اهداف فقط با آماردهی محقق نمی‌شود
صادرات یکی از عوامل مهم ثبات اقتصادی کشورها به‌حساب می‌آید.
صادرات یکی از عوامل مهم ثبات اقتصادی کشورها به حساب می آید. اگر کشوری می خواهد مراحل پیشرفت را طی کند، باید به تولید کالا و خدماتی که ظرفیت صادرات را دارند، توجه داشته باشد. این در حالی است که مدت هاست در کشور ما تجار با مشکلات بسیاری دست وپنجه نرم می کنند و هر بار با چالشی جدید از تامین ارز گرفته تا تصمیمات یک شبه روبه رو می شوند. در مقابل ازسوی مسئولان همیشه شعار حمایت از صادرکنندگان و تولیدات صادرات محور سر داده می شود. از سوی دیگر روابط محدود با کشورهای دیگر موجب می شود بسیاری از بازارهای هدف صادراتی را از دست بدهیم. در واقع در ابهامی مداوم به سر می بریم که کدام را بپذیریم؛ حمایت از تولیدات صادرات محور یا سدهای محکمی که هر بار راه تجار را می بندد! صمت در این گزارش به بررسی عوامل تاثیرگذار در تحقق اهداف صادراتی پرداخته است.
برنامه ریزی برای تحقق صادرات ۷۵ میلیارد دلاری در افق ۱۴۰۴
اخیرا مهدی نیازی، سرپرست وزارت صنعت، معدن و تجارت با بیان اینکه هدف تعیین شده برای صادرات غیرنفتی در افق ۱۴۰۴، ۷۵ میلیارد دلار است، افزود: صادرات ما می تواند بالاتر از این رقم باشد، زیرا ظرفیت های موجود در کشور قابل توسعه است. به گزارش ایسنا، سرپرست وزارت صمت اظهار کرد: باید در حوزه واردات هم مبتنی بر ظرفیت های کشورهای هدف و مزیت های جمهوری اسلامی ایران، ظرفیت سازی شود تا در نهایت به افزایش ارزش و حجم روابط تجاری اعم از صادرات و واردات در افق ۱۴۰۴ دست یابیم. نیازی با اشاره به اینکه در نقشه راه وزارت صمت، همکاری با حدود ۵۰ کشور در اولویت قرار گرفته و پیش نویس آن تهیه شده، ادامه داد: از سفرا و رؤسای نمایندگی های ایران در خارج از کشور می خواهیم در یک برنامه دوماهه با همکاری هم، نقشه راه تجارت ایران با کشورهای هدف را نهایی کنیم تا حلقه های مفقوده، زیرساخت های موردنیاز و دستورکار و فعالیت های دستگاه های اجرایی با این کشورها مشخص و همه ظرفیت های داخل کشور و سفارتخانه ها برای عملیاتی شدن این دستورکار و فعالیت های تعیین شده بکارگیری شود.
ضرورت وجود نگاه تولید صادراتی
نیازی با بیان اینکه نگاه ما در سرمایه گذاری و تولید باید نگاه تولید صادراتی باشد، یادآور شد: باتوجه به ظرفیت های عظیم ایجادشده در کشور، مرزهای جمهوری اسلامی ایران برای بنگاه های تولیدی کوچک شده و این بنگاه ها باید در خارج از مرزهای ایران فعالیت کنند. بسیاری از بنگاه ها باید سرمایه گذاری صادراتی داشته باشند و برای بنگاه های توانمند دیگر باید با نگاه راهبردی توسعه زنجیره ها، اعم از زنجیره های منطقه ای و بین المللی، زمینه ارتقا فراهم شود تا در این زنجیره ها فعالیت کنند.
اهمیت تنوع بخشی به کالاهای صادراتی
وی تنوع بخشی به مبادی و مقاصد تجاری و تنوع بخشی به کالاهای صادراتی را راهبرد دیگر وزارت صمت در راستای توسعه روابط تجاری با کشورها برشمرد و خاطرنشان کرد: برای صادرات کالاهای خام و نیمه خام عوارض در نظر گرفته شده است. بر این اساس بحث تنوع بخشی به کالاهای صادراتی هم موضوع بسیار مهمی است که در حال برنامه ریزی و اجرای پروژه های مختلف برای تحقق آن هستیم.این موارد در حالی بیان می شود که آمارهای گمرک نشان می دهد ارزش صادرات قطعی کالاهای غیرنفتی کشور ۵۳ میلیارد و ۱۶۶میلیون دلار بوده است. حال جای سوال دارد که باوجود مشکلات متعددی که در مسیر تولید و صادرات محصولات قرار دارد، برنامه ریزی ها برای دستیابی به اهداف صادراتی باید چگونه باشد؟
تغییر نگاه لازم است
مجیدرضا حریری، رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و چین با اشاره به اینکه هدف تعیین شده برای صادرات غیرنفتی در افق ۱۴۰۴ عدد ۷۵ میلیارد دلار است به صمت گفت: ما ظرفیت دستیابی به میزان صادراتی بیش از این رقم هدف گذاری شده را داریم که نیازمند یک برنامه ریزی مشخص است. قطعا باتوجه به منابع موجود و نیروی انسانی ارزانی که داریم دستیابی به ارقامی بیش از این نیز ممکن است، اما باید چالش ها را برطرف کنیم و نباید به صادرات نگاه آماردهی و فخرفروشی داشته باشیم.
وی با اشاره به رشد صادرات غیرنفتی در ۲ سال اخیر اظهار کرد: بخش قابل توجهی از صادرات غیرنفتی مربوط به مواد اولیه است، این در حالی است که در ۲ سال اخیر ناگهان افزایش نرخ شدیدی رقم خورد و همچنین به دلیل پایان کرونا تقاضا برای مواد اولیه افزایش یافت. در نتیجه این شرایط، شاهد جهشی در آمارهای صادراتی از ۴۰ میلیارد دلار به ۵۳ میلیارد دلار بوده ایم. با این حال باید به این نکته توجه کرد که آیا افزایش وزنی نیز در محصولات صادراتی داشته ایم؟ افزایش ارزشی به بازار جهانی مربوط است و ما باید سعی کنیم ابتدا صادرات را از لحاظ تناژ افزایش دهیم و پس از آن صادرات محصولات ساخته شده را جایگزین مواد خام که ارزان ترین محصولات است، کنیم. اگر این موارد محقق شود، می توان به دستیابی به هدف یادشده امیدوار بود.
حمایتی در بازار جهانی ندارید
حریری ضمن انتقاد از کیفیت برخی محصولات تولید داخل بیان کرد: مدل تولید در کشور به گونه ای است که تنها برای مصرف کننده داخل تولید می کنیم. برای بهبود وضعیت صادرات، باید تغییر نگاه در برنامه تولید ما رخ دهد. اکنون تولیدکنندگان از حمایت های بسیاری چون یارانه انرژی و... برخوردارند، این در حالی است که انرژی در هزینه تولید برخی از کالاها چنان نقشی دارد که اگر یارانه این بخش حذف شود، بسیاری از محصولات را نمی توان صادر کرد. در واقع تخصیص انرژی ارزان به واحدهای تولیدی راه صادرات را برای بسیاری از آنها باز می کند. در این زمینه باید یادآور شویم که در بازار جهانی هیچ حمایتی برای تولیدکننده ایرانی وجود ندارد؛ پس چگونه می خواهد با تولیدکننده خارجی رقابت کند. براین اساس باید کالایی در ایران تولید کنیم که در بازارهای جهانی از نظر کیفیت و نرخ حرفی برای گفتن داشته باشد. در این صورت می توان گفت ما برنامه ریزی صادراتی داریم، اما در غیر این صورت، صادرات تنها برای تامین نیازهای ارزی است. وی با اشاره به نقش کمرنگ بسته بندی در صادرات یک محصول اظهار کرد: موضوعاتی چون تنوع و نوع بسته بندی تنها بهانه است. در ابتدا باید محصول قابل عرضه داشته باشیم. بسیاری از محصولات خارجی که در زمان آزاد بودن واردات بازار کشور ما را به دست گرفتند، بسته بندی خاصی نداشتند. اصل کیفیت و نرخ کالا است.
تغییرات اساسی لازم است
رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و چین با اشاره به اهمیت زیاد کیفیت در رقابت در بازارهای جهانی گفت: متاسفانه جز بازار عراق و افغانستان تقریبا هیچ بازار دیگری رغبت پذیرش محصول صنعتی ایرانی که مصرف کننده از آن استفاده کند را ندارد. البته متاسفانه اگر ممنوعیت های وارداتی برخی از کالاها برداشته شود، دیگر برای بسیاری از تولیدات داخلی در بازار خودمان هم مشتری نیست. تمام موارد فوق حاکی از آن است که در حوزه صادرات نیاز به یک تغییر اساسی داریم و باید نوع نگاه خود به تولید را تغییر دهیم.
این عدد جاه طلبانه است
قدیر قیافه، عضو پیشین اتاق مشترک بازرگانی ایران و روسیه با اشاره به اینکه هدف تعیین شده برای صادرات غیرنفتی در افق ۱۴۰۴ رقم ۷۵ میلیارد دلار است به صمت گفت: تعیین رقم ۷۵ میلیارد دلار برای صادرات غیرنفتی در افق ۱۴۰۴ بسیار جاه طلبانه است و دستیابی به آن را دور از دسترس می دانم؛ با این حال امیدواریم که محقق شود. این هدف گذاری با واقعیت های حاکم بر بازار صادراتی مغایرت دارد و تحقق این هدف برای سال ۱۴۰۴ دور از ذهن است. این هدف گذاری حاکی از آن است که در ۲ سال آینده هر سال حدود ۲۰ درصد افزایش صادرات خواهیم داشت؛ آیا این با واقعیت اقتصادی ما همخوانی دارد؟ متاسفانه در تعیین اعداد و رقم بیشتر از آرزوها صحبت می شود.
وی با اشاره به مشخص نبودن بازارهای هدف برای دستیابی به این میزان صادرات اظهار کرد: وقتی هیچ اطلاعاتی از کالاها و بازارهای هدف در دسترس نیست، این اعداد به چه کاری می آیند؟ وضعیت بازارهای همسایه کاملا مشخص است. اگر بازار روسیه را به عنوان یکی از بازارهای پرظرفیت برای ایران در نظر بگیریم باز هم بعید است حضور در این بازار چنین عددی را به ثبت برساند.
حمایت های شعاری به کار نمی آید
قیافه با بیان اینکه حمایت های شعاری راه به جایی نمی برد، گفت: اصلا با شعارهایی که درباره حمایت از صادرکنندگان و تولیدات صادرات محور بیان می شود، موافق نیستم، چراکه آنقدر تعداد سازمان های درگیر با صادرات زیاد است که شدنی نیست. در حوزه تجارت حدود ۲۸ سازمان دخیل هستند، به همین دلیل دست و پای سازمان توسعه تجارت که وظیفه ذاتی آن حمایت از تجارت، به ویژه بخش صادرات است، عملا بسته است.
وی در تشریح روند صادرات بیان کرد: صادرات یک فرآیند است که نیاز به برنامه ریزی دارد. صادرات از شناسایی بازار و سلیقه مشتری شروع می شود و در نهایت به تولید محصول می رسد. هر زمان صادرات را به عنوان یک فرآیند شناسایی کردیم، دستیابی به اهداف تعیین شده دور از انتظار نیست. تا چند سال پیش سرریز مصرف داخلی تولیدات ما صادر می شد، اما خوشبختانه با برنامه ریزی های صورت گرفته اکنون تعدادی از واحدهای تولیدی بخشی از خط تولید خود را به تولید محصولات صادراتی اختصاص می دهند. البته در ابتدا باید به تامین نیاز داخل توجه داشت و سپس صادرات را بهبود بخشید.
انرژی می رود!
عضو اسبق اتاق مشترک بازرگانی ایران و روسیه ضمن تاکید بر اینکه ما حتی نتوانستیم کمی به نرخ رشد اقتصادی هدف گذاری شده نزدیک شویم، افزود: بخش اعظمی از کالاهای صادراتی ما را کالاهایی تشکیل می دهند که در فرآیند تولید آنها انرژی زیادی سوزانده شده و در حقیقت این انرژ ی است که صادر می شود، این در حالی است که در ۲ سال اخیر یکی از معضلات جدی بخش تولید، تامین گاز و برق کارخانجات بود و اکنون نیز وزارت نیرو برنامه قطعی برق را اعلام کرده است. حال سوال این است که که چگونه در سالی که با قطعی روزانه برق مواجهیم با رشد تولید روبه رو شویم؟ اصلا مگر بدون رشد تولید، صادرات ممکن است.
بسته بندی خوبی داریم
قیافه درباره انتقاد برخی کارشناسان از بسته بندی محصولات صادراتی نیز بیان کرد: در حال حاضر ما مشکل خاصی در بسته بندی محصولات صادراتی نداریم. اکنون بسیاری از شرکت ها به ویژه شرکت های فعال در حوزه محصولات غذایی، پیشرفت خوبی در بسته بندی تولیدات خود پیدا کردند. برخی از مجموعه ها نیز که نتوانستند به استانداردهای جهانی برسند به آموزش و سرمایه گذاری نیاز دارند. وی با اشاره به چالش اصلی تجار گفت: مشکل بزرگ تجار، تامین ارز صادراتی و نرخ آن است. تا زمانی که ارز در کشور چندنرخی باشد، نمی توان انتظار رشد چشمگیری را در صادرات داشت.
عبارتی تنها برای ایران
عضو اسبق اتاق مشترک بازرگانی ایران و روسیه درباره چرایی مشخص نبودن تعریف کالاهای صادراتی غیرنفتی اظهار کرد: این تفکیکی است که ما در کشور انجام داده ایم. در دنیا مفهومی به نام صادرات غیرنفتی وجود ندارد و این عبارت تنها مختص ایران است. هر کشوری برای صادرات خود یک سبد کالایی دارد که متشکل از کالاهای صادراتی آن کشور است.
سخن پایانی
اگر به دنبال جهش تولید، ایجاد اشتغال و تامین ارز موردنیاز برای واردات مواد اولیه تولید هستیم، باید توسعه صادرات غیرنفتی را در اولویت برنامه های خود قرار دهیم، اما با برنامه ریزی مشخص. رشد صادرات تنها با برنامه های کاغذی و حمایت شعاری محقق نمی شود، بلکه باید نیازسنجی درستی انجام داد و پس از آن به تولید صادرات محور پرداخت.
