ایمنی، حلقه مفقوده معادن زغال‌سنگ
حادثه در معدن از موضوعاتی است که تکرار آن هراز چندگاهی جان بسیاری از کارگران معدن را گرفته و ادامه فعالیت معادن را با چالش‌هایی مواجه کرده است.
بسیاری از کارشناسان و فعالان معدنی معتقدند در بحث ایمنی، ضعف نظارت حرف اول را می زند و در این سال ها آن طور که لازم است سرمایه گذاری انجام نشده که همین موضوع می تواند تعداد حوادث بخش معدن را افزایش دهد. شاید بتوان گفت به نوعی ارتقای ایمنی همچون حلقه مفقوده در بخش معدن است که جان کارگران را گروگان می گیرد. بار دیگر حادثه در معادن زغال سنگ دامغان بهانه ای شد تا صمت به موضوع مهم ایمنی در این حوزه بپردازد.
انفجار در معدن، این بار در طزره
انفجار در تونل یکی از معادن زغال سنگ طزره دامغان 4کارگر را مصدوم و راهی بیمارستان کرد. براساس اخبار منتشر شده تونل رزمجای مرکزی معدن طزره شهرستان دامغان زیر نظر شرکت پیمانکاری بخش خصوصی فعالیت معدنی دارد. علت حادثه از سوی کارشناسان در دست بررسی است. بدون شک هنوز حادثه تلخ معدن زغال سنگ زمستان یورت در یادهاست. انفجاری که توانست جان بسیاری را بگیرد و خانواده های بسیاری را در بهار ۹۶ عزادار کند. پس از آن حادثه توجه به امنیت در معادن زغال سنگ در دستور کار قرار گرفت و سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) تلاش کرد تا با ارائه دوره های آموزشی و خرید دستگاه های گازسنج میزان حوادث در این معادن را کاهش دهد. بااینهمه ظاهرا حوادث معدن همچنان ادامه دارد و همچنان خبرهایی از وقوع حوادث در معادن زغال سنگ به گوش می رسد.
علت اصلی وقوع حوادث در معادن
آمارها نشان می دهد بیشترین تلفات نیروی کار و بیشترین سهم آسیب دیدگان شغلی پس از حوادث ساختمانی متعلق به فعالیت معدن است.مطابق ماده ۶۰ قانون تامین اجتماعی حوادث ناشی از کار به حوادثی گفته می شود که در حین انجام وظیفه و مواقعی اتفاق بیفتد که بیمه شده در کارگاه یا ساختمان و محوطه آن مشغول انجام کار باشد یا به دستور کارفرما در خارج از محوطه کارگاه عهده دار انجام ماموریتی باشد.حوادث کار به هر صورت و درجه ای که باشد برای کارگر، کارفرما و جامعه زیان های اقتصادی بسیاری در بردارد. هزینه های درمانی، خسارت ناشی از توقف کار به دلیل حادثه و خسارات پرداختی در صورت از کارافتادگی از جمله آنها به شمار می رود.در بررسی فعالیت اقتصادی معادن، بیشترین حادثه شغلی در خصوص «استخراج سنگ تزئینی» و «استخراج زغال سنگ خشک» اتفاق افتاده است.گزارش بررسی علت مستقیم آسیب شغلی در معادن در حال بهره برداری نشان می دهد از تعداد ۸۵۴۱ مورد آسیب شغلی، بیشترین علت مربوط به تصادم یا تصادف با اجسام درحال حرکت، برخورد عمودی یا افقی با اجسام در حال سکون و تماس با اجسام برنده و تیز یا ناهموار بوده است.
همچنین ۱۷۷۵ معدن دارای مسئول ایمنی، ۱۶۸ معدن دارای مسئول بهداشت حرفه ای و ۳۹۹ معدن دارای واحد بهداشت و ایمنی بوده است. به موجب ماده ۹۵ قانون کار، مسئولیت اجرای مقررات و ضوابط فنی و بهداشت کار بر عهده کارفرما یا مسئولان واحد است و باید برای حفاظت فنی و بهداشت کار، وسایل و امکانات لازم را در اختیار کارگر قرار بدهند؛ در صورتی که بر اثر عدم رعایت مقررات مذکور از سوی کارفرما یا مسئولان واحد حادثه ای رخ دهد، شخص کارفرما از نظر کیفری و حقوقی مسئول خواهد بود.ماده ۱۰۵ قانون کار نیز به صراحت اعلام کرده هرگاه در حین بازرسی، به تشخیص بازرس کار یا کارشناس بهداشت حرفه ای احتمال وقوع حادثه و یا بروز خطر در کارگاه داده شود، بازرس کار یا کارشناس بهداشت حرفه ای مکلف هستند مراتب را فورا و کتبا به کارفرما یا نماینده او و رییس مستقیم خود اطلاع دهند.وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در راستای کاهش حوادث ناشی از کار و به منظور صیانت از نیروی انسانی و منابع مالی کشور، ارتقای شرایط ایمنی کار، نظارت و بازرسی های موثر و مستمر و استاندارد سازی محیط کار را در دستور کار قرار داده و با گسترش فرهنگ ایمنی و توجه به مقوله آموزش، از بروز حوادث حین کار و ناشی از کار پیشگیری و کارگر و کارفرما را به رعایت قوانین و مقررات موجود ملزم کرده است.
تاکید بر «معدنکاری دیجیتال» برای کاهش حوادث
شرکت های بزرگ دنیا در سال های اخیر به سمت معدنکاری دیجیتال رفته اند و این موضوع در کاهش حوادث معدنی و افزایش بهره وری موثر بوده است. بخش معدن ایران نیز به ضرورت درک کرده است که باید در این مسیر حرکت کند، در غیر این صورت در بازار آینده نمی تواند چندان قدرتی برای رقابت داشته باشد و ممکن است همین موضوع حضور ایران در بازارهای صادراتی را کمرنگ کند. اخبار حاکی از آن است که پیشرفت های سریع در نوآوری ها تاثیر قابل توجهی در معدن کاری جهان داشته است. توسعه فناوری های هوشمندسازی در بخش معدن و صنایع معدنی سبب شده تا بهره وری و ارزش افزوده در این بخش افزایش و هزینه ها و نرخ تمام شده کاهش یابد. اکتشاف، استخراج و فرآوری به عنوان سه رکن اساسی در بخش معدن به شمار می روند که هر کدام از این بخش ها وابستگی زیادی به فناوری اطلاعات و ارتباطات دارند. امروزه فناوری های شبیه سازی اطلاعات مکانی، هوش مصنوعی، پهبادهای خودکار، ارتباط ماشین آلات از طریق سیستم بی سیم و کنترل اطلاعات، ماشین آلات معدنی بدون راننده، دستگاه های نوین اکتشاف کنترل از راه دور، مدل سازی عددی برای کشف ذخایر عظیم معدنی به عنوان اساسی ترین ابزارهای بخش معدن به شمار می روند.
سهم اندک معادن ایران از فناوری
گرچه امروزه معدنکاری هوشمند و استفاده از فناوری های اطلاعات و ارتباطات نقش موثری در معادن کشورهای دیگر دارد ولی سهم آن در معادن کشور ما اندک است. جدای از مشکلات موجود در زمینه فناوری های اطلاعات و ارتباطات، عواملی مانند موانع قانونی سختگیرانه برای واردات تجهیزات و ماشین آلات با فناوری بالا، عدم توجه به توسعه دانش در بخش معدن و صنایع معدنی و نبود مرجع آگاه و آشنا به مشکلات بخش معدن و صنایع معدنی برای هدایت دانش بنیان ها سبب شده حتی در صورت فراهم شدن شرایط مناسب برای بهره گیری از فناوری های اطلاعات و ارتباطات نتوان بهره وری بخش معدن را افزایش داد.
تجدید نظر در قوانین واردات
در حقیقت کیفیت پایین ماشین آلات داخلی و عدم بهره گیری آنها از فناوری های روز، قابلیت استفاده از شرایط اشاره شده را ندارد. از طرف دیگر، نبود شرکت های دانش بنیان معدنی برای استفاده از ظرفیت فناوری های اطلاعات و ارتباطات سبب می شود تا این امکانات در توسعه معادن مغفول بمانند. از این رو، پیشنهاد می شود با در نظر گرفتن جایگاه تجهیزات و ماشین آلات برای بهره از فناوری اطلاعات و ارتباطات، قوانین حاکم بر واردات آنها مورد تجدیدنظر قرار گیرد.این کاستی ها و مشکلات درحالی مطرح می شود که به گفته بسیاری از فعالان معدنی با حرکت به سمت معدنکاری دیجیتال می توان میزان حوادث به شکل چشم گیری را کاهش داد.
فاکتورهای چندگانه ایمنی
هفته گذشته در تونل رزمجای مرکزی معدن زغال سنگ طزره در شمال شرقی شهرستان دامغان انفجاری به وقوع پیوست که منجر به سوختگی 4نفر کارگر مشغول به کار در این معدن شد. این خبری است که هراز چندگاهی تکرار می شود و موضوع رعایت ایمنی معادن را برای چندمین بار گوشزد می کند. البته وقوع حوادث معدنی را نباید تنها به معادن حوزه زغال سنگ محدود کرد. به عنوان مثال معادن سنگ نیز یکی از حوزه هایی است که احتمال وقوع حادثه در آنها بالا است. در نتیجه موضوع ایمنی بحثی مهم در تمامی حوزه های معدنی و در ادامه صنایع معدنی به شمار می رود.به گفته کارشاسان، تحقق ارتقای ایمنی منوط به رعایت چندین فاکتور است که یکی از مهم ترین آنها موضوع سرمایه گذاری و آموزش است.
در بحث معادن زغال سنگ شاید با همین فاکتور اول پاسخ به بسیاری از سوالات داده شود. عدم سرمایه گذاری در معادن زغال سنگ در سال های اخیر باعث شد مصرف کنندگان این محصول بخشی از نیاز خود را از طریق واردات تامین کنند. درواقع نبود نقدینگی، توسعه فعالیت های معدنی را کاهش داد، در چنین شرایطی بدون شک مسئله هزینه کرد برای تامین امنیت و ایمنی در اولویت های بعدی قرار می گیرد و این موضوع می تواند میزان حوادث در معادن زغال سنگ را افزایش دهد.
راه حل چیست؟
به گفته بسیاری از کارشناسان با نگاهی کارشناسی و اتخاذ تصمیمات درست در بحث قیمت گذاری زغال سنگ می توان شاهد رفع بسیاری از این مشکلات بود و حتی با یک تیر و چند نشان زد. یعنی علاوه بر افزایش بهره برداری از ذخایر زغال سنگ و تامین نیاز داخلی مصرف کنندگانی همچون ذوب آهن اصفهان، می توان انتظار داشت که بهره بردار به دنبال ارتقای تکنولوژی و ایمنی رود. این درحالی است که میزان توسعه در معادن زغال سنگ در یک دهه اخیر افزایش چندانی نداشته، هرچند امسال بخش خصوصی برای توسعه این بخش در برخی ذخایر پیش قدم شده اما همچنان مسیر طولانی در پیش بوده و نمی توان انتظار توسعه در کوتاه مدت را داشت. درکنار افزایش بهره برداری از ذخایر زغال سنگ می توان با حمایت سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) و همچنین سازمان نظام مهندسی معدن ایران، در بخش ارتقای ایمنی و آموزش کارگران معدن برنامه ریزی دقیق اعمال و اجرایی کرد.
سخن پایانی
طی سال های اخیر معادن ایران به نسبت نرم استخراج جهانی، جزو نا امن ترین معادن جهان به شمار رفته اند که این موضوع در معادن زغال سنگ به مراتب بیشتر است. عوامل زیادی از جمله تحریم ها، نداشتن تجهیزات و فناوری باعث شده این صنعت مغفول بماند و علاوه بر این استانداردهای لازم برای ایمنی و فعالیت در معدن رعایت نشود. برخی نیز معتقدند به دلیل قیمت پایین زغال سنگ در کشور، معادن هیچ گاه استراتژی مدون برای توسعه و تجهیز خود در بخش ایمنی نداشته و پیمانکاران بیشتر به فکر حفظ شرایط تولید و جلوگیری از تعطیلی معادن بوده اند. بنابراین سرمایه گذاری در حوزه ایمنی معادن باید اولویت معدنی ها قرار گیرد.از سوی دیگر در کنار حمایت های دولت و ضرورت سرمایه گذاری در ایمنی معادن، نباید فراموش کرد که فرهنگ سازی در میان کارگران معدنی نیز می تواند دامنه حوادث معدنی را کاهش دهد. بدون شک اگر این نگاه که هر کارگر معدن در قبال جان همکار خود مسئول است، شکل بگیرد، می توان با افزایش دقت و مسئولیت در مسیر کاهش حوادث گام برداشت. در غیر این صورت همچنان حوادث در کمین معادن خواهند بود و معدنکاری یکی از خطرناک ترین و سخت ترین مشاغل باقی خواهد ماند. بنابراین با نظارت بیشتر و سرمایه گذاری در این زمینه می توان از بروز بسیاری از حوادث جلوگیری کرد.
