آلودگی هوای تهران، جزو بزرگ‌ترین مشکلات شهری است و در چند دهه گذشته در حال دست و پنجه نرم کردن با این معضل اساسی هستیم. آلودگی ناشی از دود خودروها، بنزین بی‌کیفیت و همچنین مازوت‌سوزی، بلای جان شهروندان پایتخت شده و سالانه جان بسیاری را گرفته است. آلودگی فقط مربوط به تهران نیست، بلکه در بسیاری از کلانشهرها چنین مشکلی وجود دارد. مازوت‌سوزی کارخانه‌ها، نقش مهمی در آلودگی هوا دارد و تاکنون هیچ مقام مسئولی صحبت از کنار گذاشتن مازوت به زبان نیاورده و استفاده از این ماده کشنده، روزبه‌روز در حال افزایش است.صمت در این گزارش به موضوع هر ساله آلودگی در کلانشهرها پرداخته است.

مرگ‌ومیر ناشی از آلودگی هوا

در جهان سالانه ۳ میلیون نفر در اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند که ۹۰ درصد آنان در کشورهای توسعه‌یافته هستند. در برخی کشورها تعداد افرادی که در اثر همین عامل جان خود را از دست می‌دهند، بیشتر از قربانیان سوانح رانندگی است. این مرگ‌ومیر به‌طورخاص مربوط به آسم، برونشیت، تنگی‌نفس، سکته قلبی و آلرژی‌های مختلف تنفسی است. آلودگی هوا به روش‌های گوناگونی می‌تواند آثار زیانبار درازمدت و کوتاه‌مدتی بر سلامت انسان‌ها بگذارد. تاثیر آلودگی هوا بر افراد مختلف متفاوت است. آسیب‌پذیری برخی افراد در برابر آلودگی هوا بسیار بیشتر از دیگران است. کودکان کم سن و سال و سالمندان بیشتر از دیگران از آلودگی هوا آسیب می‌بینند. باتوجه به اهمیت موضوع هر سال با اوج‌گیری آلودگی جلسات متعددی برگزار می‌شود و هر بار با تکرار حرف‌های گذشته باز گرهی از این مشکل دیرینه باز نمی‌شود.

ضرورت توسعه حمل‌ونقل عمومی

حسین آخانی، کارشناس محیط‌زیست، یکی از دلایل افزایش آلودگی هوای تهران را استفاده بی‌رویه از خودروها دانست و گفت: طبیعی ‌است که با افزایش منابع آلوده‌کننده با افزایش آلودگی هم مواجه شویم.

آخانی در گفت‌وگو با گسترش‌نیوز، پایگاه خبری ـ‌تحلیلی موسسه فرهنگی و مطبوعاتی صمت، ادامه داد: طبق آمار، مصرف روزانه بنزین در حال افزایش است می‌توان گفت تولید بنزین در پالایشگاه‌ها همواره با تولید مازوت همراه بوده است. زمانی که مازوت تولید می‌شود و بازار مصرفی هم برای مازوت وجود ندارد، طبیعی ‌است که دولت در مصارف گوناگونی از آن استفاده می‌کند. برای نمونه، می‌توان نیروگاه‌های حرارتی را نام برد که به‌جای گاز از مازوت استفاده می‌کنند یا اینکه مازوت را به‌شکل قیر یا مالچ در بیابان رها می‌کنند که چنین امری هم، سبب آلودگی خاک می‌شود.

این کارشناس محیط‌زیست اظهار کرد: اگر می‌خواهیم از آسیب سوخت مازوت رها شویم، باید در گام نخست، مصرف بنزین کاهش یابد. برای کاهش مصرف بنزین، باید ناوگان حمل‌ونقل عمومی توسعه یابد تا شهروندان اشتیاق بیشتری برای استفاده از مترو و اتوبوس داشته باشند. باید هزینه استفاده از حمل‌ونقل شخصی را مانند سایر کشورها به نرخ واقعی برسانیم، به‌طوری که افراد مجبور باشند از وسایل حمل‌ونقل عمومی استفاده کنند.

نیاز محیط‌زیست به ۲ مولفه مهم

این کارشناس محیط‌زیست بااشاره به الزامات حفظ محیط‌زیست گفت: احیا و حفظ محیط‌زیست، بهبود منوط بر اجرای حکمرانی خردمند است که این نوع حکمرانی نیز نیازمند تحقق ۲ مولفه اساسی است؛ در گام نخست باید حکمرانی دانش‌محور در تمام علوم رخنه کند و گام دوم تمام شهروندان باید در راستای بهبود وضعیت محیط‌زیست مشارکت کنند.

این کارشناس محیط‌زیست در ادامه بااشاره به مشکلات زیست‌محیطی پایتخت گفت: شهر تهران ۲ مشکل اساسی در زمینه محیط‌زیست دارد؛ نخستین مشکل آلودگی هوا و دومین مشکل، توسعه ناپایدار شهری است. در واقع آلودگی که در شهر تهران شاهد آن هستیم، ناشی از توسعه ناپایدار شهری است.

آخانی در پاسخ به این سوال که چرا توسعه ناپایدار شهری داریم، اظهار کرد: به‌دلیل آنکه سایر مناطق کشور را غیرقابل‌سکونت کرده‌ و شرایط اقتصادی را به‌سمتی پیش برده‌ایم که مردم در سایر مناطق قادر به زندگی نیستند و به‌همین دلیل به پایتخت می‌آیند.

وی افزود: در شهر تهران با یک مافیای بزرگ ساخت‌وساز طرف هستیم که گاهی نیز با حمایت‌هایی از سوی دولت‌ها و شهرداری‌ها مواجهند. در این شرایط، با پدیده جمعیت بالای شهری روبه‌رو هستیم که همین جمعیت زیاد سبب بروز آلودگی می‌شود.

این کارشناس محیط‌زیست افزود: مشکلات شهری با سایر مشکلات موجود در کشور تفاوتی ندارد و باید برای برطرف کردنش راه‌حلی داشت. اگر در هر مقطع و موضوعی قادر به رفع موانع نباشیم، در نهایت با تلنبار مشکلاتی مواجه می‌شویم که ابعادشان گسترده‌تر نیز خواهد شد.

آلودگی، میهمان ۳۰ ساله کلانشهرها

مژگان جمشیدی، کارشناس محیط‌زیست، در ارتباط با آلودگی هوا به صمت گفت: موضوع آلودگی هوا، بحث دیروز و امروز نیست و کمابیش نزدیک به ۳۰ سال است که ما با موضوع آلودگی در کلانشهرها از جمله تهران به‌صورت خاص دست و پنجه نرم می‌کنیم.

این کارشناس محیط‌زیست اظهار کرد: نخستین‌بار زمان طرح موضوع زوج و فرد برای تردد خودروها در سال ۱۳۷۷، طرح جامع کاهش آلودگی هوا نیز مطرح شد.

جمشیدی بااشاره به اقدامات انجام‌گرفته برای کاهش آلودگی هوا تا امروز گفت: یکی از بهترین اقداماتی که در این راستا انجام شد، حذف سرب از بنزین بود که واقعا یک ماده سرطان‌زا و خطرناک است. حدود ۲۵ سال از اجرای این برنامه می‌گذرد.

وی افزود: اقدامات دیگری نیز برای کاهش آلودگی هوا انجام گرفت، اما این اقدامات در مقایسه با رشد جمعیت، افزایش تعداد خودروها در سطح شهر تهران و به‌طورکل در سراسر کشور، بسیار کم و ناچیز بوده است.

جمشیدی بااشاره به جای خالی قانون هوای پاک افزود: با افزایش میزان آلایندگی در کشور، به فکر ایجاد قانونی در همین راستا افتادند و قانون هوای پاک ایجاد شد. قانونی که امروز خاک می‌خورد و اجرا نمی‌شود. به‌عنوان نمونه، طبق این قانون موتورسیکلت‌های  دوزمانه نباید شماره‌گذاری شوند، اما در تمام سال‌های گذشته با اعمال نفوذ، دستور شماره‌گذاری موتورسیکلت‌های دوزمانه صادر شده است.

این کارشناس محیط‌زیست با اشاره به روند طی‌شده در ۳۰ سال گذشته گفت: باتوجه به تجربه ۳ دهه گذشته، به‌نظر می‌رسد اراده‌ای در حاکمیت و در دولت‌های متعدد، از گذشته تا امروز برای رفع بحران آلودگی هوا وجود ندارد.

شاهد بازگشت به گذشته هستیم

وی با نظر به اقدامات اندک مبتنی بر کاهش آلودگی هوا گفت: امروزه شاهد آن هستیم که همان اقدامات هم انجام نمی‌شود. امروز شاهد یک بازگشت به گذشته هستیم.

این کارشناس محیط‌زیست با انتقاد از استفاده سوخت مازوت در نیروگاه‌ها گفت: چطور می‌شود روی دریایی از سوخت‌های فسیلی خوابید و سومین ذخایر گازی جهان را داشت و باز شاهد استفاده از مازوت در نیروگاه‌ها و صنایع بود؟ در ۴ سال اخیر این اتفاق افتاده است و هرسال میزان مصرف مازوت در کشور بیشتر می‌شود.

جمشیدی با بیان اینکه روز به روز میزان آلودگی هوا در سطح کشور بیشتر می‌شود، گفت: مشکل آلودگی هوا فقط به‌دلیل وجود خودروها نیست و در حال ‌حاضر مشکل اصلی، فعالیت صنایع و کارخانه‌هایی هستند که از مازوت استفاده می‌کنند. به‌علاوه اینکه، برای کاهش مصرف بنزین و کاهش تردد خودروهای شخصی باید ناوگان حمل‌ونقل عمومی توسعه یابد. این در حالی است که حرکتی برای توسعه ناوگان حمل‌ونقل عمومی در کلانشهرها انجام نگرفته است. تا زمانی که نان عده‌ای در توسعه حمل‌ونقل خصوصی و استفاده از سوخت مازوت در صنایع است، رنگ آسمان آبی را نخواهیم دید.

جمشیدی در ادامه این گفت‌وگو گفت: دولت و سیاست‌گذاران کلان یک بار برای همیشه، باید یک تصمیم درست بگیرند. گاهی با مسئولانی مواجه می‌شویم که با بازگشت به دیدگاه‌های گذشته تاکید دارند که منابع‌طبیعی نباید سد راه توسعه شود. باوجود چنین صحبت‌هایی به‌نظر شما می‌شود، امیدی به کاهش آلودگی هوا داشت؟

این کارشناس محیط‌زیست افزود: متاسفانه کوچک‌ترین اراده‌ای، نه در این دولت و نه در مجموعه نظام برنامه‌ریزی و سیاسی کشور برای رفع بحران آلودگی هوا و همین‌طور رفع سایر مسائل زیست‌محیطی مشاهده نمی‌شود. حتی گاهی به‌نظر می‌رسد محیط‌زیست اصلا جزو برنامه‌های دولت و دغدغه مسئولان و دولت نیست. در این شرایط انتظار دارید، سازمان حفاظت از محیط‌زیست چه اقدامی انجام دهد؟

جمشیدی گفت: سازمان محیط‌زیست نه مسئول شماره‌گذاری خودروها و نه مسئول تولید خودروها است. سازمان محیط‌زیست تنها یک دستگاه ناظر است و رئیس آن هم از بدنه همین دولت است.

دولت پاسخگو باشد

وی افزود: برای بهبود وضعیت وخیم محیط‌زیست و رفع آلودگی هوا، دولت باید پاسخگو باشد. پاسخ به این سوال که چرا در کشوری با سومین ذخایر گازی جهان، در نیروگاه‌ها و صنایع آن از سوخت مازوت استفاده می‌شود. این در حالی است که می‌توان با برنامه‌ریزی نسبت به صادرات سوخت مازوت اقدام کرد. وی ادامه داد: یکی از دلایلی که نمی‌توانیم مازوت را صادر کنیم، فقط به مسئله تحریم‌ها بر نمی‌گردد. آلاینده بودن و درصد بالای گوگرد در این مازوت، دلیل اصلی است. صنایع نفتی ما توان بیش از این را ندارند که بتوانند این آلودگی را برطرف کنند و حتما دارای کمبودهایی در بحث قطعات هستند. اگر قادر به تولید مازوت با درصد گوگرد و آلایندگی کمتر باشیم، می‌توان راه صادرات این محصول را باز کرد.

جمشیدی افزود: بنابراین، برای حل مشکل محیط‌زیست و آلودگی هوا باید به سلسله مشکلاتی پرداخت که رفع آنها، نیازمند تغییر در سیاست‌ها است. در این مسیر باید بپذیریم که نمی‌توان بی‌نیاز از علم و دانش روز دنیا بود و به فعالیت ادامه داد.

وی گفت: موضوع آلودگی هوا، مانند گذشته نیست که یک پدیده تک‌علتی باشد؛ کلاف پیچیده‌ای از انبوه مشکلات برجای‌مانده از سال‌های گذشته و درهم‌تنیده در سال‌های اخیر است و به همین سادگی‌ها حل نخواهد شد.

سخن پایانی

گذشته از تمام این حرف‌ها، خودروهای فرسوده نقش مهمی دارند. خودروهایی که یا باید اسقاط شوند یا به تعمیر اساسی نیاز دارند. در پایتخت شاهد خودروهایی هستیم که روزانه در خیابان‌ها جولان می‌دهند. از طرف دیگر، کیفیت بنزین در کشور ما، از استانداردهای لازم برخوردار نیست و گویا توجه چندانی هم به این ماجرا نمی‌شود. گویا همه‌چیز در این کشور مهم‌تر از جان مردم است.