به‌عنوان‌مثال، آمارهای سال ۲۰۲۲ نشان می‌دهند، بیش از ۳۷ درصد مردم از شبکه‌های اجتماعی برای الهام گرفتن از سفر استفاده کرده‌اند. این در حالی است که در زمان‌های نه‌چندان دور، افراد برای برنامه‌ریزی سفرهای خود با دردسرهای بسیاری نظیر هماهنگی با آژانس‌ها برای نوع سفر و تخمین هزینه و در نهایت، انتخاب مقصد روبه‌رو بودند. واقعیت آن است که در عصر حاضر، شبکه‌های اجتماعی آسان‌ترین و در دسترس‌ترین منابع اطلاعاتی هستند؛ اما گردشگری ایران چقدر از این ظرفیت بهره می‌برد؟ بسیاری با تاکید بر سهم بالای شبکه‌های اجتماعی در جذب گردشگران خارجی معتقدند که فیلتر شبکه‌های اجتماعی و سامانه‌های فضای مجازی خسارت بالا و جبران‌ناپذیری بر این صنعت وارد می‌کند.

گرایش مسافران به شبکه‌های اجتماعی

شبکه‌های اجتماعی نحوه تصمیم‌گیری افراد برای سفر را تغییر داده‌اند. برای مثال، بیش از ۵۷ درصد مردم براساس تصویر یا ویدئوی شبکه‌های اجتماعی برای سرو غذا در یک رستوران خاص برنامه‌ریزی می‌کنند یا به عنوان نمونه، بیش از نیمی از مسافران (۵۳ درصد) از رزرو هتل‌هایی که در شبکه‌های اجتماعی نظری درباره آنها وجود ندارد، اجتناب می‌کنند. این گرایش مسافران به شبکه‌های اجتماعی و تاثیر پلتفرم‌های اجتماعی در تصمیم‌گیری آنها باعث شده است که کسب‌وکارهای گردشگری نیز بسیاری از استراتژی‌های خود را تغییر دهند، چراکه حتی گردشگران، عملکرد آژانس‌های گردشگری را نیز براساس نظرات دیگران در شبکه‌ای اجتماعی موردسنجش قرار می‌دهند. علاوه بر آن، ظهور شبکه‌های اجتماعی منجر به توسعه ارتباطات دوطرفه بین آژانس‌ها و مشتریان و مشتریان با مشتریان شده است. به‌همین‌دلیل است که روی آوردن به پلتفرم‌های اجتماعی برای آژانس‌ها و کسب‌وکارهای گردشگری امری حیاتی است. محبوب‌ترین شبکه‌های اجتماعی الهام‌بخش برای سفرها با میزان علاقه‌مندی در میان کاربران عبارتند از: اینستاگرام: ۶۷ درصد، فیس‌بوک: ۲۹ درصد، تریپ‌ادوایزر: ۱۴ درصد، توییتر: ۶ درصد و پین‌ترست: ۴ درصد.

کارآمدی تبلیغات فضای مجازی در معرفی جاذبه‌ها

بهمن سال گذشته طرح صیانت از فضای مجازی در سکوت خبری به‌تصویب رسید و فیلتر پلتفرم‌های مجازی همچنان ادامه دارد. در همین حال، همچنان برخی فعالان گردشگری خواستار تجدیدنظر مجلس در روند اجرای این طرح هستند.

رئیس پیشین کمیسیون گردشگری اتاق بازرگانی ایران با تاکید بر تاثیر تبلیغات فضای مجازی در معرفی جاذبه‌های گردشگری گفت: نمی‌توان منکر شد که بار اصلی اطلاع‌رسانی، تبلیغات و بازاریابی مقاصد گردشگری؛ چه در گردشگری داخلی، چه جذب گردشگر خارجی بر دوش شبکه‌های اجتماعی است و اکنون این سامانه‌ها به مرجع بسیاری از گردشگران داخلی و خارجی برای انتخاب مقصد سفر به ایران تبدیل شده‌اند، در این شرایط محدود کردن این شبکه‌ها به‌طورقطع بارگذاری و تولید محتوا در آنها را بسیار کاهش داده و در عمل درباره زیبایی‌های طبیعت و جذابیت‌های تاریخ و فرهنگ ایران، اطلاعات بسیار کمتری به گردشگران داخلی و خارجی می‌رسد. علی‌اکبر عبدالملکی در گفت‌وگو با ایرنا درباره تاثیرات طرح موسوم به صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی بر صنعت گردشگری، اظهار کرد: در شرایطی که در جنگ اقتصادی و همه‌گیری کرونا بسیاری از کسب‌وکارهای حوزه گردشگری کشور با زیان‌های گسترده‌ای مواجه شده، تصویب این طرح، خسارت‌های بزرگی به بخش گردشگری و کسب‌وکارهای وابسته وارد می‌کند.

این عضو کمیسیون گردشگری اتاق بازرگانی ایران بااشاره به نگرانی‌های فعالان گردشگری درباره طرح صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی، افزود: ما جلسات متعددی را با کارشناسان، فعالان و صاحب‌نظران حوزه گردشگری برگزار و نظرات آنها را دریافت کردیم که به‌اتفاق خواستار تجدیدنظر در روند تصویب این طرح در مجلس شورای اسلامی هستند. بیشتر فعالان و صاحبان کسب‌وکارهای این حوزه، معتقدند که اجرای این طرح علاوه بر خسارت‌های اقتصادی و اجتماعی، حس ناامنی برای گردشگران خارجی در ایران، ایجاد می‌کند.

عبدالملکی با بیان اینکه اکنون شبکه‌های اجتماعی غیربومی ابزار اصلی ارتباطی مردم جهان شده‌اند، تصریح کرد: قطع دسترسی به شبکه‌های اجتماعی، پیام‌رسان‌ها و سامانه‌های فضای مجازی، هم موجب اختلال ارتباطی گردشگران و تورگردانان در فرآیند بازاریابی و فروش محصولات گردشگری قبل از سفر می‌شود و هم نگرانی گردشگران خارجی را برای حضور در ایران افزایش می‌دهد.

دغدغه‌های فعالان گردشگری الکترونیک

وی بااشاره به دغدغه‌های فعالان گردشگری الکترونیک توضیح داد: باتوجه به اینکه مهم‌ترین درگاه ایجاد ارتباط و معرفی در سطح بین‌المللی وب‌سایت‌ها هستند که باعث بهتر دیده شدن محصولات هر صنعتی می‌شوند، قطع دامنه‌های مربوطه (برای مثال com .) و همچنین، اختلال و محدودسازی در شبکه‌های اجتماعی و فضای ‌مجازی، موجب از بین رفتن سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده به‌ویژه در بخش گردشگری الکترونیک، کسب‌وکارهای خرد گردشگری، تولیدکنندگان و توزیع‌کنندگان محصولات صنایع‌دستی و بوم‌گردی‌ها در جوامع محلی و روستایی می‌شود.

عبدالملکی تصریح کرد: اجرای طرح صیانت کاربران به کسب‌وکار و درآمد بخش بزرگی از فعالان و تولیدکنندگان خوراک‌ها و سوغاتی‌های محلی، راهنمایان گردشگری و بسیاری از گروه‌هایی که رویدادها و فرهنگ، آداب و رسوم و مقاصد جدیدی از ایران را در شبکه‌های اجتماعی معرفی می‌کنند ـ که از اجزا و ارکان اصلی صنعت گردشگری هم هستند ـ آسیب جدی می‌زند.

فرصت‌ها را محدود نکنیم

عبدالملکی بیان کرد: نمی‌توان منکر شد که بار اصلی اطلاع‌رسانی، تبلیغات و بازاریابی مقاصد گردشگری؛ چه در گردشگری داخلی، چه جذب گردشگر خارجی بر دوش شبکه‌های اجتماعی است و اکنون این سامانه‌ها به مرجع بسیاری از گردشگران داخلی و خارجی برای انتخاب مقصد سفر به ایران تبدیل شده‌اند، در این شرایط محدود کردن این شبکه‌ها به‌طورقطع بارگذاری و تولید محتوا در آنها را بسیار کاهش داده است و در عمل درباره زیبایی‌های طبیعت و جذابیت‌های تاریخ و فرهنگ ایران، اطلاعات بسیار کمتری به گردشگران داخلی و خارجی می‌رسد. وی محدودسازی شبکه‌های اجتماعی در سال‌های گذشته را بی‌اثر و بدون نتیجه دانست و گفت: آن اقدامات ما را از محدود فرصت‌هایی که این شبکه‌ها در اختیارمان می‌گذاشت، محروم کرد و فرصت معرفی ایران در این شبکه اجتماعی را از ما گرفت.

آموزش فرهنگ فضای مجازی

این فعال حوزه گردشگری بر آموزش و فرهنگ‌سازی و ارتقای سواد رسانه‌ای در جامعه تاکید کرد و گفت: البته نباید از معایب فضای مجازی برای نوجوانان غافل شد که این امر نیز نیازمند فرهنگ‌سازی و آموزش صحیح در نحوه استفاده از اینترنت و فضای مجازی، برای همه گروه‌های سنی به‌ویژه نوجوانان، دانش‌آموزان و حتی خانواده‌ها است.

عبدالملکی افزود: هر فناوری و ابزاری مزایا و معایبی دارد، مهم این است که فرهنگ و شیوه صحیح استفاده از آن آموزش داده شود، نمی‌توان به بهانه خطرات، منکر مزایای برای مثال آتش یا ابزار حرارتی شد و از آن استفاده نکرد، بلکه برمبنای تجارب و آموزش، باید از مزیت‌های مثبت آن استفاده و خطرات و آسیب‌های آن را به کاربران گوشزد کرد.

فضای مجازی، بهترین ابزار توسعه گردشگری

عرفان فکری در گفت‌وگو با ایسنا، عدم‌معرفی و تبلیغ کشورمان را مشکل عمده ضعف گردشگری ایران دانست و عنوان کرد: تبلیغات خلاف واقعیت کشورمان باید با تبلیغات درست و مناسب پاسخ داده شود، چراکه هر تبلیغ سوئی در رابطه با کشورمان منتج به از رونق افتادن گردشگری آن خواهد شد.

وی ایران را غنی از جاذبه‌های طبیعی، میراث معنوی و تاریخی، تمدن و اسطوره‌ها، فرهنگ و خوراکی‌های محلی خاص دانست و گفت: این ظرفیت‌ها و توانمندی‌ها هنوز به‌شکل درست و کاملی معرفی نشده و موردبهره‌برداری قرار نگرفته‌اند. این جهانگرد ایرانی بااشاره به اینکه بهره از ظرفیت فضای مجازی در توسعه گردشگری؛ ساده‌ترین، کم‌هزینه‌ترین و سریع‌ترین راهکار است، تصریح کرد: همه افراد با یک گوشی موبایل به‌عنوان در دسترس‌ترین وسیله می‌توانند معرف و مبلغ گردشگری استان و شهر خود باشند.

وی تنها اتکا کردن به حمایت‌های دولت برای توسعه گردشگری کشور را اقدامی ناممکن دانست و افزود: نباید فرصت‌های جذب گردشگر را به بهانه انتظار از خدمات دولتی از دست بدهیم، بلکه باید افراد به‌ویژه بخش خصوصی دست به کار شوند و به‌طورجدی در این زمینه اقدام کنند.

فکری بااشاره به حمایت بخش خصوصی از صنعت گردشگری در سایر کشورهای دنیا تصریح کرد: در بسیاری از کشورهای جهان از جمله کشورهای آسیای جنوب‌شرقی، بخش خصوصی نقش موثری در رونق گردشگری دارد و افراد نسبت به پیشرفت شهر خود احساس مسئولیت می‌کنند.

گردشگری در برنامه هفتم توسعه

یکی از بهترین مزیت‌های گردشگری، امکان توازن منطقه‌ای و دستیابی به توسعه پایدار و همه‌جانبه در مناطق دارای ظرفیت رشد است. از این نظر، گردشگری یکی از بهترین مسیرها برای جبران عقب‌ماندگی‌ها به‌ویژه در مناطق دورافتاده است. از طرفی نیز، براساس آمارها هر فعالیت و پروژه گردشگری به‌طورمیانگین برای ۱۰ نفر اشتغالزایی می‌کند. در بسیاری از کشورها، میزان درآمدی که از گردشگری به‌دست می‌آید، از مجموع درآمدهای مالیاتی نیز بیشتر است. به‌همین‌دلیل، یکی از ظرفیت‌های بالقوه کشور که همواره در برنامه‌های توسعه موردتاکید ویژه قرار دارد، حوزه گردشگری است.

سهم ایران از گردشگران ورودی به غرب آسیا

طبق گزارش سازمان جهانی گردشگری ( UNWTO ) در سال ۲۰۲۲ ورود گردشگران خارجی به ایران رشد قابل‌توجهی داشته است. در این سال، ۴.۱ میلیون سفر توسط گردشگران خارجی به مقصد ایران انجام شده که این رقم نسبت به سال قبل از آن، ۳۱۵ درصد رشد داشته، یعنی بیش از ۴ برابر شده است، در حالی که سال قبل از آن هم، این شاخص ۳ برابر رشد متوسط جهانی را ثبت کرده بود. با این وجود، سهم ایران از جذب گردشگران خارجی همچنان اندک است و تنها ۰.۴ درصد از کل سفرهای گردشگری خارجی در سال ۲۰۲۲ به مقصد ایران انجام شده است. رشد ۳۱۵ درصدی ورود گردشگران خارجی به ایران در سال ۲۰۲۲ در حالی است که طی سال ۲۰۲۰ با شیوع کرونا شاهد افت ۸۳ درصدی و در سال ۲۰۲۱ نیز شاهد افت حدود ۳۰ درصدی ورود گردشگران خارجی به ایران بودیم. این در حالی است که کل سفرهای گردشگری خارجی به مقصد خاورمیانه در سال ۲۰۲۲ نیز بالغ بر ۶۶ میلیون سفر بوده که این رقم با رشد ۱۶۳ درصدی نسبت به سال قبل از آن مواجه شده؛ سهم ایران از کل گردشگران خارجی ورودی به این منطقه حدود ۶ درصد برآورد شده است. شبکه‌های اجتماعی در سال‌های اخیر سهم زیادی در جذب گردشگران خارجی به ایران داشته و این تاثیر سال به سال بیشتر هم می‌شود، در شرایطی که تحریم و کرونا صنعت گردشگری را با ورشکستگی مواجه کرده و با عبور از بحران کرونا، صنعت گردشگری به شدت نیازمند تبلیغات و معرفی ظرفیت‌های گردشگری ایران و جذب گردشگر خارجی است، مختل کردن شبکه‌های اجتماعی و سامانه‌های فضای مجازی این خسارت‌ها را عمیق‌تر و جبران‌ناپذیرتر می‌کند.

سخن پایانی

صنعت گردشگری در چند سال اخیر به‌ویژه در کرونا و تحریم، دوران دشوار و شرایط سختی را تجربه کرده است. توجه به گردشگری، توسعه اقتصادی و کاهش اتکا به نفت را به‌دنبال داشته و با ایجاد اشتغال، نیروی انسانی را در بخش‌های مختلف به استخدام در می‌آورد. گردشگری مانند بسیاری از فعالیت‌های اقتصادی دیگر نوعی دادوستد عرضه و تقاضامحور است و هرچقدر رونق بیشتری داشته باشد، کسب‌وکارهای مرتبط با آن به‌ویژه در صنف‌های خرد را به تحرک وامی‌دارد و این امر به‌شکلی سلسله‌وار به دیگر بخش‌های اقتصادی نیز منتقل می‌شود.

رونق گردشگری داخلی و توسعه گردشگری با کشورهای همسایه از رئوس برنامه تحول دولت سیزدهم است، با رونق گردشگری، میزان اشتغالزایی این صنعت در ایران طی سال ۲۰۲۲ با رشد ۱۱.۲ درصدی مواجه شده و جمعیت شاغلان در این صنعت به ۱.۴۴ میلیون نفر افزایش یافته است. به‌همین‌ترتیب، سهم صنعت گردشگری از کل اشتغال در ایران طی سال ۲۰۲۲ به ۶.۱ درصد رسیده است.