هفته‌های قبل خبر از تمایل ایران برای افزایش همکاری‌های خود با کشورهای افریقایی برای واردات گندم منتشر شد. نشر این اتفاق در حالی است که براساس جدیدترین اخبار، افریقا دنبال انجام مذاکره با اوکراین برای تامین غلات خود است. علاوه بر آن، در سال‌های گذشته برنامه‌های متعددی از سوی نهادهای بالادستی برای دستیابی به خودکفایی در تولید گندم و اقلام استراتژیک تدوین شد که هیچ‌یک نتوانستند بخش کشاورزی کشور را نجات دهند. از میان غلات، ذرت که در ایران تولید نمی‌شود و تنها گندم و تا حدی جو در کشور کشت می‌شود. این محصولات نیز به‌دلیل نبود بازار و نرخ مناسب، در نهایت به مرحله عرضه نمی‌رسند. به‌بیان دیگر، کشاورزان با سختی‌های زیاد، کم‌آبی‌های مستمر و مشکلات مالی سنگین، دست به تولید و کشت محصول می‌زنند. دولت باید این محصولات را با نرخ مناسب و در زمان مقتضی، از کشاورز خریداری کند، اما دولت اقدام صحیحی در این‌باره انجام نمی‌دهد. حتی اگر خریداری نیز انجام شود، دولت پول کشاورزان را به‌موقع پرداخت نمی‌کند.

درحال‌حاضر بسیاری از کشاورزان از دولت طلبکار هستند و حتی اگر طلب‌های خود را دریافت کنند، باز هم تولید برای آنها تاحدی با ضرر همراه بوده است، چراکه قیمت‌گذاری و زمان پرداخت هزینه‌ها، به‌هیچ‌وجه مناسب نیست. این تعلل و کم‌توجهی دولت به بخش کشاورزی، باعث شده است تا اقتصاد این بخش برای کشاورزان با رکود و ضررهای مالی همراه شود. باوجود این ظرفیت تولید در کشور، دولت خواهان واردات اقلام استراتژیک از کشورهای افریقایی است. اگر این رویکردها را کنار یکدیگر قرار دهیم، متوجه ایرادات در سیاست‌گذاری‌های کلان بخش کشاورزی خواهیم شد.ایران در هیچ سالی به‌ویژه در سال‌های گذشته که برخی ادعا می‌کردند به خودکفایی در تولید گندم رسیده‌ایم، به خودکفایی در این زمینه نرسیده است. حداکثر میزان تولید گندم در زمان‌های پرباران، ۸ میلیون تن است.

در مقابل، نیاز کشور بیش از ۱۲ میلیون تن گندم تخمین ‌زده شده است. بنابراین، توانایی خودکفایی در تولید گندم را نداریم، اما نباید بهره‌برداری از ظرفیت‌های فعلی را نیز فراموش و تامین نیاز خود را تنها با واردات رفع کنیم. این کار به‌نوعی خالی کردن پشت کشاورزان و تمرکز بر درآمدهای احتمالی تجاری است. حتی اگر قرار است استراتژی کلان به‌سمت واردات باشد، باید روابط تجاری خود را با کشورهای پایدار توسعه دهیم. نباید فراموش کرد که اصلی‌ترین رکن سرمایه‌گذاری، پایداری است. این پایداری باید در تمامی ابعاد همکاری، اقتصادی و سیاسی برقرار باشد. کشورهای افریقایی درحال‌حاضر تولیدکننده اقلام استراتژیک در سطح کلان نیستند. از طرف دیگر، خود به‌دنبال تامین کردن نیازهای خود از طریق واردات و با اوکراین در حال رایزنی هستند. بنابراین، به افریقا نمی‌توان به چشم صادرکننده باثبات غلات نگاه کرد، هرچند به‌نظر می‌رسد رویکرد ایران برای واردات از افریقا نیز کوتاه‌مدت باشد. یکی از ایرادات جدی سیاست‌گذاری‌ها در کشور، کوتاه‌مدت بودن برنامه‌ها است.

هیچ نگاه بلندمدتی در ایجاد روابط، همکاری‌های اقتصادی و فعالیت‌های تجاری بین‌المللی وجود ندارد و پیش‌بینی می‌شود که توسعه روابط با کشورهای افریقایی نیز کوتاه‌مدت باشد.آخرین نکته در رابطه با واردات اقلام استراتژیک از قاره افریقا، ابهام برای تامین منابع مالی آن است. به‌عبارتی باید بدانیم که منابع مالی موردنیاز واردات مذکور، از کجا تامین خواهد شد و آیا ایران توانایی پرداخت آن را دارد یا نه؟ در شرایطی که صرفه‌جویی در استفاده از منابع ارزی کشور در اولویت بالایی قرار دارد، حتی برای برنامه‌های کوتاه‌مدت نیز باید استراتژی‌های صحیحی داشته باشیم. نباید با تصمیمات نادرست، کشاورزان و تولیدکنندگان را در ورطه ضرر بیندازیم و تنها سود دلالان را تامین کنیم. علاوه بر آن، درآمدهای نفتی ماندگار نیست و نمی‌توان به آن تکیه کرد.

بخش کشاورزی ایران، چه در تولید و چه در تجارت، با ضعف‌های جدی استراتژیکی مواجه است و در صورت ادامه‌دار بودن این روند، نمی‌توان آینده مثبتی را برای کشاورزان و حتی تامین شدن نیازهای جدی و حیاتی کشور پیش‌بینی کرد.با این‌همه درباره نگاه کلان به تجارت با افریقا باید گفت که تجارت با افریقا به‌علت وسعت آن و مشکلات زیرساختی در حمل‌ونقل و همین‌طور فقدان شناخت کافی از بازار کشورهای افریقایی آن‌طورکه باید، توسعه نیافته است. متاسفانه نگاه ما به همه ۵۵ کشور افریقایی یکسان است و همه این کشورها را افریقا می‌دانیم؛ در صورتی‌ که هر کشور این قاره فرهنگ خاص خود را دارد و برای شناخت این فرهنگ نیاز به مطالعه میدانی داریم؛ اتفاقی که تاکنون به‌سبب مشکلات موجود رخ نداده است.