متقاضیان فعالیت‌های معدنی پس از ثبت محدوده موردنظر، اقدام به دریافت پروانه اکتشاف کرده و پس از انجام عملیات اکتشاف مقدماتی و تفصیلی و دستیابی به میزان ذخیره ماده معدنی، گواهی کشف معدن صادر می‌شود. پس از صدور گواهی کشف، دارنده گواهی حداکثر یک سال مهلت دارد طرح بهره‌برداری از معدن را به وزارت صنعت، معدن و تجارت ارائه دهد. پس از تایید طرح بهره‌برداری، پروانه بهره‌برداری صادر می‌شود و دارنده پروانه موظف است طبق طرح تاییدشده نسبت به آماده‌سازی، تجهیز و بهره‌برداری از معدن اقدام کند.

تعریف معدن فعال و نیمه‌فعال

معادنی که براساس طرح بهره‌برداری تاییدشده، اقدام به استخراج ماده معدنی می‌کنند، معادن «فعال» نامیده می‌شوند، اما معادنی که به هر دلیلی، بهره‌برداری از آنها طبق طرح بهره‌برداری انجام نشود، معادن «غیرفعال» نامیده می‌شوند. همچنین محدوده‌های اکتشافی که دارای «پروانه اکتشاف» یا «گواهی کشف» هستند، بعضا به‌دلیل برخی فرآیندهای معیوب اداری، تخلف یا سایر دلایل فنی، بیش از مهلت تعیین‌شده در قانون در ید دارنده مجوز باقی می‌مانند، اما جزو معادن «غیرفعال» محسوب نمی‌شوند؛ بنابراین تقسیم‌بندی معادن به «فعال» و «غیرفعال» صرفا برای معادنی که دارای پروانه بهره‌برداری هستند، انجام می‌شود.

ضرورت برنامه‌ریزی برای معادن غیرفعال

وزیر صمت با اشاره به وجود ۱۰ هزار معدن در کشور گفت: متاسفانه ۲۸ درصد این ظرفیت غیرفعال هستند. به گزارش مهر، رضا فاطمی‌امین در افتتاح یک طرح صنعتی در سیرجان گفت: در کشور ۱۰ هزار معدن وجود دارد که باوجود اقدامات انجام‌شده ۲۸ درصد ظرفیت این معادن همچنان غیرفعال است که برای رفع این مشکل نیاز به برنامه‌ریزی و تلاش بیشتر داریم. وی عنوان کرد: بیشتر معادن غیرفعال در حوزه مصالح و سنگ‌های ساختمانی است.

وی با اشاره به وجود شرکت‌های توانمند در زمینه فعالیت‌های معدنی و صنایع وابسته در کشور گفت: این شرکت‌های معدنی به بلوغ مالی و توانمندی رسیده‌اند که باید از این فرصت برای رفع مشکلات موجود و موانع تولید استفاده کرد که می‌تواند منجر به توسعه صنعت و معدن شود.

وزیر صمت بیان کرد: یکی از سیاست‌های جدی در حوزه صنعت و معدن استفاده از توان شرکت‌های دانش‌بنیان است که باید در همه بخش‌ها این مهم در اولویت قرار گیرد.

وی ادامه داد: در مجموع ۵۰۰ میلیون تن مواد معدنی از معادن کشور استخراج می‌شود که با اقدامات انجام‌شده فقط ۴.۵ میلیون تن آن به‌صورت خام فروخته می‌شود اما در ادامه مسیر گرفتار نیمه‌خام‌فروشی شده‌ایم که باید با توسعه صنایع وابسته پس از ایجاد ارزش افزوده صادرات انجام شود.

وزیر صمت بیان کرد: باید زنجیره تولید در حوزه‌های مختلف کامل شود؛ به‌طور مثال ۷ میلیون تن فولاد نیمه‌خام از کشور صادر می‌شود اما در برخی موارد شاهد واردات ورق فلزی هستیم که نتیجه کامل نبودن زنجیره است.

وی گفت: تکمیل زنجیره تولید برای خودکفایی در دستور کار قرار دارد و این کار باتوجه به زنجیره‌های تامین و توزیع مناسب در مناطق جغرافیایی کشور انجام می‌شود.

وزیر صمت در ادامه به قانون تخصیص ۱۵ درصد مالیات معدنی به مناطق معدنی اشاره کرد و گفت: این قانون را در دولت مطرح کردیم که دولت این مهم را در بودجه ۱۴۰۱ به مجلس فرستاد و در نهایت مصوب شد و براساس قانون باید ۱۵ درصد مالیات حوزه معدن در مناطق معدنی هزینه شود.

اشتغالزایی با فعال‌سازی معادن غیرفعال

مطابق آمارهای وزارت صنعت، معدن و تجارت، تعداد معادن غیرفعال کشور تا پایان سال گذشته به 4 هزار و ۴۴ معدن رسید. به‌طور قطع راه‌اندازی این معادن راکد که عمده آنها در مناطق کمتربرخوردار کشور واقعند، اشتغالزایی خوبی به همراه دارد و در رشد و توسعه این مناطق تاثیرگذار خواهد بود.

تا پایان سال ۹۹ تعداد ۶ هزار و ۸۶۵ معدن فعال، 4 هزار و ۴۴ معدن غیرفعال و ۲۶۵ معدن در حال تجهیز در کشور وجود داشت.

بیشترین معادن فعال کشور در استان اصفهان با ۶۰۳ معدن وجود دارد و پس از آن استان‌های فارس با ۵۰۴ معدن، خراسان رضوی با ۴۷۱ معدن، یزد با ۴۵۵ معدن و خراسان جنوبی با ۴۵۴ معدن، در رتبه‌های دوم تا پنجم جای گرفته‌اند.

همچنین از بین 4 هزار و ۴۴ معدن غیرفعال کشور، بیشترین تعداد در استان خراسان رضوی با ۴۵۲ معدن قرار گرفته و پس از آن آذربایجان شرقی با ۴۰۴ معدن، یزد با ۲۶۲ معدن، اصفهان با ۲۴۹ معدن و مرکزی با ۲۴۴ معدن، بیشترین تعداد معادن غیرفعال را دارا هستند.

سید رضا عظیمی که سابقه مدیریت اجرایی و دبیری شورای هماهنگی طرح احیا، فعال‌سازی و توسعه معادن کوچک‌مقیاس را در کارنامه کاری خود دارد در گفت‌وگو با ایرنا گفت: سال ۱۳۹۹ حدود ۱۱۴ هزار و ۵۱۷ شغل مستقیم در معادن کشور وجود داشت که در مقایسه با آمار اشتغال سال ۹۸ این معادن (۱۰۶ هزار و ۳۸۹ نفر)، رشد ۳.۶ درصدی داشته است. همچنین با احیا و بازسازی ۲۵۳ معدن کوچک‌مقیاس، 3 ‌هزار و ۱۲۸ شغل مستقیم ایجاد شد.

وی بیان‌ کرد: با فرض ایجاد ۷ شغل مستقیم به‌ازای هر شغل مستقیم، ۲۱ هزار و ۸۹۶ نفر به‌صورت غیرمستقیم در معادن احیاشده مشغول کار شدند. عظیمی خاطرنشان‌کرد: با فعال‌سازی ۴ هزار و ۴۴ معدن غیرفعال کشور، بخش معدن قابلیت ایجاد ۴۲ هزار و ۸۴۷ شغل مستقیم و ۲۹۹ هزار و ۹۲۹ شغل غیرمستقیم را دارا خواهد بود.

وی در تشریح طرح احیا، فعال‌سازی و توسعه معادن کوچک‌مقیاس اظهار کرد: این طرح از اواخر سال ۹۶ اجرایی و در سال ۹۸ به‌عنوان یکی از طرح‌های اقتصاد مقاومتی مطرح شد.

این کارشناس حوزه معدن ادامه ‌داد: از ابتدای اجرای این طرح تا سال ۱۳۹۹، ۳ هزار و ۱۲۰ معدن کوچک‌مقیاس شناسایی و اولویت‌بندی شده و اقدام‌های کلینیکی برای ‌هزار و ۵۸۹ معدن انجام و مشکلات آنها احصا شد که در نهایت به احیا و فعال‌سازی ۵۹۵ معدن انجامید.

سخن پایانی

آمار معادن فعال و غیرفعال کشور در حالی منتشر می‌شود که معدن حلقه اول زنجیره تولید است و اگر این حلقه به هر دلیلی دچار مشکل شود، حلقه‌های بعدی که اشتغال و اقتصاد آنها در گرو حلقه اول است، دچار مشکل می‌شوند. به عنوان مثال اصلی‌ترین مولفه در صنعت ساختمان، مصالح ساختمانی است و مواد این مصالح ساختمانی هم از معدن تامین می‌شود؛ با این وصف اگر معادن شن و ماسه تعطیل شوند کل عمران کشور تعطیل می‌شود. در مجموع ایران از نظر ذخایر شناسایی شده که سابقه آن مربوط به نیم قرن گذشته است، در بین ۱۵ کشور شاخص جهان جای دارد. نزدیک ۶۰ میلیارد تن ذخیره معدنی در کشور ما وجود دارد که نزدیک ۴۰ میلیارد تن آن قطعی و بقیه احتمالی است؛ شاخصی که ایران را به‌عنوان یک کشور معدنی در جهان معرفی می‌کند.