صنایع‌دستی؛ فرصتی که نباید از دست داد
نام ایران که می‌آید شاید در نخستین تصویر ذهنی که برای هر شخصی ایجاد شود، موضوعاتی از قبیل تاریخ، گردشگری و طبیعت چهارفصلش است.
طبیعتی که درآن‌واحد هم تابستان را دارد و هم زمستان، هم بهار را دارد و هم پاییز. صنعت گردشگری (توریسم) در همه جای دنیا از اهمیت بسیار بالایی برخوردار بوده است به‌طوری‌که برخی کشورها از آن به‌عنوان منبع اصلی درآمد کشور خود بهره می‌برند. در کشورهایی که از این صنعت به‌عنوان منبع درآمدزایی استفاده می‌کنند، شاهد راندمان بالایی از اشتغالزایی و واردات ارز هستیم.
همچنین عدم نیاز به آموزش نیروی کار در مدت‌زمان طولانی، موجب شده تا کشورهای اروپایی بیشتر سرمایه و بودجه خود را به این صنعت اختصاص دهند. خراسان‌شمالی با جمعیت کمی بیش از یک‌میلیون نفر که نزدیک به نیمی از آن در روستا زندگی می‌کنند، با آب‌وهوای معتدل و کوهستانی در گوشه شمال شرق کشور جا خوش کرده است و ظرفیت بسیار بالایی برای ارزآوری از طریق گردشگری دارد. گفتنی است، از این استان ۱۹ساله، سالانه ۲۰ میلیون زائر و گردشگر عبور کنند که همین موضوع می‌توانند شروعی باشد برای تبدیل شدن استان به یکی از قطب‌های گردشگری کشور.
توسعه گردشگری خراسان شمالی
صنایع‌دستی این استان نیز به جهت همجواری و همنشینی فرهنگ‌های غنی اقوام مختلف کرد، ترک، ترکمن، تات و... از تنوع و جذابیت‌های کم‌نظیری برخوردار است که چشم را به میهمانی رنگ و طرح و نقش فرامی‌خواند. بی‌شک توجه و اهتمام جدی به مقوله صنایع‌دستی باتوجه‌به ظرفیت‌های بالقوه این هنر - صنعت و دارابودن شرایط ویژه‌ای نظیر پراکندگی گسترده در سطح استان، آموزش با هزینه پایین، نیاز به سرمایه‌گذاری اندک، خانگی بودن اکثریت رشته‌های فعال و... می‌تواند با کمک به توسعه گردشگری به‌عنوان یک صنعت، پاسخگوی بسیاری از نیاز‌های امروز جامعه در ایجاد اشتغال، پاسداشت فرهنگ و سنن، حمایت از تولید داخلی - افزایش درآمد خانوار و ارتقای سطح معیشت و رفاه خانوار و... بوده و تاثیر شگرف و بسزایی در جامعه برجای بگذارد.
بی شک هر استانی برای خودش ظرفیت‌هایی دارد که در برخی از استان‌ها این ظرفیت‌ها احصا شده و بسیاری نیز در حال استفاده از آن هستند؛ ظرفیت‌هایی که می‌تواند یک استان را جهش داده و منابع سرشار مالی را برای مردمانش حاصل کند. اگر بخواهیم برخی از این ظرفیت‌ها را نام ببریم می‌توان به ظرفیت‌های گردشگری، صنایع‌دستی، کشاورزی، مذهبی، درمانی، صنعتی، فرهنگی، علمی، جمعیت جوان و... اشاره کرد که همین‌ها در بسیاری از استان‌های کشور باعث رشد و ترقی شده است. خراسان‌شمالی با جمعیت کمی بیش از یک‌میلیون نفر که نزدیک به نیمی از آن در روستا زندگی می‌کنند با آب‌وهوای معتدل و کوهستانی در گوشه شمال شرق کشور جا خوش کرده است. این استان جوان که در مرداد امسال ۱۹سالگی خودش را جشن گرفت تاکنون ۱۱ استاندار و ۳ سرپرست استانداری به خود دیده است که بسیاری از کارشناسان یکی از دلایل عقب‌ماندگی را همین تغییرات پی‌درپی می‌دانند. خراسان‌شمالی که در امسال با افزوده‌شده ۲ شهرستان جدید حالا ۱۰ شهرستان کوچک و بزرگ را به خود می‌بیند، در بین ۲ منطقه گردشگری شمال کشور و استان خراسان رضوی و در جوار مرقد امام رضا(ع) واقع شده است. همین مجاورت در بین این قطب گردشگری و مذهبی باعث شده طبق آمار سالانه ۲۰ میلیون زائر و گردشگر از این استان عبور کنند. در عبارت فوق دو جمله «۲۰ میلیون گردشگر» و «عبور» جملاتی هستند که اولی خوشایند است و دومی باعث تاسف است! صرفا عبور ۲۰ میلیون گردشگر نه‌تنها هیچ ثمره‌ای برای استان ندارد بلکه باعث هزینه‌زا بودن نیز هست. با نگاه اولیه به موضوع به این پی می‌بریم که این تعداد گردشگر نیاز به یک مدیریت همه‌جانبه است؛ حوزه‌ای که مدیریتش چندبعدی و بین دستگاهی بوده و همه برای رسیدن به این مهم باید برنامه داشته باشند.
افزایش ماندگاری مسافر
علی مستوفیان، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان‌شمالی در این خصوص اظهار کرد: از ابتدای تابستان تا پایان مرداد امسال شاهد افزایش ۳۰ درصدی ماندگاری مسافر در استان خراسان‌شمالی بودیم. وی گفت: با توجه به تحلیل‌های صورت گرفته از آمارهای به‌دست‌آمده از ابتدای تابستان تا پایان مرداد شاهد ماندگاری بیش از ۲ روز مسافران در استان نسبت به مدت مشابه سال گذشته و رشد ۳۰ درصدی آن بودیم.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان‌شمالی این آمار را امیدوارکننده خواند و افزود: در راستای سیاست‌ها و چشم‌اندازهای ترسیم‌شده در توسعه صنعت گردشگری استان و برنامه‌های معرفی می‌توان خراسان‌شمالی را با برنامه‌ریزی درست و پیگیری‌های مجدانه به‌عنوان مقصد میانی گردشگری تبدیل کرد. مستوفیان ادامه داد: با اجرای برنامه‌های همچون بازاریابی، تبلیغات، حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی و ملی، معرفی صنایع‌دستی، جاذبه‌های گردشگری، فضاهای فرهنگی تاریخی، اکوتوریسم و ظرفیت‌های گردشگری مذهبی و نیز تولید محتوا و حضور در شبکه‌های استانی و ملی صداوسیما و اجرای برنامه‌های متنوع فرهنگی اعم از گردشگری مذهبی، گردشگری کودک، گردشگری حیات‌وحش و اکو توریسم، استان خراسان‌شمالی در نوروز ۱۴۰۲ از یک استان عبوری به استان مقصد میانی سفر تبدیل شد. وی گفت: با توجه به اینکه در حال تهیه سند راهبردی مطالعات گردشگری هستیم، تداوم این اقدامات و برنامه‌ها می‌تواند باعث افزایش هرچه بیشتر ماندگاری مسافر در استان شود تا بتوانیم از مزایای حضور مسافران در استان در راستای اشتغال، توسعه صنعت گردشگری، پویایی استان و ایجاد یک درآمد پایدار بهره‌مند شویم. همین آمار ماندگاری نیز جای بسی امیدواری دارد اما شاید نگاه متفاوت‌تری باید برای ماندگاری مسافر در استان اتخاذ شود. بسیاری از کارشناسان بر این باور هستند یکی از اقداماتی که لازم است برای جذب ماندگاری مسافر در استان انجام داد موضوع جذب سرمایه‌گذار در حوزه‌های مختلف است.
سرمایه‌گذاری در چه حوزه‌هایی؟
ابتدا باید ظرفیت‌های خراسان‌شمالی را احصا و آنها را اهم و مهم کرد، باید دید کدام‌یک از زمینه‌های رشدی که پیش‌تر از آن نام بردیم در خراسان‌شمالی وجود دارد و یا پررنگ‌تر هستند. همچنین نقاط ضعف استان نیز باید بررسی شود و باید دید چه مواردی باعث فرار سرمایه‌گذاری می‌شود.خراسان‌شمالی را بانام گنجینه فرهنگ‌ها می‌شناسند، وجود قومیت‌های مختلف در خراسان‌شمالی که هر یک دارای آداب‌ورسوم و تولیدات خاص خود هستند می‌تواند فرصتی را برای سرمایه‌گذاری ایجاد کند. مدارک موجود از زمان‌های دور تولید صنایع‌دستی در استان خراسان‌شمالی را تایید می‌کند. نقش و طرح‌های استفاده‌شده در این صنایع ریشه در باورها و اعتقادات این مرزوبوم دارد، هنرمندان این سرزمین با طرح و نقش‌های متنوع و بارنگ‌های طبیعی از طبیعت به خلق این آثار پرداخته‌اند. این تولیدات به دلیل وجود اقوام ترک، کرمانج، فارس، تات و ترکمن دارای تنوع بی‌شماری هستند. سفره کردی، پلاس، پاپوش‌های سنتی، ساخت‌وسازهای سنتی، رنگرزی سنتی، دوخت لباس‌های محلی، زیلوبافی، گلیم‌بافی و نمدمالی از نمونه‌های صنایع‌دستی هستند که در استان خراسان‌شمالی به‌وفور تولید می‌شوند.
گلیم، هنر دست‌زنان خراسان‌شمالی
گلیم را می‌توان یک نوع فرش پرزدار دانست که از تنیده شدن تاروپود در هم به وجود می‌آید و از باسابقه‌ترین زیراندازها محسوب می‌شود و دارای سابقه ۷هزارساله است. کاربرد بیشتر گلیم به‌عنوان زیرانداز است که الیاف به‌کاررفته در آن عمدتا طبیعی است.
نقوش به‌کار رفته در گلیم الهام گرفته از فرهنگ سنتی و محلی این دیار است. در بافت گلیم از نقشه زیاد استفاده نمی‌شود و بیشتر ذهنی است. گلیم‌های تولیدی در این سرزمین دارای بافت یک‌رو و دورو هستند و می‌توان آنها را به‌عنوان جوال، رومیزی، روفرشی، خورجین، پادری، زیرانداز و گلیم تزئینی همچون تابلو، کوله‌پشتی، رومبلی، کیف و کفش زنانه جوراب و دستکش و زانو و چارق بند نیز مورداستفاده قرارداد.
سفره کردی
مرسوم‌ترین هنر عشایر کرمانج خراسان‌شمالی بافتن نوعی گلیم به نام سفره کردی است که راوی قصه زندگی بافنده است. این هنر اصالتش به خراسان‌شمالی برمی‌گردد و توسط زنان هنرمند کرد عشایر بافته می‌شود که جایگاهش اغلب شیروان، فاروج، اسفراین، بجنورد و مانه است. اندازه سفره کردی متفاوت است و طرح‌های بسیار زیبا و خلاقانه که در واقع بیانگر اعتقادات این منطقه است روی آن نقش می‌بندد. جنس سفره کردی از پشم است.طرح و نقش‌های متنوع و متعدد برگرفته از نقش‌های ذهنی و خیالی، حیوانی، گیاهی و اشکال هندسی، دایره، مثلث و مربع است.
سخن پایانی
گردشگری یکی از فعالیت‌های مهمی است که در دهه‌های اخیر از جایگاه ویژه‌ای در توسعه اقتصادی برخی کشورها برخوردار بوده است. در بسیاری از مقاصد گردشگری، تاکنون ارتباط تعریف شده و معینی میان صنایع‌دستی و صنعت گردشگری به وجود نیامده است. بدین ترتیب فرصت‌های سودآور برای ایجاد زمینه‌های اشتغالزایی و استحصال منابع ارزی خارجی ارزشمند، همسان ترویج مقصد میزبان مغفول مانده است. فعالیت بیش از ۱۶ هزار نفر در ۶۱ رشته صنایع‌دستی در استان، برپایی ۳۰۸ نمایشگاه کسب ۴ نشان مهر اصالت یونسکو و ۶۴ مهر مرغوبیت ملی و... توسط صنعتگران صنایع‌دستی استان و گردش مالی سالانه بیش از ۲۰ میلیارد ریال این هنر - صنعت در بخش فروش مربوط به نمایشگاه و بازارچه‌های مربوطه نشان از ظرفیت ویژه صنایع‌دستی در استان دارد. ازآنجا که صنایع‌دستی و صنعت توریسم بر یکدیگر اثر متقابل دارند و می‌توانند موجبات رشد و توسعه یکدیگر را فراهم سازند. توجه و اهمیت‌دادن به صنایع‌دستی به‌عنوان ره‌آورد ملموس و سوغات سفر به توسعه صنعت گردشگری در استان خراسان‌شمالی به‌عنوان یک گذرگاه عبوری- نه یک مقصد گردشگری- کمک شایانی می‌کند، اقداماتی با هدف ایجاد جاذبه در بخش صنایع‌دستی نظیر ایجاد و راه‌اندازی بازارچه‌های صنایع‌دستی، برگزاری جشنواره‌های فرهنگی و هنری، معرفی روستا‌های هدف صنایع‌دستی و... در راستای جذب و افزایش میزان ماندگاری مسافر و گردشگر ازاین‌دست است که همت و همدلی و همزبانی، مسئولان و مردم را می‌طلبد.
