حمل‌ونقل پاک در مقابل شهرهای خودرومحور
شینا انصاری ـ مدیرکل محیط‌زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران
حمل ونقل پاک به روش ها و سازکارهای حمل ونقلی اطلاق می شود که با فعالیت خود باعث انتشار آلودگی و گازهای گلخانه ای نشوند. وسایل نقلیه موتوری برای تامین انرژی حرکتی خود نیازمند احتراق سوخت های فسیلی هستند. این شیوه های جابه جایی باعث انتشار گازهای گلخانه ای و آلودگی هوا می شوند، از این رو وسایل نقلیه موتوری برای محیط زیست مخرب هستند. از انواع حمل ونقل پاک می توان به دوچرخه و پیاده روی اشاره کرد. در رابطه با توسعه حمل ونقل پاک، یکی از مهم ترین و اساسی ترین رویکردها در کنار همه محورهایی که برای کاهش آلودگی هوا در شهرهای بزرگ مطرح است، کاهش تسلط خودرومحوری در شهرها است. متاسفانه در دهه های گذشته خودرومحوری به نحوی در شهرهای ما و از جمله در تهران گسترش یافته است که فضاهای شهری به عنوان مهم ترین مراکز حضور و تعامل اجتماعی فرهنگی شهروندان به سلطه خودروهای شخصی درآمده و بر پیکر شهرهای ما به طوردائم خراش های عمیقی به نام اتوبان، بزرگراه، پل و تقاطع های همسطح و غیرهمسطح ایجاد شده است تا با ساخت فضاهای بیشتر برای تردد و حضور اتومبیل های شخصی، به غلبه هرچه بیشتر خودرو در شهر بینجامد. این تصور به گونه ای در اذهان ما جای گرفته که اصولا تلقی ما از زندگی کلانشهری، تراکم و تکثر خودروهای شخصی بوده است و به همین دلیل اولویت را در برنامه ریزی های شهری به خودروهای شخصی دادیم و فراموش کردیم که این احجام بزرگ و آهنین، بیشتر فضاهای شهری ما را اشغال کرده اند. تغییر نگاه به شهرهای انسان محور گرچه در کشورهای توسعه یافته ای که جهان را به عصر اتومبیل کشانده اند، بیش از 2دهه قبل اتفاق افتاده و براساس آن مناسبت «روز جهانی بدون خودرو» و کمپین های مبتنی بر حمل ونقل پاک شکل گرفته است، اما متاسفانه در کشور ما به رغم برخی اقدامات پراکنده برای ایجاد پیاده راه ها یا توسعه مسیرهای دوچرخه همچنان در مراحل اولیه خود قرار دارد. شهرهای بزرگ کشور ما برای حرکت در مسیر حمل ونقل پاک با مسائل و موانع بسیاری روبه رو هستند. فراهم کردن زیرساخت های لازم مسیرهای دوچرخه سواری و توسعه حمل ونقل عمومی و در کنار آن، جلب مشارکت شهروندان برای تغییر در سبک سفرهای درون شهری از مهم ترین الزاماتی است که باید برای بهبود کیفیت هوا، کاهش ترافیک و آلودگی صدا، کاهش بیماری های ناشی از کم تحرکی و افزایش تعاملات انسانی در شهرهای بزرگ موردتوجه قرار گیرد. ارجحیت توسعه نگاه انسان محور در مدیریت شهری به ویژه هدف گذاری افزایش سهم مد و روش های حمل ونقل پاک و توسعه پیاده راه ها، می تواند در کاهش روزهای ناسالم شهرهای ما در طی سال موثر باشد. فراگیر شدن استفاده از انواع شیوه های حمل ونقل پاک زمانی محقق می شود که توسعه پایدار شهر بر ساخت اتوبان، تعریض خیابان و ایجاد فضای بیشتر برای خودروها ارجحیت پیدا کند و شهروندان بتوانند با کمک این زیرساخت ها، فعالانه با کاهش استفاده از خودروهای شخصی در تغییر سبک سفرهای شهری مشارکت کنند. امروزه تجربیات جهانی با کاهش وابستگی به خودروهای شخصی، در پی توسعه حمل ونقل، دوستدار محیط زیست و یک راهکار مبتنی بر تاکید بر مزیت انسان محوری با تمرکز بر رواج پیاده روی و دوچرخه سواری است و دیگر در بهره گیری از ابزارهای لازم برای افزایش هزینه تردد با خودروی شخصی عمل کرده است. در شهرهای ما متاسفانه، حرکت پیاده با چالش های بسیاری همراه است؛ چالش هایی از قبیل نبود کف سازی و روکش مناسب معابر پیاده، کثیف و گل آلود بودن پیاده روها، عدم جداسازی فیزیکی از ترافیک سنگین، سطح بالای آلودگی صدا و هوا، فقدان امکانات لازم برای عبور ایمن از خیابان، انسداد پیاده رو و ایجاد موانع به شکل غیرمجاز یا مجاز، فقدان حفاظ های لازم برای شرایط آب وهوایی نامناسب، بی توجهی به تاسیسات زیربنایی پشتیبان نظیر نور معبر و نیز تراکم بیش از حد عابران به دلیل نبود ظرفیت کافی و عرض کم، از مشکلاتی هستند که باعث روی آوردن هرچه بیشتر پیاده ها به حمل ونقل موتوری و استفاده از خودروهای شخصی می شود. مولفه دیگر برای توسعه حمل ونقل پاک، افزایش طول معابر ویژه دوچرخه است. نکته مهم دیگر در توسعه حمل ونقل پاک، توجه به این واقعیت است که عرصه دادن به عابران پیاده و دوچرخه سواران هرقدر هم با جدیت دنبال شود، مادامی که هزینه استفاده از خودروی شخصی مقرون به صرفه باشد، شهروندان آن گونه که باید رغبتی به حمل ونقل پاک نشان نمی دهند و اهداف حمل ونقل پاک در شهرها به درستی محقق نمی شود. در شهرهای توسعه یافته، بخشی از هزینه های اداره شهر، توسعه حمل ونقل عمومی و مقابله با آلودگی هوا از محل دریافت عوارض مصرف سوخت ، تامین می کنند؛ به این ترتیب که خودروسواران ناگزیر هستند در زمان سوخت گیری به ازای هر لیتر مصرف خود، رقمی را به عنوان عوارض همراه با نرخ سوخت پرداخت کنند و به تبع آن، هزینه استفاده از خودروی شخصی به خودی خود بالا خواهد رفت.
