پیام‌های دوگانه واشنگتن به تهران
جلال خوش چهره-روزنامه‌نگار
امریکاییان با دست پس می زنند، با پا پیش می کشند. آنان از سویی در حال مدیریت اجماع گسترده ای هستند که اکنون علیه تهران شکل داده اند. از سوی دیگر، همچنان بر بازگشت به گفت وگوهای تعلیق شده اصرار دارند. بازی دوگانه واشنگتن می تواند دربردارنده نقشه راه هوشمندانه ای باشد که سرانجام آن، تسلیم تهران در برابر خواست هایی است که بسا متفاوت از نتایج قابل انتظار در گفت وگوهای گذشته است. پیش ازاین، هدف گفت وگوها که تا مرداد گذشته در وین دنبال می شد، جان بخشی دوباره به «برجام» بود. اما آیا می توان آنچه را که اکنون واشنگتن در حال مهندسی آن است در مفهومی از طراحی تازه برای یک نتیجه «برد-برد» تفسیر کرد؟ در این صورت، تهران چه ایده بدیلی را در آستین دارد؟
هدف نقشه راه جدید واشنگتن با همراهی متحدان اروپایی خود در تنگ کردن حلقه فشارهایشان، هل دادن تهران به شیب لغزنده از نفس افتادگی است. خواست های کنونی آنان از تهران تنها به برنامه هسته ای بر اساس توافق سال ۲۰۱۵ میلادی محدود نمی شود، بلکه حتی بیش ازآنچه دولت «دونالد ترامپ» در شروط شش گانه خود برای بازگشت به برجام به میان آورده بود را شامل می شود.شروط دولت ترامپ، اصلاح بندهای زوال پذیر توافق نامه ۲۰۱۵ ؛ امکان بازرسی از تمامی سایت ها ازجمله سایت های نظامی؛ محدود کردن برنامه موشک های بالستیک؛ پایان بخشی به تهدیدهای سایبری؛ محدودسازی نقش سپاه پاسداران در منطقه و حل وفصل موضوعات مربوط به حقوق بشر در ایران بود.
در آن هنگام، تهران می توانست امیدوار باشد که یک جانبه گرایی ترامپ، به ظهور دوباره «دوگلیسم» و اندیشه استقلال خواهی اروپاییان از سیاست های واشنگتن بینجامد. در این بستر، فضای ممکن برای مقاومت همچنان باقی می ماند. اما از همان موقع و خاصه اکنون روشن شد که اروپاییان به این وضع قانع اند که همچنان نقش دستیار ارزنده را برای قدرت بزرگ تر؛ یعنی ایالات متحده امریکا بازی کنند. جنگ اوکراین و هم صدایی گریزناپذیر اروپاییان با سیاست های واشنگتن، مصداق این مدعاست. خواست های اروپاییان همانی است که در حال حاضر واشنگتن در یک بسته بزرگ تر مقابل تهران قرار داده است.پیچیدگی نقشه راه واشنگتن، ممکن است بسیاری از ناظران را دچار ناتوانی و آشفتگی در درک و فهم ویژگی های شرایط جدید کند. دولت «جو بایدن» مسیری هدفمند را در قبال تهران دنبال می کند؛ همان گونه که درباره روسیه در جنگ اوکراین چنین کرده است. اروپاییان نیز در همراهی با این نقشه، بی کم وکاست مشارکت دارند. مواضع «جوزف بورل» کمیسر سیاست امور خارجی اتحادیه اروپا پس از قطعنامه اخیر پارلمان این اتحادیه در استراسبورگ را نمی توان به معنای انعطاف در قبال تهران تعبیر کرد؛ وقتی هدفمندی تصمیم های این اتحادیه را در سیاست گام به گام برای تنگ تر کردن حلقه فشارها در نظر آوریم.
واشنگتن در روزهای اخیر پیام های متعارضی را به تهران داده است. برگزاری بزرگ ترین مانور نظامی مشترک با اسراییل، سفر رئیس «سی آی ای» و مشاور امنیت ملی دولت بایدن و نیز معاون وزارت خزانه داری امریکا به منطقه برای دادن هشدار به ناقضان تحریم ایران و سرانجام سفر «آنتونی بلینگتون» وزیر امور خارجه امریکا به مصر و اسراییل، همراهی پیدا و پنهان با اقدام های ایذایی اسراییل در داخل مرزهای ایران و نیز بیرون از آن، اعلام همراهی معنوی با معترضان داخلی و یا حتی شاید پرخاشگری های اخیر جمهوری آذربایجان، بخشی از پیام های واشنگتن را شامل می شود. اما در هنگامه ای که چنین تصور می رود که واشنگتن و متحدان غربی و منطقه ای آن رفته رفته در پی فروپاشی حیات سیاسی - اقتصادی ایران گام برمی دارند، پیام های متعارض دیگری نیز به تهران داده می شود. بلینگتون به رغم ادبیات آمیخته با تهدید خود علیه تهران در مصر و اسراییل، همچنان خواستار ازسرگیری گفت وگوها با تهران است. «رابرت مالی» نماینده ویژه دولت بایدن در گفت وگوهای برجامی، از امید و لزوم بازگشت به میز مذاکرات می گوید. او در پاسخ به اصرار خبرنگارانی که خواستار اعلام مرگ برجام و پایان گفت وگوها با تهران هستند، می گوید که مأموریت او همچنان به قوت خود باقی است.
آیا نقشه راه دولت بایدن و متحدان اروپایی او ادامه سیاست چماق و هویج سابق با شکل و شمایل تازه است؟ یا هوشمندی در تعقیب سیاستی هدفمند که پیامد آن دو نتیجه احتمالی را در پی دارد: پایان دیپلماسی همراه با زیرکی از سرخود باز کردن مسئولیت بروز این وضع. یا ازنفس افتادن مقاومت تهران و قبول شرایطی که به برآورده کردن خواست های فزاینده غرب در نتیجه ای با حاصل جمع صفر بروز می کند. نباید از نظر دور داشت که در سیاست و عرصه قدرت، متر منابع با متر نتایج دلخواه، همیشه یک اندازه نمی شود. ازاین رو باید منتظر بود و دید که تهران در برخورد با شرایط پیچیده کنونی چه ایده بدیلی را در آستین دارد. پاسخ های دفعی و معمول، بیشتر به انفعال و سیاست «بنشین و ببین» نزدیک است تا داشتن ایده ای راهگشا و مؤثر در برون رفت از وضعی که بی گمان با گذشته های دور و نزدیک کم شباهت است. مهم این است که نقطه شروع ابتکارهای راهگشای تهران از کجا خواهد بود؛ داخل یا خارج؟
