تولید گاز ایران از میدان مشترک پارس جنوبی، بزرگ‌ترین میدان گازی جهان، افزون‌بر درآمد ۴۱۴ میلیارد دلاری برای کشور زمینه رونق صنعت پتروشیمی، افزایش تولید بنزین، توسعه اشتغال، کاهش آلودگی محیط‌زیست و ایجاد امنیت انرژی در کشور را به‌دنبال داشته است. ۳۰ سال پیش در ساحل خلیج‌فارس روستایی وجود داشت که حتی اهالی آن نیز در آن زمان گمان نمی‌کردند روزی بزرگ‌ترین تاسیسات صنعت نفت ایران در این نقطه احداث و عسلویه به پایتخت انرژی ایران تبدیل شود. با این حال از میانه دهه ۷۰ شمسی، توسعه بزرگ‌ترین میدان مشترک گازی جهان که در ایران به نام پارس جنوبی آن را می‌شناسیم، آغاز شد و نخستین برداشت گاز نیز از آن در سال ۱۳۸۱ انجام شد. با اقدام‌های وزارت نفت در دولت سیزدهم، آخرین فاز از پارس جنوبی که بیش از ۲۰ سال معطل مانده بود در دستور کار قرار گرفت و با اقدام‌های انجام‌شده تولید گاز از فاز ۱۱ پارس جنوبی آغاز شد.

تولید گاز معادل ۴.۵ میلیون بشکه نفت خام از پارس جنوبی

افزون‌بر آن با بهره‌برداری گام به گام ایران از فازهای مختلف پارس‌جنوبی و افزایش تولید گاز از این میدان مشترک، جایگاه ایران در میان تولیدکنندگان گاز در دنیا نیز ارتقا داشته و سبد صادراتی کشور با توجه به جایگزینی سوخت مایع با گاز متنوع‌تر شده است.تولید گاز غنی در کشور اکنون بالای یک میلیارد مترمکعب در روز برآورد می‌شود که معادل حدود روزانه ۶ میلیون بشکه نفت خام است. با توجه به سهم ۷۵ درصدی پارس جنوبی در تامین گاز ایران، این میدان مشترک روزانه معادل ۴.۵ میلیون بشکه نفت خام، سوخت مورد نیاز کشور را تامین می‌کند.به معنای دیگر، اگر توسعه این میدان مشترک انجام نمی‌شد، اکنون باید ۴.۵ میلیون بشکه نفت خام بیشتری در کشور تولید می‌شد و بعد از فرآورش در پالایشگاه‌های کشور به‌دست مردم می‌رسید.

نگاهی به ظرفیت پالایشی ایران و ظرفیت تولید نفت خام نشان می‌دهد در صورت عدم توسعه پارس جنوبی، با مشکل جدی برای تامین سوخت و امنیت کشور روبه‌رو بودیم. از سوی دیگر، آلایندگی ایجادشده از مصرف فرآورده‌های نفتی به‌مراتب بیشتر از مصرف گاز است و با افزایش سهم گاز در سبد سوخت کشور که بیش از همه با توسعه میدان مشترک پارس جنوبی محقق شده، آلودگی محیط‌ زیستی نیز در کشور کاهش داشته است. میدان مشترک پارس جنوبی که در بستر خلیج‌فارس و مرز مشترک ایران و قطر قرار دارد، بزرگ‌ترین میدان گازی جهان است. مجموع ذخایر گازی این میدان ۳۹ تریلیون مترمکعب و ذخایر میعانات گازی آن نیز ۵۶ میلیارد بشکه است. از این میزان سهم ایران در بخش گاز آن ۱۴ تریلیون مترمکعب و در میعانات گازی ۱۸ میلیارد بشکه برآورد می‌شود که معادل ۸ درصد از کل گاز جهان است.

ایران تاکنون ۲هزار و ۳۰۰ میلیارد مترمکعب گاز از پارس جنوبی برداشت گاز داشته که ۴۱۴ میلیارد دلار درآمدزایی ایجاد کرده و این در حالی است که ۱۵۰ میلیارد دلار هزینه شده است. با بهره‌برداری کامل از آخرین فاز پارس جنوبی یعنی فاز ۱۱، سالانه درآمد نزدیک به ۴ تا ۵ میلیارد دلار ایجاد می‌شود و تولیدش به کاهش ناترازی گاز کمک می‌کند. نکته مهم آن است که این پروژه در شرایط تحریم انجام شد.

برداشت گاز از میادین مشترک، راهکار رفع ناترازی

یک کارشناس حوزه انرژی معتقد است یکی از موضوعات مهم در زمینه رفع ناترازی استفاده از منابع گازی کشور در میادین مشترک گازی و تمرکز بر ذخیره‌سازی گاز بوده که دولت سیزدهم با ورود به این حوزه، اقدامات خوبی رقم زده است که باید این رویکرد تداوم یابد تا با تولید و ذخیره‌سازی گاز به ناترازی مقطعی گاز کشور در فصول سرد سال پایان دهیم.

مهدی هاشم‌زاده در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به ناترازی گاز در کشور، اظهار کرد: دو نوع ناترازی مقطعی و دائم در کشور داریم که ناترازی مقطعی تنها در برخی فصول اتفاق می‌افتد و به دلیل افزایش مصرف بخش خانگی است؛ در بخش خانگی موضوع مورد توجه، بخاری‌ها هستند که باید اصلاح انرژی در آنها صورت بگیرد.

او ادامه داد: درحال‌حاضر میزان مصرف بخش خانگی ۲۵۰ تا ۳۰۰ میلیون است که با ورود بخاری‌ها و بحث گرمایش این میزان مصرف به ۸۰۰ تا ۸۵۰ میلیون مترمکعب در روز می‌رسد و بهینه کردن وسایل گرمایشی مانند بخاری تاثیر حدود ۲۰ درصدی در کاهش مصرف گاز در فصول سرد سال دارد.

وی با بیان اینکه این نوع ناترازی مقطعی با ناترازی که می‌تواند کل اقتصاد را در طول یک سال درگیر کند، متفاوت است، درواقع برخورد با ناترازی مقطعی باید در همان زمان باشد، اظهار کرد: همچنین بخش دیگری که مصرف بالای گاز دارد، بخش نیروگاهی است؛ مهم‌ترین مشکل بحث مربوط به نیروگاه‌ها این است که عمدتا گازسوز هستند، چراکه ۸۵ درصد سوخت نیروگاه‌ها توسط گاز تامین می‌شود.

هاشم‌زاده با بیان اینکه این موضوع یکی از مشکلات جدی ما است و باید به سمت نیروگاه‌های زغال‌ سنگی و کاهش مصرف گاز برویم، گفت: موضوع دیگر بحث صنعت و ناترازی موجود در این حوزه است که چند پیشنهاد در این حوزه مطرح و برخی از آنها وارد مرحله اجرایی شده است.

وی با بیان اینکه هدایت منابع صنایع به سمت میادین مشترک جنوبی انجام شده و اتفاقات مثبتی در حال رخ دادن است و به سمت توسعه میادین مشترک پیش می‌رویم، تاکید کرد: عدم توسعه این میادین مشترک تبعات زیادی دارد که خوشبختانه در این حوزه اقدامات مثبتی رقم خورده است، اکنون با توجه به اینکه تکنولوژی و فناوری داریم در بخش منابع دولتی و سرمایه‌گذاری مستقیم صنایع اتفاقات مثبتی هم در میادین مشترک گازی با عربستان در میدان فرزاد B و فروزان و میدان آرش که مشترک با کویت است؛ آماده بهره‌برداری هستیم که مذاکرات در حال انجام است.

این کارشناس حوزه انرژی با تاکید بر اینکه با مجموع اقدامات صورت گرفته، سیستم پاسخگویی به صنعت نیز در حال انجام است، گفت: مهم‌ترین راهکار رفع ناترازی مقطعی گاز که ایران گرفتار آن است، مسئله ذخیره‌سازی گاز است؛ این موضوع طی دولت قبل و در هشت سال اخیر مورد توجه قرار نگرفت اما مدتی است که دولت روی آن، متمرکز شده و در مخازن ذخیره گاز در سمت شهرهای سرخس و قم ذخیره‌سازی انجام می‌شود و ذخیره‌سازی حدود ۲۰ میلیون مترمکعب در روز برنامه‌ریزی شده که باید تا اواسط سال ۱۴۰۳ صورت بگیرد.

به گفته هاشم‌زاده، این عدد بسیار کم است چراکه متوسط دنیا ۱۸ درصد است. اگر مصرف را حدود ۹۰۰ تا ۱۰۰۰ میلیون مترمکعب در نظر بگیریم باید ۲۰۰ میلیون مترمکعب ذخیره‌سازی داشته باشیم که عدد ۲۰ میلیون مترمکعب یا حتی ۴۰ میلیون مترمکعب عدد جدی نیست و مهم‌ترین راه‌حل ناترازی مقطعی، ذخیره‌سازی گاز است که آغاز شده است.

وی با اشاره به اقداماتی که در شمال کشور انجام می‌شود، گفت: باتوجه به اینکه عمده منابع گاز در جنوب کشور قرار دارد، باید بخشی از ناترازی را نیز با واردات یا سوآپ گاز جبران کنیم. در همین رابطه دولت سیزدهم نیز اقدامات خوبی را با روسیه در حوزه سوآپ گاز انجام داده است و می‌توانیم در شمال گاز را تحویل بگیریم و گاز مایع یا طبیعی به هند و پاکستان بدهیم.