شوخی‌های دردناک
دولت سیزدهم سرانجام طرح توزیع اینترنتی کالاهای اساسی را که در دولت گذشته حرف‌هایی درباره آن زده می‌شد، عملی کرد.
با اعلام وزیر جهاد کشاورزی، عرضه کالاهای اساسی به شیوه اینترنتی در کشور آغاز شد. این طرح با هدف رفاه حال مصرف‌کنندگان، حذف واسطه‌ها از بازار، توزیع عادلانه کالاهای اساسی و جلوگیری از تضییع حقوق شهروندان اجرایی شده که ابتدا با توزیع مرغ و تخم‌مرغ کلید خورد و در روزهای اخیر برنج، روغن و شکر نیز به این فهرست اضافه شد. علی بهادری جهرمی، سخنگوی دولت سیزدهم نیز چندی پیش در نخستین نشست خود با خبرنگاران تاکید کرد مردم برای دسترسی به مرغ و تخم مرغ امروز استرسی ندارند و نیاز نیست در صف‌های سبد کالا یا خرید این اقلام بایستند. امروز مردم با یک سفارش اینترنتی می‌توانند اقلامی مانند مرغ و تخم مرغ و برخی اقلام دیگر را درب منزل تحویل بگیرند. این در حالی‌است که بسیاری از کارشناسان از این طرح به عنوان یک شوخی دردناک یاد می‌کنند و معتقدند اجرای این طرح در سطح کلان امکان‌پذیر نیست. سوال این است که این طرح چقدر و چگونه مشکل توزیع کالا و کنترل قیمت در بازار را حل خواهد کرد؟ آیا نهادهای مسئول می‌توانند برای توزیع کالای اساسی در بین حدود ۳۰ میلیون خانوار در کشور موفق باشند؟
سیدجواد ساداتی‌نژاد، وزیر جهاد کشاورزی چندی پیش اعلام کرد به منظور کوتاه کردن دست دلالان و واسطه‌ها از بازار مواد غذایی و رسیدن این اقلام با قیمت‌های واقعی به دست مردم، توزیع هوشمند کالاهایی چون مرغ منجمد و تخم‌مرغ با قیمت تنظیم بازاری درب منازل آغاز شده و شکر، روغن و برنج نیز به‌زودی به صورت هوشمند توزیع خواهد شد.
یک طرح هوشمند
وزیر جهاد کشاورزی درباره توزیع هوشمند اقلام غذایی گفت: روزانه ۳۵۰ تن مرغ و تخم‌مرغ به صورت هوشمند در تهران توزیع می‌شود. در استان‌های دیگری چون البرز، اصفهان و خراسان نیز توزیع این اقلام شروع شده است.
در آخرین روزهای هفته گذشته نیز در این باره اسماعیل قادری‌فر، معاون وزیر جهاد کشاورزی اعلام کرد: با رویکرد حذف واسطه‌گری‌های ناسالم در شبکه توزیع اقلام ضروری و مورد نیاز مردم، توزیع هوشمند یا اینترنتی محصولات کشاورزی مصوب تنظیم بازار که در مرحله اول با توزیع مرغ منجمد و تخم‌مرغ با قیمت ستاد تنظیم بازار از روزهای قبل شروع شده بود با عرضه هوشمند برنج، روغن و شکر ادامه می‌یابد. به گفته رئیس سازمان تعاون روستایی، برای جلوگیری از هرگونه تضییع حق شهروندان، نظارت کامل بر این سامانه از طریق سازمان تعاونی روستایی انجام می‌شود. کالاهای اساسی که در این سامانه عرضه می‌شود در کمتر از ۲۴ ساعت با قیمت مصوب در اختیار شهروندان قرار می‌گیرد و خرید از این سامانه هزینه‌ای بیش از قیمت مصوب برای شهروندان دربر ندارد.
توزیع هوشمند چاره اساسی نیست
عبداله احمدی، کارشناس اقتصاد در این باره در گفتوگو باصمت عنوان کرد: به نظر می‌رسد این طرح یک راهکار موقت است. در‌واقع پیشرفت اقتصاد امروز در دنیا به دلیل شکل‌گیری بازارها و مبادلات و گسترش آنها است اما اینکه ما به روش‌های قدیمی‌تر بازمی‌گردیم مربوط به شرایط خاصی مثل جنگ و بحران است و نمی‌تواند کارکرد همیشگی داشته باشد. احمدی در این باره خاطرنشان کرد: این راه‌حل‌ها معمولا آخرین شیوه‌ها در شرایط خاص است و صرفا می‌تواند به‌عنوان یک مسکن موقت عمل کند؛ البته باید توجه داشت در شرایط فعلی اقتصاد و معیشت در جامعه، این مسکن‌ها و روش‌های قدیمی نیز دوام چندانی ندارند و به شکل روزانه جواب می‌دهند. این کارشناس اقتصاد با اشاره به اینکه روش توزیع هوشمند کالاها در کشور می‌تواند تا حدودی مشکل‌گشا باشد اما مهم این است کالای اساسی به هر شکل باید برای مردم تامین شود. نکته‌ای که دست‌اندرکاران بر آن تاکید دارند و این نسخه‌ها را براساس آن می‌پیچند این است که کالای اساسی به میزان کافی در کشور وجود دارد و طرح‌های موجود برای کوتاه کردن دست دلالان و واسطه‌ها از این بازار نمی‌گذارد کالا به دست مصرف‌کننده برسد. وی در این زمینه افزود: با چنین پیش‌فرضی، عموم مردم با این‌گونه طرح‌ها ارتباط برقرار می‌کنند و اصل را بر همین می‌گذارند که واسطه‌ها بازار را ناکارآمد کرده‌اند؛ البته نمی‌توان از نقش واسطه‌ها در افزایش قیمت کالا در برخی بازارها غافل بود در حالی که در این زمینه باید به نکات دیگری هم توجه داشت و نمی‌توان همه مشکلات را از چشم واسطه‌ها دید. امروز مهم‌ترین مشکل در تامین کالاهای اساسی در کشور این است که حتی با حذف واسطه‌ها از زنجیره تامین و توزیع کالای اساسی، دخل و خرج بسیاری از خانواده‌ها جور درنمی‌آید. احمدی زیرساخت‌های موجود برای تامین کالاهای اساسی را ناکافی دانست و گفت: با این روش شاید در کوتاه‌مدت تغییرات مثبتی حاصل شود اما در عین حال باید توجه داشت که اجرای آن برای ۳۰ میلیون خانوار نیازمند زیرساخت‌هایی است که اکنون در کشور وجود ندارد؛ به مرور بازارهای سیاه شکل خواهد گرفت و سیگنال‌های منفی به تولیدکنندگان خواهد رسید. این مسکن اگرچه امروز درد معیشت را اندکی کاهش می‌دهد اما علت اصلی را از بین نمی‌برد. بنابراین ممکن است عوارض پیش‌بینی نشده دیگری از این درد بروز کند که جامعه آماده آن نیست. این کارشناس اقتصاد با تاکید بر کوتاه‌مدت بودن طرح عرضه هوشمند کالاهای اساسی در کشور تصریح کرد: واسطه در این طرح حذف نمی‌شود و ممکن است وارد بازار سیاه شود و نقش منفی خود را در اقتصاد از این کانال ایفا کند. ضمن اینکه با دادن سیگنال‌های نامناسب به تولیدکننده، جذابیت ورود او به بازارهای غیرمولد را ایجاد می‌کنیم. همچنین زیرساخت‌ها و منابع نرم‌افزاری و سخت‌افزاری لازم برای ادامه این طرح در طولانی‌مدت وجود ندارد؛ بنابراین با جمع‌بندی همه این مولفه‌ها به این نتیجه می‌رسیم که چنین طرحی در کوتاه‌مدت شکست‌خورده و مضر خواهد بود. احمدی در پایان گفت: دولت اگر می‌خواهد در این زمینه اقدام موثری انجام دهد باید یارانه را به مصرف‌کننده نهایی انتقال و اجازه دهد تا کالا از طریق کانال بازار چرخش پیدا کند. با وجود اینکه یارانه نقدی به مصرف‌کننده نیز دارای مضراتی برای اقتصاد است، حتی مضرات این شیوه به مراتب کمتر از راهکارهایی است که امروز برای بازار کالاهای اساسی درنظر گرفته می‌شود.
این طرح یک مرهم موقت خوب است
علی مروی، کارشناس اقتصاد و فعال رسانه در این باره در گفتوگو باصمت اظهار کرد: در وهله اول در پاسخ به دوستانی که اعتقاد دارند طرح توزیع هوشمند کالاها برای بلندمدت امکان‌پذیر نخواهد بود باید گفت آیا اصلا انتظار بر این است که دولت‌ها در بلندمدت به‌عنوان مداخله‌گر مستقیم در اقتصاد باشند و توزیع کالا را برعهده دولت‌ها بگذاریم؟ پاسخ من به این پرسش این است که قرار نیست دولت در بلندمدت مداخله‌گر مستقیم در بازار باشد و اصلا معنی ندارد که چنین طرحی در بلندمدت ادامه داشته باشد. مروی درباره اثر کوتاه‌مدت توزیع اینترنتی و هوشمند کالاهای اساسی نیز تاکید کرد: با توجه به شرایط کنونی اقتصاد کشور که هیچ توازن و تعادلی در آن مشاهده نمی‌شود، اگر دولت‌ها از حداقل مداخلاتی که می‌توانند در این حوزه انجام دهند سر باززنند، مسئولیت خود را درست انجام نداده‌اند؛ پس از این جهت می‌توان گفت این طرح با هدف مداخله موثر بر بخشی از جامعه که از چرخه توزیع عقب می‌افتند، طرح خوبی است. وی در این زمینه خاطرنشان کرد: البته در این باره سخنگو و مقامات دولتی طوری صحبت می‌کنند که گویا این طرح راه‌حل مشکلات بازار کالاهای اساسی است و می‌تواند مشکلات این بخش را برطرف کند در حالی که توزیع هوشمند و اینترنتی کالاهای اساسی تنها یک مسکن و مرهم موقت است. این کارشناس اقتصاد درباره زیرساخت‌های لازم برای اجرای این طرح نیز گفت: ما در کشوری هستیم که هیچ‌وقت زیرساخت‌های لازم را به تناسب اتفاقات روز نداریم. این ضعف در هدفمندی یارانه‌ها در سال ۱۳۸۸ نیز وجود داشت؛ بنابراین با بهانه آماده نبودن زیرساخت‌ها نمی‌توان معیشت مردم یا حداقل بخشی از مردم را به حال خود رها کرد.
سخن پایانی
طرح هوشمند توزیع کالاهای اساسی در کشور با نقد و نظرهای فراوانی همراه بوده و هست و موافقان و مخالفانی درباره ماهیت آن وجود دارد و برخی کارشناسان حتی از آن به عنوان یک شوخی یاد می‌کنند اما جدا از موضوع ماهیت طرح، اجرای صحیح آن یکی از دغدغه‌های مهم مردم است. وقتی علی بهادری جهرمی، سخنگوی دولت سیزدهم اعتقاد دارد آبان امسال مردم برای تهیه سبد خانوار دغدغه و استرس نداشته‌اند و در صف نایستاده‌اند و کرامت آنها حفظ شده است، یعنی شرایط ماه گذشته مردم را با وجود مشکلات فراوان معیشتی مطلوب می‌داند و همین اظهارنظر کافی است که نگرانی مصرف‌کنندگان از نحوه توزیع هوشمند کالاهای اساسی دوچندان شود. اما در هر حال باید منتظر ماند و امیدوار بود.
