نقش دولت در التهاب بازار زغال‌سنگ
سعید صمدی-دبیر انجمن زغال‌سنگ و رئیس کمیسیون معدن خانه اقتصاد ایران
چندی پیش خبری مبنی‌بر تصمیم وزارت صنعت، معدن و تجارت برای ورود زغال‌سنگ به بورس کالا مطرح شد. در وهله نخست باید تاکید کرد منظور وزیر صنعت، معدن و تجارت از ورود زغال‌سنگ به بورس، بورس انرژی است.
از آنجا که زغال‌سنگ جزو حوزه انرژی به شمار می‌رود، بخشی از تعاملات مربوط به این حوزه در بورس انرژی انجام شده و به نظر می‌رسد منظور وزیر صنعت، معدن و تجارت، افزایش عرضه زغال‌سنگ در بورس انرژی باشد.
فعالیت تجاری در حوزه زغال‌سنگ امروز درگیر چالش‌های فراوانی از نظر عرضه تقاضا است. برای مثال، زغال‌سنگ حرارتی مصرف عمده صنایع و واحدهای تولیدی است که از این ماده به‌عنوان سوخت اصلی خود استفاده می‌کنند.
بازیگران این معاملات اغلب در بازارهای آزاد و در فضاهایی غیر از بورس انرژی به تعامل و تجارت می‌پردازند زیرا این بازار به‌شدت پررونق بوده و به دلیل بالا بودن حجم درخواست‌ها و معاملات زغال‌سنگ حرارتی، این ماده حتی با قیمتی بالاتر از نرخ جهانی در ایران مبادله می‌شود. دلیل اصلی این اتفاق هم تعیین‌کننده بودن میزان عرضه و تقاضا بر قیمت‌ها است زیرا اگر برای ماده یا محصول تولیدی تقاضای بالایی وجود داشته باشد، در صورت کمتر بودن عرضه، نرخ محصولات افزایش چشمگیری خواهد داشت.
به هر میزان هم که عرضه نزدیک به مقدار تقاضا شوند، شاهد رونق در خرید و فروش این محصول و به‌طور کلی تعاملات تجاری در عرصه یادشده خواهیم بود.
اما رونقی که در بازارهای زغال‌سنگ حرارتی مطرح می‌شود، در بازار دیگر انواع زغال‌سنگ نیست. به‌عنوان مثال، نوعی از زغال‌سنگ وجود دارد که در بازارهای جهانی از گونه‌های مهم و کاربردی زغال‌سنگ شناخته شده و مصارف بسیار بالایی دارد. حتی به همین دلیل هم نرخ جهانی آن از بهای زغال‌سنگ حرارتی بالاتر است.
اما این اتفاق در ایران برعکس بوده و به دلیل تقاضای بسیار پایین برای این نوع زغال‌سنگ، نرخ آن از زغال‌سنگ حرارتی پایین‌تر است. مبادلات این نوع زغال‌سنگ اغلب در بورس انرژی صورت گرفته و از آنجا که تنها دو شرکت خریدار آن هستند، به بهایی بسیار پایین حتی پایین‌تر از حد تعیین‌شده زغال‌سنگ را خریداری می‌کنند؛ بنابراین به دلیل نبود بازار مناسب تجاری در داخل کشور هیچ فعال معدنی تمایل به سرمایه‌گذاری در این بخش از زغال‌سنگ ندارد. از سوی دیگر، با وضع قوانین سختگیرانه در زمینه صادرات زغال‌سنگ، در عمل این اقدام نیز برای فعالان این عرصه منتفی بوده و نمی‌توانند تولیدات خود را در صورت نبود بازار مناسب در داخل، به کشورهای خارجی و خواهان زغال‌سنگ صادر کنند.
باید تاکید کرد ایران در سال‌های اخیر با افزایش تقاضا برای زغال‌سنگ (زغال‌سنگ حرارتی) در صنایع و واحدهای تولیدی خود رو‌به‌رو بوده است.
اما به دلیل نبود حمایت‌های مناسب دولت، سرمایه‌گذاری گسترده‌ای برای توسعه فعالیت‌های این بخش صورت نگرفته است. در پی این اتفاق به‌ناچار بخشی از نیاز زغال‌سنگ کشور در سال‌های اخیر از طریق واردات تامین می‌شود. مهم‌ترین این موضوع را می‌توان پایین بودن نسبی بهای انواع زغال‌سنگ‌ها و همچنین وجود موانع گسترده در فعالیت‌های صادراتی دانست.
پیش‌‌بینی می‌شود در صورت استمرار وضع موجود و بی‌توجهی به بازارهای تجاری زغال‌سنگ، بیش از امروز به واردات زغال‌سنگ از خارج وابسته باشیم. این موضوع برای ایران که کشوری معدنی به شمار می‌رود، نوعی عقبگرد در فعالیت‌های معدنی است زیرا می‌توان با اصلاح سیاست‌گذاری‌های از جمله قیمت‌گذاری‌های دستوری (که از سوی دولت برای بازارهای تجاری زغال‌سنگ وضع می‌شود) و تسهیل روند صادرات، شاهد رونق در معاملات تجاری تمامی انواع زغال‌سنگ بود.
