در واقع، این فناوری با استفاده از خواص منحصر به فرد مواد نانومتری، بهبود عملکرد و کارآیی صنایع را فراهم می‌کند. یکی از بزرگ‌ترین فناوری‌های نوین در قرن حاضر فناوری نانو است که استفاده از آن در راستای برطرف کردن نیازهای صنعت ساختمان، می‌تواند راهگشا باشد. از مزایای استفاده از این فناوری، می‌توان به افزایش کیفیت مصالح، صرفه‌جویی در مصرف انرژی و به تبع آن صرفه‌جویی اقتصادی اشاره کرد. شاید به‌همین‌دلیل است که کاربرد این فناوری در صنعت ساختمان سرآمد دیگر صنایع در سال‌های اخیر بوده است. بی‌شک یکی از الزامات پیشرفت فناوری نانو در کشور پایش مداوم مسیر تجاری‌سازی دستاوردهای مربوط به این فناوری‌ها از سوی شرکت‌های دانش‌بنیان است. به‌گفته عماد احمدوند، دبیر ستاد توسعه فناوری‌های نانو و میکرو معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری در نشستی با عنوان «تحلیل بازار محصولات نانوساخت ایران» بازار محصولات نانوساخت داخل کشور از ۴.۴ هزار میلیارد تومان در سال ۱۳۹۸ به ۳۰.۴ هزار میلیارد تومان در سال ۱۴۰۱ رسید که نیمی از بازار فناوری نانو کشور مربوط به حوزه ساخت‌وساز است.شرح کامل تحلیل بازار دستاوردهای نانویی کشور در سال گذشته را در این شماره صمت می‌خوانید.

عماد احمدوند، دبیر ستاد توسعه فناوری نانو و میکرو معاونت علمی و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری با بیان اینکه ستاد توسعه فناوری نانو در تیر هر سال، با روش علمی اندازه بازار محصولات نانو در سال گذشته را اندازه‌گیری می‌کند، عنوان کرد: این آمار با ارسال پرسشنامه‌ای به شرکت‌های تولیدکننده محصولات دارای تاییدیه نانومقیاس به‌دست می‌آید.۸۰ درصد شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در عرصه نانو، به این پرسشنامه پاسخ داده‌اند و توانسته‌ایم بازار این شرکت‌ها و محصولات‌شان را مورد تحلیل و بررسی قرار دهیم.

اعداد و ارقام نانویی

به‌گفته احمدوند، تا پایان سال ۱۴۰۱، ۳۵۰ شرکت فعال در حوزه نانو فناوری توانستند ۱۴۲۸ محصول نانویی را به مرحله تجاری‌سازی برسانند و موفق به دریافت گواهی نانومقیاس شده‌اند. مجموع بازار فروش محصولات نانو تا پایان سال ۱۴۰۱، بیش از ۳۰ هزار میلیارد تومان بوده که نسبت به سال گذشته روند افزایشی داشته است.

احمدوند بااشاره به روند افزایشی تعداد شرکت‌های نانویی گفت: دانش‌بنیان‌های فعال در حوزه نانو فناوری در سال ۹۴، ۱۰۴ شرکت بوده‌اند که این تعداد در سال ۱۴۰۲ به بیش از ۳۵۸ شرکت رسیده است.

وی اضافه کرد: کل بازار محصولات نانویی بالغ بر ۳۰۳میلیارد و ۷۱۰ میلیون ریال معادل هزار و 125میلیون دلار است که ۶.۳ درصد آن صادرات است.

دبیر ستاد توسعه فناوری نانو و میکرو معاونت علمی و اقتصاد دانش بنیان گفت: ۴ فناوری نانوپوشش، نانوکاتالیست، نانوآمیزه‌سازی، پرداخت و عملیات سطحی بیشترین سهم را در تولید محصولات نانوی ساخت ایران دارند. گفتنی است، در سال ۱۳۹۲ میزان فروش شرکت‌های نانویی برابر با ۷۰ میلیارد تومان بوده که امسال این فروش بعد از ۱۰ سال به ۳۰۳ میلیارد تومان رسیده است.

احمدوند بیشترین حجم بازار محصولات نانویی را مربوط به حوزه ساخت‌وساز با ۴۸ درصد سهم بازار عنوان کرد و یادآور شد: بعد از آن حوزه‌های خودرو با سهم ۱۳ درصدی، نفت و گاز با سهم ۱۲ درصدی، ملزومات خانگی با سهم ۷ درصدی، الکترونیک و اپتیک با سهم ۶ درصدی، پلیمر و کامپوزیت با سهم ۵ درصدی و رنگ با سهم ۳ درصدی قرار دارند.

سهم حوزه‌های صنعتی از صادرات نانو در سال ۱۴۰۱

احمدوند بااشاره به سهم صادراتی شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در عرصه نانو در سال ۱۴۰۱ گفت: طبق این تحلیل بازار، مجموع بازار فروش این محصولات در سال ۱۴۰۱ بیش از ۳۰ هزار میلیارد تومان بوده که نسبت به سال گذشته ۵۰ درصد رشد داشته و همچنین، بیش از ۶ درصد از این بازار یعنی معادل ۶۹ میلیون دلار را صادرات این محصولات تشکیل می‌دهد که به ۴۸ کشور در ۵ قاره دنیا صادر شده است.

دبیر ستاد توسعه فناوری نانو و میکرو گفت: عمده‌ترین اقلام به عراق، افغانستان و روسیه بوده است. همچنین، حدود ۷۰ شرکت با حجم فروش نانویی بالای ۱۰۰ میلیارد تومان در سال، در کشور فعال هستند که ۸۵ درصد از حجم بازار فناوری نانو را در اختیار دارند.

وی بااشاره به مهم‌ترین اقلام صادراتی نانو گفت: 3 حوزه صنعتی ساخت‌وساز، خودرو و نفت، گاز و پتروشیمی به‌ترتیب بیشترین سهم را از بازار محصولات نانو در سال ۱۴۰۱ داشته‌اند. همچنین، شیرآلات بهداشتی، محصولات اپتیک و الکترونیک، کاشی ساختمان، رنگ نانو و شیشه از جمله پرفروش‌ترین محصولات در حیطه صادراتی بوده‌اند.

احمدوند گفت: در دوره چهارساله گذشته، بازار محصولات نانوساخت داخل از ۴.۴ هزار میلیارد تومان در سال ۹۸ به ۳۰.۴هزار میلیارد تومان در سال ۱۴۰۱ رسیده که متوسط رشد سالانه ۹۰ درصد را در این دوره نشان می‌دهد که حدود ۵۰ درصد بیشتر از متوسط نرخ تورم سالانه کشور در این دوره براساس اعلام رسمی مرکز آمار ایران بوده است.

کاهش ۷۰۰ میلیارد ریالی هزینه بیمه با تولید ۳ قلم نانودارو

دبیر ستاد توسعه فناوری نانو و میکرو با بیان اینکه حجم فروش کل نانوداروها ۵هزار و ۳۰۰ میلیارد ریال و حجم صادرات آنها ۹میلیون دلار است، حجم فروش نانوداروهای ضدسرطان در داخل نیز ۳هزار و۷۰۰ میلیارد ریال برآورد شده، گفت: این میزان فروش و صادرات مربوط به ۳ قلم داروی ضدسرطان است که تولید آن، موجب کاهش هزینه ۷۰۰ میلیارد ریالی شرکت‌های بیمه‌ای شده است.

وی بااشاره به بازار نانودارو سرطان از سال ۹۵ تا ۱۴۰۱، افزود: طبق برآوردهای ما در این بازه زمانی، حجم فروش کل نانوداروها ۵هزار و۳۰۰ میلیارد ریال و حجم صادرات آن ۹ میلیون دلار است. حجم فروش نانوداروهای ضدسرطان در داخل نیز ۳هزار و۷۰۰ میلیارد ریال برآورد شده است.

احمدوند با بیان اینکه این میزان فروش و صادرات مربوط به ۳ قلم دارو می‌شود، اظهار کرد: این داروها شامل سینا دوکسوزوم، پادینکس و پاکلینب می‌شود و عرضه این ۳ دارو موجب کاهش هزینه ۷۰۰ میلیارد ریالی شرکت‌های بیمه‌ای شد، چون تولید داخل موجب کاهش نرخ این داروها شده است.

به‌گفته وی، با تولید این نانوداروها و کاهش واردات آنها، کاهش هزینه شرکت‌های بیمه‌گذار از مجموع فروش داخلی این داروها در سال گذشته بیشتر بوده است.

احمدوند خاطرنشان کرد: محصولات نانوداروی ضدسرطان ایران در ۷ سال گذشته از خروج بیش از ۹۰ میلیون دلار ارز از کشور جلوگیری کرده است.

ساخت‌وساز پیشرو در فروش و صادرات

دبیر ستاد توسعه نانو افزود: نزدیک به نیمی از بازار فناوری نانو کشور مربوط به حوزه ساخت‌وساز است، همچنین حدود ۹۰ درصد از بازار 2 حوزه بعدی یعنی خودرو و نفت و گاز را انواع نانوکاتالیست‌های خودرو و نفت و پتروشیمی تشکیل می‌دهند.

احمدوند گفت: 4 فناوری نانوپوشش، نانوکاتالیست، نانوآمیزه‌سازی و پرداخت و عملیات سطحی بیشترین سهم را در تولید محصولات نانو ساخت ایران دارند. احمدوند افزود: در حوزه نانوپوشش در سال‌های اخیر ۵ شرکت در تولید تجهیزات پوشش‌دهی صنعتی نانو فعال بوده‌اند که با تولید این تجهیزات حدود ۱۰۰برابر محموع فروش این شرکت بازار ثانویه محصولات نانوپوشش از قبیل شیرآلات بهداشتی، کاشی، یراق‌آلات، چینی و بلورجات و مصنوعات فلزی توسعه پیدا کرده است.

وی یادآور شد: در حال ‌حاضر حدود ۷۰ درصد از کل نانوکاتالیست‌های صنایع گاز و پتروشیمی ایران در داخل کشور تولید می‌شود. احمدوند اضافه کرد: ۵۷ درصد بازار محصولات مرتبط با نانو مربوط به محصولات نانوپوشش‌ها است و بعد از آن نانوکاتالیست‌ها و نانوآمیزه‌سازی قرار گرفته است.

دبیر ستاد توسعه نانو ادامه داد: شیرآلات بهداشتی با حجم ۹۶.۵۰ میلیارد ریال، کاتالیست خودرو با حجم ۳۵.۲۴۰ میلیارد ریال، انواع کاشی ساختمانی با حجم ۲۸.۹۳۰ میلیارد ریال پرفروش‌ترین محصولات نانویی به‌شمار می‌روند.

بازارهای صادراتی

احمدوند بااشاره به بازارهای صادراتی، افزود: محصولات نانویی ایران به ۴۸ کشور صادر می‌شوند که عراق با حجم صادرات ۳۳ میلیون دلاری، افغانستان با حجم صادرات ۱۲.۳۰ میلیون دلاری و روسیه با حجم صادرات ۶.۵ میلیون دلاری در صدر جدول بازارهای هدف ایران قرار گرفته‌اند.

به‌گفته وی، ترکیه با حجم صادرات ۳.۱ میلیون دلار، گرجستان با حجم صادرات ۱.۹ میلیون دلار، آذربایجان با حجم ۱.۶ میلیون دلار، ازبکستان با حجم ۱.۴ میلیون دلار، تاجیکستان با ۱.۲ میلیون دلار و آلمان با ۰.۶ میلیون دلار در رده‌های بعدی بازار صادراتی ایران هستند.تاثیرگذاری غیرقابل انکار تولیدات نانو در محیط‌زیست وی در گفت‌وگوی اختصاصی با خبرنگار صمت درباره اهمیت تولیدات فناوری نانو در کاهش آلودگی‌های صنایع گفت: استفاده از نانومواد در تصفیه آب، جذب آلاینده‌ها و کاهش آلودگی هوا، بهبود وضعیت محیط‌زیست را تسهیل می‌کند. همچنین، استفاده از نانومواد در تولید سلول‌های خورشیدی، باتری‌ها و سوخت‌های سبز، بهبود عملکرد و کارآیی آنها را افزایش می‌دهد. باتوجه به مسئله بحران آب که امروزه یکی از مشکلات اساسی بیشتر کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه است؛ تصفیه فاضلاب خانگی و نیز پساب‌های صنعتی از دیرباز موردتوجه بشر قرار گرفته،اما آنچه فناوری نانو می‌تواند در اختیار بشر قرار دهد، بهبود کیفیت فاضلاب تصفیه‌شده برای استفاده مجدد در کشاورزی، کشت آبی، مصارف صنعتی یا حتی شرب و شست‌وشو است.

احمدوند افزود: باتوجه به اینکه حجم تولیدات نانو در حفاظت از محیط‌زیست و بازار آن، کمتر از ۲ درصد بود، اما میزان تاثیرگذاری آن غیر‌قابل‌انکار است. بخشی از توسعه بازار این دست از محصولات به الزام صاحبان صنایع در مسیر بهره‌گیری از این محصولات برمی‌گردد که ستاد توسعه فناوری‌های نانو طی برنامه‌ریزی‌های آتی، اهداف مشخص‌تری را دنبال می‌کند. در حال ‌حاضر هم در بحث تصفیه پساب‌های صنعتی با کمک نانوحباب اتفاقات خوبی افتاد و تصفیه‌خانه قیطریه نیز از این فناوری استفاده می‌کند.

وی در ادامه گفت: یکی از اقلام مهم نانویی در صنعت به‌ویژه ارکان حفاظت از محیط‌زیست، کاتالیست‌ها هستند که سهم قابل‌توجهی از میزان بازار را در سال ۱۴۰۱ در اختیار دارند، حتی تاثیر راهبردی در حفظ امنیت ملی داشته است، چون در بخش پالایشگاهی و فولاد بالغ بر ۵۰ محصول در این حوزهمورد استفاده قرار گرفت، در حالی که عمده این صنایع وابستگی شدید به کاتالیست دارند که معمولا تا یک دهه قبل وارداتی بودند و در طول این سال‌ها به‌دلیل فشار تحریم‌ها، تامین این اقلام از داخل سرعت گرفت و امروز تعداد قابل‌ملاحظه‌ای کاتالیست از سوی دانش‌بنیان‌ها تولید می‌شود.

سخن پایانی

باتوجه به تعریف توسعه پایدار و شرح مواردی از کاربرد فناوری نانو در صنایع مختلف و همچنین ارتباط این‌دو با رشد اقتصادی و کارآفرینی می‌توان به این مطلب پی برد که فناوری نانو تاثیر اقتصادی مثبتی خواهد داشت. بنابراین در این زمینه حجم بازار شاخص مناسبی برای ارزیابی اهمیت اقتصادی آن به‌شمار می‌رود، به‌طوری‌که در صورت موفقیت فناوری نانو، این فناوری به‌طورقابل‌توجهی عملکرد بسیاری از محصولات را بهبود بخشیده است. در نتیجه، دولتمردان، سیاست‌گذاران، متخصصان و کارآفرینان باید توجه ویژه‌ای به فناوری نانو در صنعت داشته باشند.