به زیان کشاورزی، به‌نفع محیط‌زیست
تخصیص نیافتن ارز برای تامین نهاده‌های کشاورزی طی ۴ ماه گذشته، واکنش‌های مختلفی را از سوی فعالان حوزه کشاورزی در پی داشته است.
تخصیص نیافتن ارز برای تامین نهاده های کشاورزی طی ۴ ماه گذشته، واکنش های مختلفی را از سوی فعالان حوزه کشاورزی در پی داشته است. به اعتقاد برخی، با ادامه این وضعیت، تولید محصولات کشاورزی با کاهش مواجه می شود، به طوری که ممکن است، تولید گندم در کشور ۳۰ درصد کاهش یابد و ادامه این روند، صادرات محصولات کشاورزی را با چالش های جدی مواجه خواهد کرد. از سوی دیگر، برخی صاحب نظران حوزه کشاورزی، حذف ارز ترجیحی برای واردات نهاده های کشاورزی از جمله کود و سم را به نفع کشاورزی کشور و حفظ محیط زیست قلمداد کرده اند و معتقدند کشاورزان باید برای جلوگیری از ضرر و زیان ناشی از این کار خود را به علم روز کشاورزی دنیا مجهز کنند. صمت در این گزارش به بررسی آثار و تبعات استفاده بخش کشاورزی از ارز تک نرخی برای واردات نهاده ها پرداخته است.
خطر فساد در کمین نهاده های مانده در گمرک
رئیس انجمن سم و کود ایران در گفت وگو با صمت، با انتقاد از تخصیص نیافتن ارز برای تامین نهاده های کشاورزی طی ۴ ماه گذشته اظهار کرد: اکنون حدود ۴ ماه است که به نهاده های اصلی کشاورزی شامل سم، کود و بذر هیچ ارزی تخصیص داده نشده، حتی برخی تامین کنندگان با اعتبار خود، این نهاده ها را از کشورهای اروپایی، چین، هند و ژاپن وارد کرده، اما در گمرکات معطل مانده اند و در حال فاسد یا متروکه شدن هستند.
سیدمهدی حسینی در ادامه تاکید کرد: سوال این است که چرا بخش کشاورزی که چند صد برابر ارزی که احتیاج دارد، ارز حاصل از صادرات به کشور برمی گرداند و خودش غنی است، باید در فقر باشد و چرا باید ۴ میلیون کشاورز و ۲۰ میلیون خانوار دراین باره بلاتکلیف باشند؟ آیا هدف این است که دوباره گندم وارد کنیم؟ در حالی که با نبود سم های علف کش و حشره کش برای گندم، ما ۳۰ الی ۴۰ درصد گندم را از دست می دهیم و همین امسال باید چند برابر این ارز را هزینه و گندم آماده وارد کنیم.
این فعال حوزه کشاورزی افزود: براساس آخرین آماری که اعلام شده، در بخش نهاده ها که شامل سم، کود و بذر است، بخش خصوصی نیز بر این اساس برای حفظ سالانه تولیدات کشاورزی باید حدود ۲۰۰میلیون دلار سم، ۲۴۰ یا ۲۵۰ میلیون دلار کود و حدود ۱۴۰ یا ۱۵۰ میلیون دلار بذر سبزی و صیفی وارد کند.
وی افزود: برای تامین ارز واردات باید حمایت دولت از بخش خصوصی با جدیت بیشتری دنبال شود. کل اعتبار موردنیاز برای واردات نهاده ها به ۵۰۰ یا ۶۰۰ میلیون دلار هم نمی رسد، اما درآمد حاصل از صادرات محصولات کشاورزی ممکن است به ۲ یا ۳ میلیارد برسد. باتوجه به این ارزآوری تعلل تخصیص ارز مشخص نیست.
تصمیم گیری پشت درهای بسته
رئیس انجمن سم و کود ایران با انتقاد از اینکه بخش خصوصی در تصمیم گیری های دولت حضور ندارد و بیشتر تصمیم گیری ها پشت درهای بسته با حضور نمایندگان شرکت های دولتی انجام می شود، خاطرنشان کرد: این کار مخالف اصل ۴۴ قانون اساسی است که این جلسات با نظر فعالان شرکت هایی برگزار شود که چند صدبرابر فعالان شرکت های خصوصی هزینه دارند و کیفیت کالای آنها مشخص نیست.
حسینی با تاکید بر اینکه با تک نرخی شدن ارز واردات نهاده ها ممکن است تا ۴۰ درصد صادرات محصولات کشاورزی از دست برود، ادامه داد: صادرات محصولات کشاورزی ارزآوری دارد، در حالی که با این کار ۳۰ تا ۴۰ درصد صادرات محصولات کشاورزی زیرسوال می رود. وی بااشاره به تکیه بخش کشاورزی به کشت سنتی و تاثیر استفاده از کود در افزایش تناژ تولید افزود: کاهش استفاده از سم و کود، منجر به کاهش تولید می شود و در نهایت، نرخ محصولات در بازارهای داخلی نیز به شدت بالا می رود.
آزادسازی یارانه ها، راهکار توسعه ای بانک جهانی
در ادامه، عبدالرضا صیادمنصور، صاحب کرسی کشاورزی ایران در جوامع بین المللی درباره وضعیت مصرف کود در ایران و مقایسه آن با سایر کشورهای دنیا به صمت گفت: براساس آمارهای بانک جهانی مصرف کود در دنیا، از سال ۱۹۷۰ ، مقدار مصرف کود ۶۸ . ۱ کیلوگرم عنصر در هکتار بوده که این مقدار در سال ۲۰۲۰ به ۱۴۶ . ۴ رسیده است.
وی افزود: طبق آمار ثبت شده در ایران، از سال ۱۹۷۰ مقدار مصرف کود در ایران ۶۳ کیلوگرم در هکتار بوده که سال ۲۰۲۰ به ۶۸ کیلوگرم رسیده است. اگر مقدار مصرف فعلی را براساس آمار سال ۲۰۲۰ با دنیا مقایسه کنیم، متوجه می شویم که میانگین مصرف عنصر در دنیا ۱۴۶ . ۴ کیلوگرم است. در حالی که این میزان در ایران معادل ۶۸ کیلوگرم است، یعنی چیزی حدود ۵۰ درصد دنیا مصرف کود در کشور داریم.
صیادمنصور درباره سیاست آزادسازی یارانه های تولید بخش کشاورزی اظهار کرد: این سیاست از سوی بانک جهانی به کشورهای عقب مانده و در حال توسعه همواره به عنوان راهکاری توسعه ای پیشنهاد شده، یعنی بانک جهانی معتقد است که اگر کشورها سیاست آزادسازی یارانه ها را در دستور کار قرار دهند، می تواند به دلایل مختلفی موثر باشد. این دلایل حفظ محیط زیست، کاهش بار مالی برای دولت ها، افزایش بهره وری و در نهایت توسعه پایدار را ایجاد می کند.
صیادمنصور در ادامه بااشاره به آزادسازی نرخ ارز وارداتی به نهاده های کشاورزی خاطرنشان کرد: برای بررسی این موضوع، ابتدا باید دید چقدر آزادسازی یارانه ها در کشور ما موفق بوده است. وقتی روند آزادسازی نرخ ارز اختصاصی برای واردات نهاده هایی مثل کود و سم را طی ۲ دهه اخیر بررسی کنیم، متوجه می شویم که حذف ارز ترجیحی، اول از آفت کش ها شروع شد و بعد به کودهای شیمیایی رسید. اکنون به سمت تک نرخی شدن ارز وارداتی کامل نهاده ها می رویم.
وی در ادامه، درباره تاثیر تک نرخی شدن ارز بر تولید محصولات کشاورزی گفت: باید بدانیم که برای تولید محصول چه المان هایی موثر و عوامل درگیر در تولید چه چیزهایی هستند تا بتوانیم نرخ تبدیل نهاده به محصول را دربیاوریم. هدف اصلی کشاورز، دستیابی به کارآیی اقتصادی یعنی به حداکثر رساندن سود است.
منصور بااشاره به بررسی منابع تحقیقاتی در کشور تصریح کرد: کشاورزی ما براساس کشش های تولید و الگوی تخصیص یافته به هرکدام از محصولات و مناطق مختلف با هم فرق دارد. اگر مقدار کود را کم کنیم، این کار به طورمستقیم در تولید محصول تاثیر می گذارد. به ازای یک درصد کاهش کود، حدود ۳ درصد از عملکرد نهایی کشاورز کم می شود که نشان از کاهش بهره وری دارد.
چالش های توزیع کود یارانه ای
این متخصص حوزه کشاورزی در ادامه بااشاره به چالش های جدی در بخش توزیع کود گفت: در اجرای این فرآیند، با چالش هایی مواجهیم که یکی از مهم ترین آنها کیفیت این مواد است. می توان گفت براساس آزمایش هایی که انجام شده، در بسیاری از موارد از کودهایی استفاده می کنیم که فاقد استانداردهای لازم هستند. وی افزود: چالش دوم در موضوع توزیع یارانه ای این است که با نبود توزیع مناسب جغرافیایی و زمانی کود به کشاورزان روبه رو هستیم. برای مثال، زمانی که کشاورز به کود نیاز دارد، به دستش نمی رسد و با فوت زمان، کود اختصاصی را باید برای سال بعد نگه دارد. گاهی از نظر جغرافیایی، مقدار کودی که کشاورز نیاز دارد، برای آن منطقه تخصیص داده نشده است و کمتر از سهم موردنیاز به کشاورز اختصاص می یابد. به بخشی از محصولات کشاورزی هم اصلا کود تعلق نمی گیرد. برای مثال، به محصولات باغی و مرکبات، کود تعلق نمی گیرد و آن را به محصولات اصلی تخصیص می دهند.
ایجاد بازار سیاه با توزیع نامناسب کود
صیاد منصور با بیان اینکه توزیع نامناسب سهمیه کود، بازار سیاه ایجاد می کند، تاکید کرد: این موضوع یکی از تبعات جدی توزیع نامناسب کود یارانه ای است.
این فعال کشاورزی در پایان گفت: در مجموع تک نرخی شدن ارز و حذف یارانه کود در کوتاه مدت باعث کاهش عملکرد کشاورزان می شود، اما گریز و چاره ای جز این نیست که بتوانیم کم کم بازار آزاد برای واردات نهاده های کشاورزی ایجاد کنیم تا کشاورزان نیز به نحواحسن از نهاده ها استفاده کنند. شاید در سال های اول با مشکلات جدی در این راه مواجه شویم، اما به تدریج باید به راهی برویم که کشورهای پیشرفته دنیا هم اکنون رفته اند.
ضرورت تک نرخی شدن کود و سم
نایب رئیس نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی استان تهران، درباره تک نرخی شدن نهاده های کشاورزی گفت: برخلاف نظر بسیاری از فعالان حوزه کشاورزی، معتقدم باید واردات نهاده ها با ارز تک نرخی انجام شود. اما از آن طرف هم، اگر واردات نهاده ها با ارز تک نرخی انجام شود، به طورقطع کشاورز با این نرخ خرید تضمینی محصولات کشاورزی شورای قیمت گذاری به مشکل خواهد خورد و کشاورزی ما دیر یا زود نابود خواهد شد.
احمد قلی یان در ادامه افزود: به شرطی واردات نهاده های کشاورزی با ارز تک نرخی منطقی است که از آن طرف هم، دولت در خرید تضمینی از کشاورزان جانب انصاف را رعایت و براساس نرخ کود و سم قیمت گذاری محصولات کشاورزی را لحاظ کند. اگر قرار باشد، نرخ ارز وارداتی کود و سم را آزاد کنیم و از آن سو برای محصولات کشاورزی قیمت گذاری دستوری داشته باشیم، به طورقطع در چند سال آینده کشاورزی ایران نابود خواهد شد. قلی یان در ادامه بااشاره به راهکارهای تک نرخی شدن ارز نهاده های کشاورزی گفت: باید کشاورزی را به خود کشاورز واگذار کنیم و کشاورز تصمیم بگیرد که محصولش را در داخل یا خارج از کشور به فروش برساند. کشاورز باید اختیار این را داشته باشد که چطور محصول خود را بسته بندی و انبارداری کند که متاسفانه دولت این اجازه را به کشاورز نمی دهد. دولت همیشه به صورت دستوری وارد می شود و برای کشاورز تصمیم می گیرد که کجا، چگونه و به چه کسی محصولش را بفروشد که این کار، امکان رقابت را از کشاورز سلب می کند. در ادامه نایب رئیس سازمان مردم نهاد توسعه کشاورزی مردم (هکا) خاطرنشان کرد: اتحادیه ها و سازمان های مردم نهاد در دولت های مختلف کاملا در حاشیه بودند که اگر به آنها بها داده شود، می توانند کشاورزی را به سمت وسوی خوبی در این حوزه سوق دهند. وی افزود: کشاورزانی هم داریم که اصلا برای آنها فرقی نمی کند که برای مثال، کود اوره کیلویی ۱۵۰ هزار یا هزار و ۵۰۰تومان باشد. برای اینکه دست شان در جیب خودشان است و می دانند محصول شان را کجا و با چه نرخی بفروشند و با کشاورزی روز دنیا آشنایی دارند.
نابودی محیط زیست با سم و کود ارزان
قلی یان با بیان اینکه مشکلی که برخی کشاورزان ما دارند، این است که انتظار دارند سم و کود ارزان در اختیار آنها قرار بگیرد، ادامه داد: این مسئله باعث نابودی خاک و محیط زیست می شود. به اعتقاد من، کود اوره باید از کشاورزی ما حذف شود و کودهای گیاهی که پایه گیاهی دارند و با دز بسیارکم مصرف شوند و بهتر آن است که این کودهای گیاهی با نرخ آزاد در اختیار کشاورزان قرار گیرند.
این گیاه پزشک افزود: البته این کار به شرطی اتفاق می افتد که علم آن را هم در اختیار کشاورز قرار دهیم. نباید کود اوره را حذف کنیم و جایگزینی برای آن نداشته باشیم و کشاورز را سردرگم کنیم. نایب رئیس نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی تهران درباره نقش نهادهای دولتی برای ساماندهی کشاورزان گفت: متاسفانه سازمان جهادکشاورزی به نوعی کشاورز را به حال خود رها کرده است و کشاورز مجبور شده، به سمت راه های جایگزین و بهتر برود.
قلی یان در پایان تاکید کرد: اگر قرار است نرخ ارز واردات کود آزاد شود، باید استفاده از کودهای تک عنصر مثل اوره برای کشاورز ممنوع شود و کودهای چندعنصر به اضافه کاتالوگ و نحوه مصرف آن در اختیار کشاورز قرار بگیرد. علاوه بر آن، اتحادیه ها و سمن ها شکل واقعی به خود بگیرند و با کشاورزان ارتباط مستقیم داشته باشند و دولت تاحدودی از تصمیم گیری برای کشاورز کناره گیری و دستش را از جیب کشاورز خارج کند.
