدرت خرید شهروندان در سال جاری گفت: مردم با افزایش قیمت‌ها، قدرت خرید خود را از دست می‌دهند و در نتیجه شاهد اوضاع بد اصناف هستیم. در این زمینه نمی‌توان تقصیر را به گردن اصناف انداخت. وقتی هزینه بار، کارگر و اجاره افزایش می‌یابد، کاسب نیز مجبور به افزایش نرخ محصولات خود است. طبیعی است که وقتی هزینه تامین مواد اولیه بالا می‌رود، نرخ محصول نهایی نیز بیشتر می‌شود و نمی‌توان از تولیدکننده انتظار ثابت نگه داشتن قیمت‌ها را داشت.

شهروندان دچار مشکل نخواهند شد

مصطفی دارایی‌نژاد، رئیس اتحادیه بارفروشان درباره بازار شب عید به صمتگفت: اتحادیه بارفروشان عرضه روزانه ۱۰ تا ۱۵ تن پرتقال و سیب که توسط کشاورزان ذخیره و آماده شده را از تاریخ ۱۵ اسفند برنامه‌ریزی کرده است. عید امسال مقارن با ماه رمضان شده و برنامه داریم مردم با چالش روبه‌رو نشوند. براساس برنامه‌ریزی، اتحادیه بارفروشان از ۱۵ اسفند میوه را ۱۵ درصد زیر نرخ کشور توزیع خواهد کرد.

قیمت‌های جدید بازار میوه

رئیس اتحادیه بارفروشان با اعلام نرخ میوه‌ها گفت: باتوجه به شرایط جوی، نرخ میوه نسبت به هفته‌های گذشته نوسانی نداشته است. نرخ هر کیلو پرتقال شمال ۱۰ تا ۱۷ هزار تومان، نرخ کنونی پرتقال جنوب ۳۵ تا ۴۰ هزار تومان، سیب ۱۵ تا ۳۰ هزار تومان، کیوی ۲۰ تا ۳۰ هزار تومان، نارنگی پاکستانی ۲۵ تا ۳۵ هزار تومان، نارنگی انشو ۱۰ تا ۳۰ هزار تومان، نارنگی بندری ۲۰ تا ۵۰ هزار تومان، خیار ۱۸ تا ۲۷ هزار تومان، لیموشیرین ۲۵ تا ۳۰ هزار تومان، انار ساوه ۲۵ تا ۳۵ هزار تومان و انار شیراز ۲۵ تا ۵۰ هزار تومان است. همچنین هر کیلو موز اکوادور با قیمت ۶۷ هزار تومان و موز هندی با قیمت ۵۲ هزار تومان عرضه می‌‌شود.

دارایی‌نژاد در پایان بیان کرد: به‌تازگی باتوجه به بارش باران و سرمای هوا نرخ خیار بالا رفت و دچار نوسان شد. پیش‌بینی می‌شود با مساعد شدن هوا نرخ خیار ۱۰ درصد کاهش یابد. باتوجه به شرایط مساعد تولید و ذخیره‌سازی پیش‌بینی می‌شود نرخ سایر میوه‌ها نوسانی نداشته باشد.

گرانی در راه نیست

اسدالله کارگر، رئیس اتحادیه فروشندگان میوه و سبزی تهران درباره بازار شب عید به صمت گفت: مناسبت‌هایی مانند عید، بازار ویژه می‌خواهد. شب عید ضعیف‌ترین قشر جامعه نیز بهترین میوه را خریداری می‌کنند؛ بنابراین برای شب عید باید میوه‌هایی ممتاز و باکیفیت به‌شکل تخصصی خریداری و دپو شود.

وی با اشاره به دخالت‌های دولت در بازار میوه شب عید اظهار کرد: متاسفانه در سال‌های قبل شاهد انبار میوه‌هایی با کیفیت پایین که اصلا مناسب شب عید نبود، بوده‌ایم. در این زمینه مشکل اصلی ورود دولت به بازار میوه و خرید غیرکارشناسانه بود.

نیاز به ورود دولت نیست

رئیس اتحادیه میوه و تره‌بار تهران با اشاره به اینکه نیازی به ورود دولت نیست، بیان کرد: سال‌های گذشته نیز به اتاق اصناف نامه‌نگاری کرده بودیم که نیازی به ورود دولت نیست و بازار توسط بخش خصوصی براساس عرضه و تقاضا تنظیم می‌شود. البته ما منکر ضرورت ورود یا دخالت دولت در مواقع حساس که با کمبود و گرانی‌های سرسام‌آور میوه مواجهیم، نیستیم، اما زمانی که بازار اشباع است نیازی به ورود دولت نیاز نیست؛ مگر اینکه به‌خاطر سرمازدگی یا آفت به کشاورزان خسارت وارد شود.

کمبود نداریم

 کارگر ضمن تاکید بر اینکه افزایش قیمتی برای شب عید نداریم، افزود: خوشبختانه تولید مرکبات ما امسال فراوان است. پرتقال رسمی شمال با نرخی بین ۶ تا ۱۵ هزار تومان در عمده‌فروشی عرضه می‌شود. همچنین قیمت پرتقال تامسون از ۶ تا ۱۵ هزار تومان و پرتقال ناول که کیفیت بالایی دارد از ۲۵ تا ۳۵ هزار تومان است. به‌نظر می‌‌رسد اگر شرایط بازار به همین منوال باشد، در ایام عید هم شاهد همین قیمت‌ها باشیم. پیش‌بینی ما این است که برای شب عید شاهد افزایش نرخ در این بازار نباشیم. البته دولت کماکان نرخ رسمی سیب و پرتقال ذخیره‌سازی شده را اعلام نکرده است.

قیمت آجیل به دلار تعیین می‌شود

علیرضا ارزانی‌ممقانی، رئیس اتحادیه آجیل و خشکبار درباره وضعیت این بازار به مهر گفت: براساس علم اقتصاد عرضه و تقاضا نرخ محصولات را در بازار تعیین می‌کند. در دهه ۸۰ با عرضه بالای خشکبار به بازار در ایامی چون شب یلدا و عید نوروز نرخ خشکبار بسیار پایین بود.

وی افزود: خشکبار نرخ جهانی دارد و در حال ‌حاضر نرخ جهانی مثلا پسته بین ۱۰ تا ۱۲ دلار است که با احتساب نرخ فعلی دلار، قیمت هر کیلو پسته در بازار ایران باید ۵۴۰ هزار تومان باشد. سال گذشته نرخ دلار ۲۵ هزار تومان بود و پسته هم هر کیلو ۲۵۰ هزار تومان قیمت‌گذاری شده بود. برای باغدار تفاوتی نمی‌کند محصول خود را به مصرف‌کننده داخلی بفروشد یا خارجی. همچنین برای فروشندگان مهم است که حجم فروش بالایی داشته باشند، زیرا سود بیشتری خواهند برد؛ بنابراین کسبه هم به‌دنبال بازار تقاضا هستند و این‌گونه نیست که بخواهند با نرخ بالا میزان فروش خود را تحت‌الشعاع قرار دهند.

دغدغه خرید جای تاسف دارد

رئیس اتحادیه آجیل و خشکبار با اشاره به کشاورزی سنتی کشور اظهار کرد: شیوه کشت و آبیاری سنتی در تولید محصولات از جمله محصولات باغی سبب شده بازارهای جهانی را از دست بدهیم، زیرا محصولات به لحاظ قیمتی رقابتی نیستند.

وی گفت: امریکا امروز که نخستین تولیدکننده پسته است برای افزایش سهم بازارش بنا دارد نرخ محصولات خود را 2 دلار کاهش دهد تا بازار بیشتری داشته باشد.

او ادامه داد: کاهش ارزش پول ملی، کشاورزی سنتی و اقتصاد بیمار ایران سبب شده وضعیت بازارهای داخلی نابسامان باشد و سهم خود را در بازار جهانی هم از دست بدهیم.

وی تصریح کرد: باعث تاسف است که باوجود اینکه روزگاری نخستین تولیدکننده خشکبار جهان بودیم و در بخش زیادی از محصولات آجیلی رتبه‌دار، امروز شهروندان برای خرید آجیل شب عید دغدغه دارند.

او تاکید کرد: دولت همان‌طور که از خودروساز باوجود زیانده بودن این شرکت‌ها حمایت می‌کند، باید از محصولات کشاورزی نیز همین حمایت ویژه را داشته باشد. تنها راه نجات از وضعیت فعلی بازار نه فقط در آجیل و خشکبار که در تمام بازارها، افزایش قدرت خرید جامعه است. در حال ‌حاضر نرخ تورم و نرخ دلار توان خرید مردم را زیر سوال برده است.

نرخ آجیل روزانه تعیین می‌شود

ارزانی‌ممقانی درباره کف و سقف نرخ در بازار خشکبار گفت: باتوجه به نوسان نرخ دلار نمی‌توان قیمتی تعیین کرد، زیرا هر روز قیمت‌ها متناسب با نرخ دلار تغییر می‌کند.

این فعال بازار خشکبار با بیان اینکه ایران در کنار کشورهایی مانند آرژانتین، کانادا، جمهوری آذربایجان، چین و اوکراین تولیدکننده آفتابگردان است، گفت: نرخ تمام‌شده محصولات در ایران بالا است، زیرا اگر کشاورز ایرانی از هر هکتار زمین ۳ هزار تن آفتابگردان برداشت می‌کند در چین این عدد ۷ هزار تن است. یا اگر گردو خارجی وارد نشود محصولات داخل پاسخگو نیاز نیست و قیمت هر کیلو گردو به ۵۰۰ هزار تومان می‌رسد.

سخن پایانی

این روزها شهروندان بسیار سردرگم هستند، زیرا دیگر امکان برنامه‌ریزی برای چند ساعت آینده را هم ندارند. با این وجود عید نزدیک است و همان آداب و رسوم قدیمی که باید به جا آورده شود، اما با هزینه‌های کمرشکن به‌نظر می‌رسد خریدهای نوروزی نیز مانند سفره‌های مردم کوچک می‌شود. با این حال باید دید مسئولان مربوطه چگونه برنامه‌ریزی‌های خود برای بازار شب عید را عملی می‌کنند که هم اصناف فروش ناچیز کل سال خود را جبران کنند و هم مردم دلی از عزا در بیاورند تا به قول معروف «نه سیخ بسوزد و نه کباب».