اقدامات قضایی با همکاری سازمان پیشگیری و مدیریت شهرداری تهران و سازمان آتش‌نشانی در حالی در جریان است که در این فهرست چند بیمارستان، مرکز خرید معروف، خوابگاه دانشجویی و مجتمع‌های مسکونی دیده می‌شود. فهرست ۱۲۹ ساختمان، به‌عنوان ساختمان‌های بسیار پرخطر و بحرانی توسط سازمان آتش‌نشانی شناسایی شده‌اند که در صورت بروز حریق در آنها به‌دلیل بار تصرف، بار اشتعال بسیار زیاد، عدم‌رعایت اصول ایمنی و آتش‌نشانی و نداشتن هیچ‌گونه اقدام پیشگیرانه، تلفات جانی و مالی سنگینی را به‌دنبال خواهند داشت، مطابق مفاد دستورالعمل پیوست مصوبه «الزام شهرداری تهران به ایجاد سامانه پایش ایمنی ساختمان‌های موجود شهر تهران در برابر خطر آتش‌سوزی» به تفکیک مناطق به شهرداران مناطق ۲۲گانه برای ابلاغ اخطار و دستورالعمل به مالکان ارائه شده است. متاسفانه طبق گزارش‌های اخذشده از مناطق و سازمان آتش‌نشانی، باوجود پیگیری‌های مکرر کمیته ایمنی و مدیریت بحران شورای اسلامی شهر تهران و ورود قوه قضاییه به موضوع روند بررسی و رفع خطر از این ۱۲۹ ساختمان بسیار کند است. در شرایطی که در این فهرست مراکز جمعیتی نظیر پلاسکو کم نیستند، از شهردار تهران انتظار می‌رود با تاکید ویژه از طریق شهرداری‌های مناطق، موضوع را در اولویت برنامه‌ها قرار دهد و اقدامات عاجل انجام گیرد، چراکه بی‌توجهی به تقدم اقدامات پیشگیرانه و وقوع حوادثی نظیر ریزش پلاسکو و انفجار کلینیک سینامهرشمیران تبعات بسیاری را برای مدیریت شهری و شهر به‌دنبال خواهد داشت. صمت در این گزارش ضرورت توجه به ساختمان‌های ناایمن در کشور را موردبررسی قرار داده است.

روند کند بررسی و رفع خطر ۱۲۹ ساختمان ناایمن تهران

هر روز در گوشه‌وکنار این شهر در ابعاد کوچک و بزرگ شاهد رخداد حوادث و آتش‌سوزی در ساختمان‌ها و اماکن ناایمن هستیم که جان و مال بسیاری از شهروندان در پی آنها به‌خطر می‌افتد و در مواردی هم اخبار تاسف‌باری را به‌دنبال دارند. حوادثی همچون فروریختن ساختمان پلاسکو و انفجار کلینیک سینامهر شمیران که از بی‌توجهی به اخطارهای مکرر، نبود ضمانت اجرایی و از همه مهم‌تر، نداشتن عزم و اراده راسخ در بین مسئولان ذی‌ربط برای تحقق دستورالعمل‌های ایمنی در شهر نشأت می‌گیرد. سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهر تهران به‌عنوان کارشناس فنی و در قالب طرح نظام بازرسی ایمنی تاحدودی به تکالیف خود در بازرسی از ساختمان‌ها، دادن اخطار و دستورالعمل‌های ایمن‌سازی براساس وظایف محوله مستند به ماده یکم مصوبه «توسعه و بهبود خدمات ایمنی و آتش‌نشانی» عمل کرده، از سوی دیگر توجه به این نکته ضروری است که این سازمان ابزار قانونی لازم برای ملزم کردن اشخاص برای تحقق الزامات و ضوابط قانونی ایمنی را در اختیار ندارد، بنابراین اقدامات این سازمان به نتیجه مطلوب نرسیده است.شهرداران مناطق ۲۲گانه مکلف هستند با استفاده از کلیه ظرفیت‌های قانونی خود و ظرفیت‌های قانونی قوه قضاییه و نیروی انتظامی و سایر نهادها، سازمان‌ها و ارگان‌های دولتی و عمومی ذی‌ربط نسبت به ممانعت از بهره‌برداری تا زمان اجرای کامل دستورالعمل و صدور تاییدیه ایمنی اقدام کنند؛ به‌نحوی که ابتدا با نصب پلاکارد خطر، شهروندان را از ناایمن بودن ساختمان مطلع کرده و ارائه خدماتی مانند، آب، گاز و برق به ساختمان با حکم قضایی قطع و در آخرین گام نسبت به پلمب ساختمان اقدام شود.

باید گام‌های محکم برداریم

بهروز حسن‌نژاد، کارشناس ایمنی به صمت گفت: باتوجه به آمار اعلام‌شده درباره وضعیت ناامن ۱۲۹ ساختمان در شهر تهران و وجود حدود ۳۰ هزار ساختمان ناایمن، لازم است به اهمیت توجه به ایمنی ساختمان‌های شهر اشاره کنیم. بسیار ناراحت‌کننده است که برخی از مراکز تجمعی شرایط ایمنی مناسبی داشته و نیاز به بررسی و رسیدگی دارند. مکان‌ها و مراکز تجمعی از قبیل پاساژها، مساجد، مدارس و... مکان‌هایی هستند که عموم مردم در آنها حضور دارند و ایمنی آنها مسئله جدی است. در این راستا، برای ایمن‌سازی مراکز تجمعی ناایمن، باید قدم‌های قاطعانه‌ای برداریم. به‌عنوان‌مثال، برخی اماکن تجمعی، به‌ویژه در مرکز شهر سابقه بیش از ۱۰۰ سال دارند. یک سازه که بیش از ۱۰۰ سال از ساخت آن می‌گذرد و هنوز به ایمنی آن توجه نشده است، به‌طورقطع زندگی و دارایی افراد را در خطر قرار می‌دهد.

وی در ادامه افزود: زمانی که حوادثی مانند حریق پلاسکو و تصادف متروپل رخ داد، برخی افراد اظهار کردند که چرا همه حالا که حادثه‌ای رخ داده است، به یاد ایمنی ساختمان‌ها افتاده‌اند. با این حال تا به امروز هیچ حادثه جدیدی رخ نداده است. به‌همین‌دلیل، من اعتقاد دارم که مسئولان نباید تا وقوع یک حادثه احتمالی دیگر، این موضوع را به فراموشی بسپارند. در این شرایط، آنها باید اقدامات لازم را برای جلوگیری از حوادث مشابه انجام دهند و به ساختمان‌های ناایمن در شهر تهران توجه کنند. استحکام ساختار، سیستم برق‌رسانی، ایمنی آسانسور، مسیرهای دسترسی به ساختمان برای خودروها و نیروهای امدادی، مسیرهای خروج و فرار و سایر عوامل مشابه، باید مطابق با استانداردهای به‌روز جهانی باشند.

ضرورت برخورد بدون اغماض با ساختمان‌های ناایمن

حسن‌نژاد خاطرنشان کرد: نقش شهرداری‌ها در نظارت و ایمن‌سازی ساختمان‌های شهر بسیار حائزاهمیت است و باید بدون هیچ تعارف و اغماضی با ساختمان‌های ناایمن مقابله کنند، زیرا ناایمنی این ساختمان‌ها زندگی شهروندان را تهدید می‌کند. به‌همین‌منظور، سایر دستگاه‌ها مانند دستگاه قضایی و نظام‌مهندسی نیز باید در این زمینه همکاری و هماهنگی کنند. برای جلوگیری از وقوع حوادث ناگوار مانند فروپاشی ساختمان پلاسکو، لازم است بدون هیچ اغماضی به ساختمان‌های ناایمن اخطار تخلیه داده شود. اگر اقدامات جدی انجام نشود، متاسفانه شاهد وقوع حوادث مشابه خواهیم بود. در برخی موارد، در این زمینه‌ها کوتاهی صورت می‌گیرد و برخی از مسئولان و تصمیم‌گیران در برخورد با ساختمان‌های ناایمن از منظر یک تماشاچی رفتار می‌کنند. این کارشناس ایمنی گفت: نقش متولیانی که بازدیدهایی از ساختمان‌های شهر انجام می‌دهند، در افزایش ایمنی این ساختمان‌ها بسیار حائزاهمیت است. درحال‌حاضر، بخش قابل‌توجهی از این بازدیدها توسط سازمان آتش‌نشانی انجام می‌شود و این سازمان می‌تواند از دانش و تخصص افرادی که در این زمینه تحصیل کرده‌اند، بهره ببرد. انجام بازدیدهای ایمنی از ساختمان‌های شهر باید توسط کارشناسان مسلط به این حوزه انجام شود و بهتر است سازمان‌های مسئول از این ظرفیت استفاده کنند. در این راستا، باید سازمان آتش‌نشانی با همکاری و بهره‌گیری از کارشناسان حوزه ایمنی، به‌صورت سریع‌تر و حتی با اثربخشی بیشتر، به وضعیت ایمنی ساختمان‌های شهر بپردازد و آن را بهبود بخشد.

آتش‌نشانی از کارشناسان و متخصصان ایمنی استفاده کند

این کارشناس با بیان اینکه وظیفه یک کارشناس ایمنی بازدید شامل شناسایی ضعف و ناایمنی در ساختمان‌ها، ارائه راهکارها و برنامه‌ریزی برای انجام اقدامات اصلاحی و... است، افزود: معاونت پیشگیری سازمان آتش‌نشانی که در زمینه اقدامات پیشگیرانه و پیش از وقوع حادثه فعالیت می‌کند، عملکرد قابل‌توجهی در شناسایی ساختمان‌های ناایمن و ارائه راهکارهای مناسب برای آنها داشته است. با اماکنی که کارشناسان حوزه ایمنی نیز در این زمینه استخدام شوند، می‌توانند گام‌های موثرتری در راستای بهبود ایمنی ساختمان‌ها بردارند. وی در پایان گفت: یکی دیگر از اقدامات قابل‌انجام برای مدیریت و نظارت بر وضعیت ساختمان‌های شهر، استخدام کارشناسان ایمنی در مراکز تجمعی و ساختمان‌ها است. به‌عنوان‌مثال، در نظر بگیرید یک مدرسه علاوه بر ناظم، مدیر، مسئول بهداشت و... یک مسئول ایمنی نیز داشته باشد که به‌منظور نظارت بر ایمنی مدرسه فعالیت کند. بدون شک، در این صورت، تعداد حوادث کاهش می‌یابد و مراکز تجمعی ایمن‌تر خواهند بود. همچنین، اگر یک کارشناس ایمنی در یک پاساژ حضور داشته باشد، می‌تواند به‌صورت‌منظم موارد مرتبط با ایمنی را بررسی و از وقوع حوادث جلوگیری کند.

نقش مهم ایمنی در صنعت ساختمان

مسعود نعمتی‌بیگدلی، کارشناس شهری به صمت گفت: ایمنی ساختمان، یک موضوع بسیار جدی در صنعت ساخت‌وساز و همچنین در فرآیندهای بازسازی و نوسازی ساختمان‌های فرسوده است. به این دلیل است که ایمنی ساختمان‌های بلندمرتبه، به‌همراه کاربری که دارند، از نظر ایمنی جان و دارایی افرادی که در آن ساختمان حضور دارند، بسیار حائزاهمیت است. ترافیک زیادی در این ساختمان‌ها وجود دارد و برخورد جدی با صاحبان ساختمان‌هایی که در دسته‌بندی ساختمان‌های پرخطر قرار دارند، ضروری است. یکی از راه‌حل‌هایی که تاکنون توسط مسئولان مطرح شده، پلمب کردن این ساختمان‌ها است.وی در ادامه افزود: در جنبه ایمنی ساختمان، تقاضای کاربران برای افزایش ایمنی ساختمان وجود دارد و همچنین قوانین و مقرراتی که در سال‌های اخیر برای ساخت‌وسازها اعمال شده‌اند، قابل‌اجرا هستند. ایمنی ساختمان نه‌تنها به تقویت سازه‌های اصلی مانند تیرها و ستون‌ها محدود نمی‌شود، بلکه تعویض تجهیزات داخلی مانند درها و پنجره‌ها یا سیستم گرمایش و سرمایش نیز بهبود قابل‌توجهی در ایمنی ساختمان ایجاد می‌کند.

این کارشناس اذعان کرد: باتوجه به رخدادهای طبیعی مانند سیل، زلزله و توفان و همچنین حوادث غیرطبیعی مانند وجود تجهیزات قدیمی، نبود سیستم‌های اطلاع‌رسانی در شرایط بحرانی، نقص در عایق‌بندی دیوارها، کف، گچ‌کاری و عوامل دیگر، اتفاقاتی رخ می‌دهد که هزینه مالی و جانی قابل‌توجهی را به‌همراه دارند. رعایت ایمنی به‌صورت‌کامل در یک‌ خانه ممکن نیست، اما می‌توان در بخش‌های حساسی از خانه که احتمال وقوع بحران در آنها بیشتر است، از وقوع این حوادث پیشگیری کرد. بنابراین، علاوه بر این مسائل، مهم است بدانیم که ایمنی ساختمان همان‌طور که تصور می‌شود، یک مسئله هزینه‌بر نیست و با سرمایه‌گذاری کم، می‌توان دارایی خود را ایمن‌سازی و از وقوع حوادث ناگوار در آینده جلوگیری کرد.

جلوی آسیب از هرکجا گرفته شود، منفعت است

نعمتی‌بیگدلی خاطرنشان کرد: در کشور ما، درجه اهمیت مسائل ایمنی و پیشگیری در برابر حوادث ناگوار به طرز قابل‌توجهی کاهش یافته است. هرگونه حادثه طبیعی یا غیرطبیعی در هر نقطه از کشور، خسارت‌های جانی و مالی حائزاهمیتی به‌همراه دارد. سیل، زلزله، آتش‌سوزی و آثار ضربه‌های قدیمی در شهرها و روستاهای ما شواهدی بر این موضوع هستند؛ اما چرا در کشور ما به این مسئله اهمیت کافی داده نمی‌شود؟ چرا قوانین مشخص و دقیقی در این حوزه وجود ندارد؟ و چه تدابیری باید اتخاذ شود تا از وقوع آسیب‌های بیشتر جلوگیری شود؟

جلوی آسیب از هرکجا گرفته شود، منفعت است. باتوجه به توضیحاتی که درباره ناامنی ساختمان‌ها ارائه می‌شود، فرونشست و فروریزش ساختمان‌هایی مانند ساختمان پلاسکو که نمونه‌های مشابه آن در شهر تهران و سایر شهرهای بزرگ کشور وجود دارند، یک فاجعه است که شهر را برای مدت‌ها و در تمام جوانب تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. حال فرض کنید که به‌دلیل حوادث طبیعی، ده‌ها یا صدها ساختمان مشابه پلاسکو فرو ریزند. این ساختمان‌ها که هیچ تدابیری در زمینه‌های زلزله، آتش‌سوزی، انفجار و فرونشست برای آنها در نظر گرفته نشده است، می‌توانند به‌شدت آسیب ببینند.

وی در پایان گفت: نکته‌ای که نباید آن را نادیده بگیریم، این است که ساختمان‌های ناامن هیچ مانعی برای تامین بودجه ایمن‌سازی ندارند. ساختمان‌های تجاری که در بهترین نقاط شهر واقع شده‌اند و تعداد زیادی مراجعه‌کننده و ذی‌نفع دارند، می‌توانند در عرض یک یا ۲ ماه مشکل امنیت خود را حل کنند. آنها به‌راحتی می‌توانند بودجه ایمن‌سازی را از طریق درآمدی که دارند، تامین کنند، اگرچه در صورت لزوم، مجبور به این کار می‌شوند. باید توجه داشت که یک قانون خوب، مردم را به رفتار اخلاقی تشویق می‌کند.

سخن پایانی

متاسفانه باوجود الزامات و ضوابط موجود در مقررات ملی ساختمان در زمینه رعایت نکات ایمنی در حوزه ساختمان‌سازی، شاهد آن هستیم که همچنان مشکلاتی در این بخش وجود دارد و خسارت‌های ناشی از بی‌توجهی به نکات ایمنی بر این حوزه وارد می‌شود. بدون شک مسئله ایمنی باید به‌صورت خاص نیز در تمامی بخش‌ها مانند کارگاه‌های ساختمانی، صلاحیت پرسنل و … مدنظر قرار بگیرد که متاسفانه در این حوزه دچار مشکل هستیم. تاکنون صنعت ساختمان‌سازی با تعداد زیادی از نیروهای ماهر و پاسخگو به عملیات ساختمانی مواجه نبوده است و هرکسی قادر به جمع‌آوری سرمایه‌ای برای خود بوده، به‌عنوان سازنده وارد عرصه ساخت‌وساز شده و بدون بهره‌گیری از پرسنل ماهر به کار خود ادامه داده؛ امری که نتیجه‌اش، شرایط امروز را به‌بار آورده است. ایمنی در ساخت یکی از مهم‌ترین عوامل در ساخت‌وساز است. با رشد روزافزون جمعیت، تحولات عظیمی در صنعت ساختمان‌سازی به‌وجود آمده است. در برخی پروژه‌های ساختمانی، کارگران و کارمندان مشغول به‌کار در ساختمان‌ها دچار جراحت می‌شوند. احتمال وقوع حوادث را به‌کلی نمی‌توان از بین برد، اما با رعایت بعضی از نکات ایمنی و حفاظتی می‌توان آن را به مقدار قابل‌توجهی کاهش داد. بدین‌معنی که به‌وسیله مدیریت صحیح و طرح نقشه از قبل و کنترل روش‌های انجام کار، می‌توانیم به هدف‌های حفاظتی خود برسیم. مسئله این است که زمان برای پرداختن به ساختمان‌های بسیار پرخطر حیاتی است. باید لیست ناایمن‌ها زودتر بروزرسانی و روند نظارت تشدید شود. کارشناسان حوزه ساختمان البته معتقدند که از دهه ۹۰ به بعد، وضعیت ساختمان‌های پایتخت از نظر کیفی نسبت به گذشته بهتر شده است و نباید نگاه تک‌بعدی و سیاه به ساخت‌وساز در کلانشهر تهران داشت. با این‌همه، همچنان کیفیت ساختمان‌ها در تهران یکی از کلیشه‌ای‌ترین دغدغه‌هایی است که ساکنان این ابرشهر را آزار می‌دهد.