هدف، ارزآوری ۵ میلیارد دلاری است
صنعت سنگ تزئینی کشور ظرفیت بالایی برای ارزآوری دارد و در صورت توجه و برنامه‌ریزی دقیق می‌توان سهم سنگ را در تولید ناخالص داخلی به‌شکل چشمگیری افزایش داد.
امروزه این صنعت برای رسیدن به اهداف صادراتی خود علاوه بر ناآشنایی با اصول تجارت و بازارهای هدف با چالش ضعف و کمبود تجهیزات و ماشین‌آلات، نوآوری‌ها و نیروی انسانی، هم دست به گریبان است.
بنابراین، کارشناسان و فعالان این بخش توصیه می‌کنند که در کنار آشنایی با اصول بازاریابی، ضروری است از طریق راه‌اندازی پروژه‌های عظیم تولید و فرآوری، با دست‌پر سراغ بازارهای جهانی برویم.
در گزارش امروز صمت، علی سلگی، دبیر کل انجمن سنگ ایران و بهرام شکوری، رییس هیات مدیره این انجمن درباره ظرفیت‌های صنعت سنگ‌های تزئینی و اهمیت و ضرورت راه‌اندازی مگاپروژه‌های فرآوری در این صنعت سخن گفته‌اند.
ویژگی مگاپروژه‌های سنگ تزئینی
علی سلگی ـ دبیر کل انجمن سنگ ایران: به‌طورمعمول در ایران یک یا دو اره یا سیم برش در یک واحد کار می‌کند. گاهی اوقات واحدها بزرگ‌تر می‌شوند و تعداد اره‌ها و سیم‌برش‌ها را به ۲ عدد افزایش می‌دهند. در موارد بسیار خاص که به‌ندرت در ایران دیده‌ام، کارخانه فرآوری ۶ الی ۷ ماشین برش در اختیار دارد، اما وقتی صحبت از مگاپروژه به‌میان می‌آید، به‌معنای آن است که در این پروژه‌ها حداقل ۵۰ ماشین برش سنگ مشغول کار هستند. طبیعی است که برای هریک از این دستگاه‌ها باید یک خط جداگانه وجود داشته باشد تا پولیش سنگ و دیگر مراحل تولید را انجام دهد. به‌این‌ترتیب، اگر پروژه‌هایی در ابعاد و اندازه‌های بزرگ با ماشین‌های متعدد راه‌اندازی شود، می‌توان آن را یک مگاپروژه در نظر گرفت. یکی از بهترین کشورهای دنیا در این زمینه چین است که فعالیت‌هایش معمولا ابعاد بسیار بزرگی دارد و در طول سال می‌تواند میلیون‌ها مترمربع سنگ تولید کند.
آب‌بری پروژه‌های عظیم فرآوری
فرآوری سنگ‌های تزئینی صنعتی است که نیاز به آب دارد، اما معمولا آب مورداستفاده، در فرآیند فرآوری بازچرخانی می‌شود. به‌عبارت‌دیگر، آب در سیکل تولید دوباره به پروژه برمی‌گردد. در نتیجه، حجم مصرف و هدررفت آب در این چرخه زیاد نیست و می‌توان با همان میزان آب که در شهرک‌های صنعتی وجود دارد، مگاپروژه‌ها را هم راه‌اندازی کرد.
سرمایه اولیه این پروژه‌ها بستگی به این دارد که در چه زمین و در چه موقعیت مکانی قرار است این واحدها احداث شوند.بنابراین، نرخ زمین یکی از عوامل اثرگذار است. علاوه بر این، مگاپروژه‌ها به سوله‌های عظیمی احتیاج دارند، اما هزینه سوله‌ها خیلی زیاد نیست، در عوض تجهیزات و ماشین‌آلاتی که باید مورداستفاده قرار گیرد، از عوامل تعیین‌کننده سرمایه اولیه است. شاید به‌طورتقریبی بتوان گفت هر مگاپروژه به ماشین‌آلات و تجهیزاتی بالای ۲۰ میلیون دلار نیاز دارد تا بتواند در مقیاسی قابل‌قبول کار خود را آغاز کند. به‌طبع این سرمایه اولیه باید از طریق بانک‌ها، صندوق‌های بیمه یا از طریق بورس تامین بشود. البته، گاهی ممکن است افرادی هم با سرمایه شخصی تمایل به این کار داشته باشند و تامین مالی را برعهده بگیرند، اما مگاپروژه‌هایی که در کشورهایی مانند چین، ترکیه و... راه‌اندازی می‌شود با حمایت‌های دولتی است. در هر مگاپروژه می‌توان بیش از ۱۰۰ نفر را به‌صورت مستقیم مشغول به کار کرد و صدها نفر هم به‌صورت غیرمستقیم وارد فضای کار شوند. با این حساب، می‌توان گفت یک مگاپروژه می‌تواند چندین هزار نفر را به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم صاحب شغل کند. علاوه
بر این، برای تامین سنگ این مجتمع‌های بزرگ هم باید معادن و کارگاه‌های بیشتری فعال شوند که در نتیجه همراه با این پروژه‌ها اشتغالزایی خوبی در کشور ایجاد خواهد شد.
رصد کشورهای هدف
به‌طورکلی، بازار مصرف سنگ ایران، داخلی است و هرچند در کشور ظرفیت صادراتی تا ۴ میلیون دلار وجود دارد، اما حجم صادرات در حال حاضر حدود ۳۰۰ میلیون دلار است. متاسفانه در سال‌های گذشته این عدد نه‌تنها رشد نداشته که کاهش هم پیدا کرده است. بازار هدفی که می‌توان برای سنگ‌های تزئینی کشور تعریف کرد، عبارت است از: هندوستان، ترکیه، کشورهای عربی و بازار سنگ‌های مرغوب‌تر؛ هم ایتالیا و هم اروپا. چین را در حال حاضر نمی‌توان در این لیست قرار داد، زیرا این کشور هم‌اکنون درگیر بحران مسکن است و ساخت‌وسازهای بسیاری که در این کشور انجام گرفته، موجب شده است که بیش از میلیون‌ها مسکن خالی وجود داشته باشد، پس این کشور متقاضی خوبی برای سنگ ساختمانی نیست.
تحلیل بازار صادراتی
در حال حاضر ، مجموعه مشخصی که به‌صورت سیستماتیک این کار را انجام دهد و به‌طور ادواری بازارها را رصد کند، وجود ندارد. البته به‌صورت پراکنده ایمیدرو، مرکز پژوهش‌های مجلس، انجمن سنگ ایران و برخی انجمن‌های دیگر فعالیت‌هایی را انجام می‌دهند،اما این مطالعات از انسجام کافی برخوردار نیست. اگر تحلیل بازارها به‌خوبی انجام می‌شد، می‌توانست برای مدیران دولتی تصمیم‌ساز باشد و در برنامه‌های توسعه‌ای به‌طورویژه و جدی موضوع سنگ مطرح شود، اما چون این مطالعات پراکنده است و از روند خاصی تبعیت نمی‌کند، تاثیرگذاری چندانی هم ندارد.
عمر مفید مگاپروژه‌ها
گفته می‌شود بازار به‌سمت استفاده از سنگ‌های مصنوعی تغییر ذائقه داده است، اما به‌گمان من، اگر کامپوزیت و سنگ‌های مصنوعی وارد بازار شدند، به این معنی نیست که سنگ طبیعی، بازار خود را از دست می‌دهد. دلایل چندی برای اثبات این موضوع می‌توان برشمرد. اول اینکه سنگ روح دارد و بنابراین نسبت به مصنوعات دیگر، برای انسان جذابیت بیشتری دارد. دیگر اینکه طرح‌های سنگ تکرارناپذیر است؛ اما کاشی، سرامیک، کامپوزیت و... با طرح‌های واحد و یکسانی تولید می‌شوند که حالت کلیشه‌ای پیدا می‌کنند. مصرف‌کننده معمولا تنوع، طرح و رنگ‌های گوناگون را می‌پسندد، بنابراین مصنوعات نمی‌توانند کاملا جایگزین سنگ طبیعی شوند. علاوه بر این، هرچه در دنیا تولید می‌شود، رقبایی هم پیدا خواهد کرد، اما می‌بینیم بازارها به‌سمتی می‌روند که تعادلی بین تولیدات مصنوعی و طبیعی برقرار شود و باوجود اینکه مصنوعات زیبا و جذابی تولید شده است، اما همچنان بازار تقاضا برای سنگ وجود دارد. پس به‌طورکلی می‌توان گفت در آینده بخشی از بازار به‌سمت کامپوزیت‌ها و مصنوعات سنگی گرایش پیدا خواهد کرد،اما بخش دیگر که به‌صورت سنتی مشتری سنگ بوده‌اند، همچنان طرفدار آن باقی می‌مانند.
بنابراین، بازار سنگ، همچنان پررونق باقی می‌ماند و حداقل در طول ۱۰ سال آینده افت چشمگیری نخواهد داشت.
جذب حداکثری فعالان صنعت سنگ
بهرام شکوری ـ رییس هیات مدیره انجمن سنگ ایران: انجمن سنگ ایران به‌دنبال این است که هم تولید را به استاندارد جهانی برساند و هم صادرات را افزایش دهد. مشروط بر اینکه دولت و کل حاکمیت با فعالان بخش خصوصی در این حوزه کمک کنند تا فضا برای کار و تولید و صادرات فراهم شود. برای این منظور در انجمن چند کار را کلید زده‌ایم. اول اینکه ساختار انجمن را تغییر دادیم، زیرا در حال حاضر مشارکت زیادی در انجمن وجود ندارد و ما با این تمهید تلاش می‌کنیم تا فعالان بیشتری را جذب کنیم. دومین موضوع استفاده از نظر خبرگان و پیشکسوتان صنعت سنگ است. به این منظور، قرار است شورای خبرگان و پیشکسوتان شکل گیرد تا هم هیات‌مدیره انجمن سنگ را هدایت و حمایت کنند و هم بتوانند در زمینه ارتقای صنعت سنگ در کشور مشورت و راهنمایی کنند.
شورای سیاست‌گذاری سنگ
از مسائل دیگر انجمن تلاش برای راه‌اندازی شورای سیاست‌گذاری سنگ است و متقاعد کردن مسئولان به اینکه بدون در نظر گرفتن بخش خصوصی تصمیم‌گیری نکنند. هدف از تشکیل شورای سیاست‌گذاری این است که چالش‌های صنعت مطرح شود و راهکارهای خروج از چالش‌ها و سیاست‌گذاری برای آن در این مجموعه اتفاق بیفتد. خوشبختانه باوجود مقاومت‌هایی که در ابتدا وجود داشت، سرانجام موضوع پذیرفته شد و شورای سیاست‌گذاری تشکیل جلسه داد که امیدواریم نقطه عطفی برای صنعت سنگ کشور باشد. دیگری تدوین طرح جامع سنگ است که قبلا زحماتی برای آن کشیده شده بود و در حال حاضر قرار است ایمیدرو متولی این کار شود و پرداخت هزینه‌ها را ایمیدرو برعهده بگیرد، اما هدایت و نظارت بر دوش انجمن باشد. بنا بر این است که در این طرح جامع، همه جوانب از بخش معدنکاری گرفته تا فرآوری و مارکتینگ موردبررسی و مطالعه قرار گیرد و به هدف نهایی ۵ میلیارد دلار ارزآوری برای صنعت سنگ کشور برسیم.
نگاهی به آمارهای جهانی
در سال ۲۰۲۱ کمابیش۳۳۳.۵ میلیون تن سنگ طبیعی از معادن سراسر جهان استخراج شد که از این میزان ۱۶۲.۵ میلیون تن (به‌طورمتوسط ۴۹ درصد) به‌صورت بلوک ۱۷۱ میلیون تن (کمابیش معادل ۵۱ درصد آن به‌صورت باطله) درآمد. از ۱۶۲.۵ میلیون تن بلوک سنگ، ۹۶ میلیون تن به‌صورت کوپ و ۶۶.۵ میلیون تن از آن باز به باطله تبدیل شد. از ۱۶۲ میلیون تن بلوک ۶۸.۶ درصد، یعنی چیزی نزدیک به ۱1۱.۵ میلیون تن در آسیا تولید شده است و پس از آن به‌ترتیب اروپا با ۲۲.۵، امریکا با ۱۸، افریقا با ۱۰ میلیون تن و اقیانوسیه با ۵۰۰ هزار تن در رتبه‌های بعدی قرار دارند. اما در میان کشورهای تولیدکننده سنگ، چین با تولید بیش از ۵۳ میلیون تن، ۳۳ درصد کل تولیدات جهانی را به خود اختصاص داده است و پس از آن هند با ۳۰، ترکیه با ۱۳، برزیل با ۸.۴ و ایران با ۸ میلیون تن در رتبه‌های دوم تا پنجم ایستاده‌اند. پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که بازار جهانی سنگ‌طبیعی در سال ۲۰۲۳ چیزی بالغ بر ۴۰.۳۲ میلیارد دلار گردش مالی دارد و با نرخ رشد ثابت ۴۴ درصد، پیش‌بینی می‌شود که این صنعت تا سال ۲۰3۰ بالغ بر ۵۴.۴۷ میلیارد دلار گردش مالی داشته باشد.
تولید ۶۰ میلیون تن در سال
در کشور ما یک‌چهارم معادن کشف‌شده، مربوط به سنگ‌های تزئینی است که از تنوع بسیار بالایی برخوردارند. این در حالی است که در سایر کشورهای رقیب معمولا سنگ‌های تزئینی تنوع چندانی ندارند. برای مثال، هند و برزیل با نوعی گرانیت و ایتالیا با مرمریت خود شهرت دارند. در حال حاضر کمابیش۲هزار و 200 معدن سنگ در کشور وجود دارد که از آن میان چیزی در حدود ۸۰۰ معدن فعال است. رقم کارخانه‌های فرآوری موجود در کشور در حال حاضر به ۵ هزار می‌رسد که ظرفیت تولید سالانه آنها در حدود ۴۵۰ میلیون مترمربع است. امروز قابلیت تولید سالانه ۱۵میلیون تن سنگ تزئینی در کشور وجود دارد که در صورت حمایت‌های لازم و ایجاد سازکارهای موردنیاز تا ۶۰ میلیون تن نیز قابل‌ارتقا است. دستیابی به این میزان تولید سالانه در 3فاز امکان‌پذیر خواهد شد. در فاز اول که برای بازه‌ای ۱۰ ساله تعریف می‌شود، باید میزان بهره‌برداری به ۳۰ میلیون تن برسد. در فاز دوم، که باز هم فرآیندی ۱۰ساله است، ظرفیت تولید به ۴۰ میلیون تن در سال افزایش پیدا می‌کند و در فاز نهایی، که دوره‌ای ۵ ساله خواهد بود، ظرفیت به ۶۰ میلیون تن در سال خواهد رسید. البته تحقق اهداف این برنامه در گرو
فعال‌سازی 1400 معدن غیرفعال، افزایش ظرفیت تولید معادن و افزودن ماشین‌آلات برای ارتقای بهره‌وری است.
عملیاتی شدن مگاپروژه
باتوجه به برداشت سالانه ۳۰ میلیون تن سنگ خام (و با احتساب تولید ۱۴ مترمکعب از هر تن سنگ) برای افزایش میزان تولید و فرآوری سنگ می‌توان مگاپروژه‌هایی تعریف کرد تا ظرفیت تولید سالانه را به ۴۲۰ میلیون مترمربع در سال رساند. این مگاپروژه‌های فرآوری، با ظرفیت برش روزانه ۱۲ هزار یا ۲۳ هزار مترمربع، می‌توانند میانگین تولید سنگ فرآوری‌شده را به ۴۲۰ میلیون مترمربع در سال ارتقا دهند. به این منظور، در مگاپروژه اول، با راه‌اندازی ۱۱۷ واحد فرآوری که هریک روزانه ۱۲هزار مترمربع سنگ فرآوری‌شده و سالانه ۳.۶ میلیون مترمربع سنگ تولید می‌کنند، می‌توان به هدف ۴۲۰ میلیون مترمربع دست یافت. مگاپروژه دوم با راه‌اندازی ۶۱ واحد فرآوری با ظرفیت روزانه ۲۳ هزار و سالانه ۶.۹ میلیون مترمربع می‌توان به عدد ۴۲۰ میلیون مترمربع در سال دست یافت.
شاهرگ صادرات
باتوجه به ظرفیت بنادر و مراکز آزاد تجاری در کشور امکان عملیاتی شدن مگاپروژه‌های فرآوری و افزایش صادرات سنگ کاملا مهیا است. بندر چابهار می‌تواند منطقه مناسب صادرات تولیدات خراسان‌ها و سیستان‌وبلوچستان به همسایگان شرقی مانند افغانستان، پاکستان و ترکمنستان باشد. هرمزگان از طریق دریای عمان به آب‌های آزاد راه دارد و می‌تواند قطب صادرات تولیدات کرمان و بوشهر باشد. منطقه آزاد تجاری ماکو که در نزدیکی اردبیل، آذربایجان‌شرقی و غربی و کردستان واقع است، می‌تواند تولیدات این 4 استان را از طریق ترکیه وارد بازارهای جهانی کند. فارس، اصفهان، مرکزی و لرستان که قطب‌های معدنی کشور هستند، از بهترین مکان‌ها برای جانمایی مگاپروژه‌های فرآوری سنگ‌های تزئینی ایران در استان‌های مرکزی به‌شمار می‌روند.
سخن پایانی
۸ درصد از جمعیت و ۱۲ درصد از اقتصاد دنیا در اختیار کشورهای همسایه ایران است که با این ظرفیت بازارهای هدف مناسبی به‌شمار می‌روند، به‌ویژه اینکه بسیاری از این کشورها دچار آسیب و ویرانی ناشی از جنگ شده‌اند و برای بازسازی نیاز به محصولات متعدد و متنوعی از جمله تولیدات سنگ‌های ساختمانی و تزئینی دارند. از آنجا که کشور ما استعداد، ظرفیت و مزیت‌های زیادی برای تامین مایحتاج همسایگان خود دارد. بنابراین، باید تا فرصت هست اقدامات لازم برای حضور و نقش‌آفرینی بیشتر در بازارهای منطقه فراهم شود.
