گروه اوپک پلاس در آوریل ۲۰۲۰ (فروردین ۱۳۹۹) تولید نفت خود را حدود ۱۰ میلیون بشکه در روز کاهش داد تا افت شدید قیمت نفت خام به‌علت قرنطینه ناشی از بیماری کووید-۱۹ را جبران کند. اوپک پلاس سال گذشته پس از بهبود وضعیت بازار، افزایش تولید را آغاز کرد و تولید نفت سال جاری میلادی به سطح قبل از همه‌گیری بازگشت، اما فقط روی کاغذ، زیرا برخی اعضا نتوانستند به تعهد خود عمل کنند.

این گروه ماه گذشته بر سر کاهش اندک و نمادین تولید به‌میزان ۱۰۰ هزار بشکه در روز از ماه اکتبر (مهر سال‌جاری) به‌توافق رسید که این کاهش تولید برای اولین بار طی یک سال گذشته انجام شد. پس از افزایش بهای نفت به نزدیک ۱۴۰ دلار در هر بشکه به‌دنبال حمله روسیه به اوکراین در اواخر فوریه (اسفند ۱۴۰۰)، قیمت نفت به زیر ۹۰ دلار کاهش یافت.

در نهایت، با پیشنهاد عربستان‌سعودی، این گروه باوجود درخواست امریکا و متحدانش برای کاهش نیافتن تولید نفت، بر سر کاهش ۲ میلیون بشکه‌ای توافق کردند.

عربستان رو در ‌روی قاره سبز و امریکا

درست در روزهایی که اتحادیه اروپا سخت تلاش می کند که زمستان امسال را بدون نفت و گاز مسکو سپری کند، عربستان هم روبه‌روی قاره سبز و امریکا قرار گرفت و اعضای گروه «اوپک‌ پلاس» روز چهارشنبه ۵ اکتبر بر سر کاهش ۲ درصدی تولید نفت توافق کردند. بدین ترتیب روزانه ۲ میلیون بشکه نفت کمتر روانه بازار می‌‌شود؛ سیاستی که در گام نخست قیمت نفت را در بازارهای جهانی افزایش خواهد داد و به باور امریکا در این اوضاع بحرانی جهان، به‌نفع پوتین و ماشین‌ جنگ کرملین تمام خواهد شد. قیمت نفت که تنها ۳ ماه پیش و در بحبوحه جنگ اوکراین به مرز بشکه‌ای ۱۲۰ دلار رسیده بود، در حال حاضر و در پرتو نگرانی‌ها از رکود جهانی و همچنین بالارفتن نرخ بهره در امریکا و تقویت دلار به مرز ۹۰ دلار رسیده است.  مشخص نیست کاهش ۲ درصدی عرضه برای دنیایی که روزانه حدود ۱۰۰ میلیون بشکه نفت مصرف می‌کند، در طولانی‌مدت تا چه اندازه بر قیمت نفت و گاز آن هم در آستانه زمستان تاثیر داشته باشد؛ با این حال بلافاصله بعد از اعلام این تصمیم، قیمت نفت خام برنت در حدود بشکه‌ای ۳ دلار افزایش یافت و به ۹۳ دلار رسید.  از طرف دیگر، عربستان قیمت تمام درجات نفتی خود برای فروش به خریداران امریکایی را ۲۰ سنت در هر بشکه بالا برده است. این افزایش قیمت، برای مشتریان امریکایی در حالی‌که سعودی قیمت فروش نفت خود در بازار اروپا و مدیترانه را کاهش داده است.‍ صمت در این گزارش آخرین تحولات بازار انرژی در جهان را بررسی کرده است.

کمک امریکا و کانادا برای جبران کمبود  انرژی

نرسی قربان، کارشناس حوزه نفت و انرژی در رابطه با این موضوع به صمت می‌گوید: باتوجه به وقایع6 ماه اخیر نتیجه می‌گیریم افزایش بی‌رویه نرخ نفت به‌دلیل جنگ اوکراین و روسیه بوده که منجر به بالا رفتن نرخ نفت شده است، زیرا نبود اطمینان از آینده جنگ، منجر به افزایشی شدن قیمت جهانی نفت شده، تبعاتی که جنگ به‌دنبال دارد، نامشخص است، زمانی که جنگ اوکراین و روسیه شروع شد، هیچ دلیلی وجود نداشت که این جنگ به‌سرعت گسترش پیدا نکند و تبعات جبران‌ناپذیری به‌دنبال نداشته باشد.

وی اضافه کرد: شرایطی وجود داشت که ممکن بود روسیه نفت و گاز خود را به روی اروپا ببندد، اگرچه اکنون مقدار کمی انرژی صادراتی کاهش یافت، اما به‌طور کامل قطع نشد، البته نباید از منابع نفتی دیگری که در دنیا تولیدات خود را بالا بردند و تا حدی این کاهش صادرات از سمت روسیه را جبران کردند، غافل شد. این موضوع به کانادا و امریکا در این‌باره بسیار کمک کرده است.

کاهش تنش‌های سیاسی قیمت نفت را به ثبات می‌رساند

قربان بااشاره به اینکه طولانی شدن جنگ موجب عادی به نظر رسیدن شرایط شده، در این زمینه توضیح داد: طولانی شدن جنگ اوکراین و روسیه، موجب عادی شدن این وضعیت شده است، به همین دلیل حالت اضطراب و تنشی که در بازار وجود داشت با طولانی شدن جنگ؛ دیگر وجود ندارد.

این کارشناس انرژی تاکید کرد: افزایش نرخ جهانی نفت را باید در تنش‌های سیاسی جست و جو کرد و نه در عرضه و تقاضا. این اتفاق در بحبوحه تنش‌های سیاسی بیش از حد افزایش پیدا می‌کند و با کاهش تنش‌ها، نرخ جهانی نفت به‌حالت عادی بر می‌گردد، اما در صورتی که تنش‌ها دوباره افزایش پیدا کند و تولیدات روسیه بیشتر قطع شود یا اروپا نفت روسیه را تحریم کند، دوباره نرخ نفت افزایشی می‌شود.

توافق برجام تاثیر چندانی بر قیمت نفت ندارد

اکنون مسئله‌ای که موردتوجه قرار گرفته، مسئله برجام است و این سوال وجود دارد که در صورت توافق برجام وضعیت نفتی ایران چه تغییری می‌کند؟ آیا ایران می‌تواند بازار‌های گذشته خود را به‌دست بگیرد؟ در مقایسه با بازار‌های رقیب به چه میزان خوش اقبال است؟ قربان در پاسخ به این سوال می‌گوید: اضافه تولید ایران برای صادرات نفت نزدیک به یک تا ۱.5 میلیون بشکه است اما در شرایط فعلی، بازار شکلی متفاوت به خود گرفته است.

باید برای به دست آوردن بازار صادراتی تخفیف داد

وی در خاتمه به به‌دست آوردن بازار‌های صادراتی را مشروط به تخفیف‌هایی از سویی ایران دانست و در این زمینه به صمت توضیح داد: به‌دست آوردن بازار‌های صادراتی گذشته، مربوط به برجام نیست، زیرا باید قبل از برجام تصمیم می‌گرفتیم که صادرات به چه کشورهایی داشته باشیم و پس از آن بازار‌های خود را به‌دست می‌آوردیم که این اتفاق نیفتاد و دیگران بازار‌های صادراتی ما را به‌دست گرفته‌اند، البته می‌توانیم برخی بازار‌های صادراتی خود را دوباره احیا کنیم، اما باید  تخفیف‌هایی به بازار‌های مقصد ارائه دهیم، البته اتفاق جدیدی نیست و در گذشته که برجام امضا شد، همه فکر می‌کردند دست‌کم یک سال طول می‌کشد تا ایران بازار‌های خود را پس بگیرد که باوجود فشار‌ها، ایران بازار‌های صادرات خود را با تخفیف‌هایی به‌دست گرفت.

نقش پر رنگ گاز در صادرات انرژی

محمود خاقانی، کارشناس نفت و انرژی در رابطه با این موضوع به صمت می‌گوید: نزدیک به ۲۰ سال پیش نفت در بازار سرنوشت‌ساز بود، اما به‌تدریج جای خود را به گاز داد. اکنون در شرایطی به‌سر می‌بریم که گاز سرنوشت بازار را به‌ ‌دست گرفته است، البته در گذشته کسانی که برنامه‌های سوم و چهارم را تدوین می‌کردند، از این موضوع نیز آگاه بودند، به‌عبارتی مجلس هفتم اجازه نداد بخش عمده‌ای از آن برنامه‌ها به‌ثمر بنشیند. پس از آن مجلس‌های بعدی هم اجازه ندادند در صنعت گاز پیشرفت داشته باشیم که این مسئله به‌نفع روسیه تمام شد.

این کارشناس انرژی بااشاره به اینکه در دولت احمدی‌نژاد قرار بر آن بود که پروژه پارس جنوبی تکمیل شود، اما این اتفاق محقق نشد، در این زمینه توضیح داد: در دولت احمدی نژاد ۳۵ میلیارد دلار برای تکمیل پارس جنوبی در ۳۵ ماه به شکل نقدی پرداخت شد، اما پس از این مدت کسی نپرسید چرا این فازها تکمیل نشده و ۳۵ میلیارد دلار در کجا سرمایه‌گذاری و هزینه شده است، نه‌تنها این موضوع موردپرسش قرار نگرفت، بلکه ما به تولید هم نرسیدیم.

جایگزینی ایران جوک است

خاقانی تاکید کرد: در دولت یازدهم و دوازدهم زمانی که برجام به امضا رسید، قراردادهای جدیدی را تعریف کردند؛ توتال با سینوپک چین در فاز 11 که یکی از فازهای خیلی مشکل از نظر نیاز به فناوری است، مشارکت کردند، اما زمانی که ترامپ از برجام خارج شد،  فاز 11 از توتال بیرون رفت و اوپک چین هم از سرمایه‌گذاری منصرف شد.

وی تاکید کرد: اگر کشور ما بخواهد برای اروپا امیدی درکوتاه‌مدت باشد به‌مثابه یک جوک است، زیرا درحال‌حاضر تولید و مصرف ما در کشور به یک میزان است و در صورت رفع کسری گاز و تامین داخلی آن دست‌کم به ۸۰ هزار دلار سرمایه‌گذاری برای تولید گاز نیاز است، بنابراین ایران گازی برای صادرات ندارد و در شرایط فعلی نمی‌تواند روزنه امیدی برای اروپاییان باشد، اما شاید این سوال وجود داشته باشد که چرا اروپا به‌دنبال به‌ثمر رسیدن برجام است و پیشنهاد‌های جدیدی را ارائه کرده؟ در شرایط فعلی اروپا به‌ازای هر متر مکعب گازی که مصرف می‌کند، مبالغ هنگفتی می‌پردازد و به‌تازگی گفته شده پول گازی که اروپا بابت گاز مصرفی‌ می‌پردازد، معادل نفت خام بشکه‌ای ۴۱۰ دلار است.

کشورهای تولیدکننده عمده گاز طبیعی

خاقانی بیان کرد: در گذشته نفت خام و فرآورده‌های آن بر قیمت گاز طبیعی تاثیرگذار بودند، در حالی که اکنون عکس این موضوع در حال رخ دادن است. متاسفانه کشور ما از فناوری‌های جدید بهره‌مند نیست، به‌همین‌دلیل هزینه تولید نفت خام نیز به همین میزان بالا می‌رود. ضمن آنکه ما در دسته کشورهای تولیدکننده عمده گاز قرار نداریم و کشورهایی که تولیدکننده عمده گاز نیستند و صادرات به سایر کشورها ندارند، نمی‌توانند توفیقی در فروش نفت نیز داشته باشند.  وی در پایان خاطرنشان کرد: ایران ظرفیت تولید بیش از ۳میلیون و۸۰۰ هزار بشکه نفت خام در روز را دارد که این عدد به‌راحتی می‌تواند به ۵ میلیون بشکه نفت در روز نیز برسد. در شرایط فعلی، کشور ما ظرفیت تولید 5/4میلیون بشکه نفت در روز را دارد، اما باید به این نکته هم توجه داشت که مصرف داخلی هم روبه فزونی است؛ هم در عرصه گاز و هم بنزین.

سخن پایانی

در حال حاضر اوپک حدود 5/3میلیون بشکه زیر سقف تعیین‌شده نفت تولید می‌کند، زیرا برخی کشورهایی که سهمیه تولید نفت گرفته‌اند، قادر به تولید نیستند، بر این اساس، اوپک به‌صورت پیش‌فرض با کمبود عرضه نفت به بازار مواجه است. باید در این شرایط زیرساخت‌های کشور برای سرمایه‌گذاری در حوزه نفت موردتوجه قرار گیرد، همچنین باید با ایجاد سازکارهای موثر، حق کشور از بازار نفت به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین صادرکنندگان احیا شود تا آمادگی کافی برای حضور پرقدرت در بازار جهانی رخ دهد. در شرایط فعلی، وضعیت برای ایران، خاص و تحمیل‌شده است و تا زمانی که این شرایط تحمیلی به حالت عادی بازنگردد، کشور مجبور است با روش‌های هزینه‌بر، زمان‌بر و سخت در مسیر توسعه گام بردارد. در حال حاضر ایران در شرایط عادی نیست، هرچند قول‌هایی داده شده که چنانچه ایران به شرایط عادی بازگردد، محدودیتی برای ایران وجود نداشته باشد و ایران بتواند بدون هیچ محدودیتی صادرات انجام دهد.