درگیری صنایع کوچک با چالش‌های بزرگ
از نقش صنایع کوچک و متوسط در اشتغال، تولید و صادرات سخن بسیار گفته شده؛ صنایعی که وضعیت آنها به لحاظ وسعت، رونق و رکود، بیانگر میزان سلامت اقتصاد یک کشور است و جایگاه بخش خصوصی در اقتصاد و توان اقتصادی برای رشد را نشان می‌دهند.
از نقش صنایع کوچک و متوسط در اشتغال، تولید و صادرات سخن بسیار گفته شده؛ صنایعی که وضعیت آنها به لحاظ وسعت، رونق و رکود، بیانگر میزان سلامت اقتصاد یک کشور است و جایگاه بخش خصوصی در اقتصاد و توان اقتصادی برای رشد را نشان می دهند. این صنایع با توجه به اشتغالزایی که دارند می توانند نقش موثری در بکارگیری نیروی انسانی و کارآفرین داشته باشند؛ مزیتی که زیر سایه نبود حمایت های دولتی موردغفلت واقع شده است. صمت در این گزارش به مشکلات صنایع کوچک در اشتغالزایی و تامین نیروی انسانی پرداخته است.
مزیت صنایع کوچک در اقتصاد
براساس آمار موجود در ایران فقط ۱۰ درصد صنایع را صنایع بزرگ شامل می شوند و حدود ۹۰ درصد از آنها صنایع کوچک و متوسط هستند. صنایع کوچک و متوسط، نقش مهمی در اقتصادهای جهان و سهم بالایی در اشتغال دارند که در کشورمان حدود ۱۴ درصد از آنها در اصفهان استقرار یافته اند؛ صنایعی مانند لوازم خانگی، غذایی و آشامیدنی، پوشاک و نساجی، دخانیات، مبلمان و دکوراسیون داخلی، لوازم التحریر، بهداشتی و آرایشی، الکتریکی و… این صنایع می توانند علاوه بر تامین نیازهای داخلی با گرفتن شرکای تجاری قدرتمند و صاحب نام، هم برندینگ خود را توسعه دهند و هم با تولید مشترک، با برندهای دیگر در بازارهای جهانی وارد رقابت شوند. این نوع صنایع به دلیل نقش بسیار مهمی که در افزایش تولید، اشتغال و درنتیجه رشد اقتصادی دارند، همواره موردتایید سران کشورها به ویژه ایران هستند، زیرا می توانند راهی برای اشتغال جوانان و استفاده از ظرفیت های آنها به ویژه در سطح بومی باشند. علاوه بر این، این صنایع نه تنها قادر به تامین نیاز داخل هستند، بلکه می توانند از طریق صادرات، ارزآوری قابل توجهی داشته باشند. حال باوجود مزایایی که صنایع کوچک برای اقتصاد کشور دارند، قطعا در این روزگار تحریم ها و جنگ اقتصادی، حمایت از آنها می تواند شرایط امن تری را برای استمرار تولیدات بیشتر و باکیفیت تر فراهم کند.
سهم صنایع کوچک در اشتغالزایی
اصفهان، صنعتی ترین استان کشور است و صنایع کوچک یکی از پایه های مهم اشتغالزایی در بخش صنعت این استان به شمار می روند. به گفته مسئولان شهرک ها و نواحی صنعتی اصفهان، این استان در ۴ دهه گذشته با انعقاد بیش از ۹ هزار و ۲۰۰ قرارداد، ۵ هزار و ۸۰۰ واحد صنعتی و اشتغالزایی بیش از ۱۳۰ هزار نفر، مهم ترین میزبان صنایع کوچک و متوسط بوده است. همچنین به دلیل وضعیت چند سال گذشته رودخانه زاینده رود و کاهش شدید فعالیت های کشاورزی در اصفهان، توسعه صنایع کوچک می تواند سهم بزرگی در رهایی شاغلان بیکارشده بخش کشاورزی داشته باشد.
به نقل از ایمنا، محمدجواد بگی، عضو شرکت شهرک های صنعتی استان اصفهان، درباره فعالیت این صنایع گفت: صنایع کوچک براساس اشتغالی که ایجاد می کنند، به صنایعی گفته می شود که از یک تا ۵۰ نفر نیروی فعال دارند و واحدهای با ۵۰ تا ۱۵۰ نفر نیروی انسانی هم به عنوان صنایع متوسط شناخته می شوند که براساس این تعریف حدود ۹۰ تا ۹۵ درصد از صنایع کشور را کوچک و متوسط تشکیل داده اند.
وی با بیان اینکه تا کنون حدود ۱۴۰ هزار اشتغال پایدار توسط صنایع کوچک در اصفهان ایجاد شده، گفت: حمایت از تولید و صنایع کوچک و متوسط در راستای توسعه اشتغال، به ویژه حل مشکل اشتغال جوانان، موضوعی بسیار ضروری است.
بگی درباره نقش صنایع کوچک در اشتغالزایی مناطق کم برخوردار افزود: از آنجا که خشکسالی های اخیر و کمبود آب، یکی از موانع توسعه بخش های اقتصادی به ویژه بخش کشاورزی است می توان با توسعه صنایع کوچک در مناطق گوناگون جایگزینی برای افرادی که قادر به ادامه کشاورزی نیستند، ایجاد کرد. به عبارتی با حمایت از توسعه این گونه صنایع، شرایط مناسبی برای اشتغالزایی و کمک به بهبود سطح معیشتی در مناطق محروم و روستایی فراهم می شود.
به گفته بگی با توجه به سیاست های فعلی کشور مبنی بر جلوگیری از مهاجرت روستاییان به شهر و توسعه مناطق کمتر توسعه یافته روستاها، تامین زیرساخت ها در این مناطق و همچنین فعال شدن واحدهای صنعتی و تولیدی، عامل ایجاد اشتغال در مناطق روستایی خواهد بود.
وی افزود: برای اجرایی کردن توسعه صنایع کوچک در مناطق محروم لازم است مشوق ها و تسهیلات مناسب و ارزان قیمتی در اختیار صاحبان این صنایع قرار گیرد که البته شرکت شهرک ها در این راستا اقداماتی انجام داده است.
چالش های صنایع کوچک
باوجود تمام مزایا، منافع و تاثیرات مطلوب توسعه صنایع کوچک بر اقتصاد کشور، اما موانع و محدودیت هایی بر سر راه پیشرفت این صنایع وجود دارد. به عنوان مثال، فشارهای نهادهایی همچون سازمان مالیاتی، بانک ها و تامین اجتماعی موجب دلسردی، رکود و ورشکستگی آنها می شود. در این زمینه نیز عضو شرکت شهرک های صنعتی استان اصفهان می گوید: آن گونه که بانک ها با صنایع بزرگ همکاری و تعامل دارند، با صنایع کوچک همکاری لازم را از خود نشان نمی دهند. بگی در این باره افزود: مشکلات دیگر هم مربوط به مالیات بر ارزش افزوده موانع بیمه ای و مشکلات کارگری است که همگی موانعی در مقابل صنایع کوچک هستند. از سویی برخی قوانین و مصوبه ها مانعی برای این صنایع به شمار می روند.
وی خاطرنشان کرد: اگر به این صنایع با نگاهی ویژه توجه شده و حمایت های لازم از آنها انجام شود، یکی از شاخصه های مهم رشد و رونق تولید داخل و افزایش یافتن صادرات به شمار می آیند.
ضرورت حمایت همه جانبه دولت از صنایع کوچک و متوسط
بسیاری از فعالان اقتصادی بر این باورند که حمایت همه جانبه دولت از صنایع کوچک گسترش تولید و اشتغال را به همراه دارد. به گفته این گروه با راهنمایی و نظارت وزارت صنعت، معدن و تجارت، صنایع کوچک در زمینه موقعیت یابی، خرید تجهیزات، تامین مواد اولیه، تولید و صادرات هدایت و رهبری شوند.
رضا امیدوارتجریشی، عضو خانه صنعت، معدن و تجارت جوانان ایران در گفت وگو با ایراسین با اشاره به اهمیت صنایع کوچک، اظهار کرد: زنجیره تامین و تولید از صنایع کوچک آغاز می شود و به صنایع متوسط و بزرگ منتهی می شود. در جهان تعاریف گوناگونی از صنایع کوچک و متوسط وجود دارد، به عنوان مثال در ایران صنایع با اشتغال زیر ۵۰ نفر صنایع کوچک به شمار می آید، اما در ژاپن صنایع با سقف اشتغال ۳۰۰ نفر کوچک قلمداد می شوند.
وی افزود: صنایع کوچک با برخورداری از فرهنگ سازمانی چابک، تکنولوژی روز و سیستم تولید انعطاف پذیر می توانند محصولات خود را با قیمت کمتر و کیفیت مطلوب تولید و روانه بازار کنند.
عضو خانه صنعت، معدن و تجارت جوانان ایران خاطرنشان کرد: صنایع کوچک در ایران نسبت به صنایع بزرگ از قدمت و سابقه بیشتری برخوردار هستند که پیشینه آنها به بازارهای اولیه در هر شهر برمی گردد. هم اکنون صنایع کوچک و متوسط کشور در ۵۰۹ شهرک و ۳۳۸ ناحیه صنعتی مشغول به فعالیت هستند و زمینه اشتغال مستقیم حدود یک میلیون نفر را فراهم کرده اند.
تجریشی افزود: دولت از طریق تامین مالی، ایجاد مشوق های حمایتی و باز کردن گره های بروکراسی اداری در زمینه احداث و توسعه صنایع کوچک، می تواند کمک بزرگی به گسترش تولید و اشتغال کشور کند.
وی در ادامه گفت: با تقویت برندینگ و افزایش ظرفیت بازرگانی صنایع کوچک باید در زمینه تامین مواد اولیه تا صادرات کالا به این صنایع کمک کرد و از تجربیات پیشکسوتان و اساتید صنعت در این باره گفت.
تجریشی اظهار کرد: سابقه ایران در مسیر ترانزیتی مانند جاده ابریشم درخشان است و با احیای جاده ابریشم که و از سوی دولت چین در حال انجام است و با توجه به قرارداد ۲۵ ساله ایران و چین می توان در راستای تقویت صنایع کوچک برای صادرات محصولات، گام های بزرگی را برداشت.
وی تصریح کرد: به عنوان مثال، خودروسازی در جهان یک صنعت بزرگ به شمار می آید که از ظرفیت صنایع کوچک و متوسط بهره مند می شود، با حمایت و بروزرسانی صنایعی که در زمینه تولید قطعات خودرو فعال هستند، می توانیم به یکی از بزرگ ترین صادرکنندگان قطعات خودرو در منطقه تبدیل شویم.
عضو خانه صنعت، معدن و تجارت جوانان ایران افزود: ضرورت دارد دولت با رفع موانع و تسهیل فرآیندهای اداری و حذف بروکراسی، امکان دریافت تسهیلات از شبکه بانکی را آسان و تسریع کند تا صاحبان صنایع کوچک بتوانند وام موردنیاز خود برای خرید تجهیزات و مواد اولیه را در کمترین زمان دریافت کنند و درگیر پیچ وخم های اداری و زمانبر نشوند . همچنین باید با پشتیبانی در زمینه بازاریابی و فروش محصولات صنایع کوچک به تامین مالی این بنگاه ها کمک کرد.
وی ادامه داد: باید تمام نهادهای دخیل برای حمایت همه جانبه از صنایع کوچک در این زمینه یکپارچه شده و با راهنمایی، مشاوره و نظارت وزارت صنعت، معدن و تجارت، صنایع کوچک در زمینه موقعیت یابی، خرید تجهیزات، تامین مواد اولیه، ساخت و تولید و صادرات، هدایت و رهبری شوند. تجریشی تاکید کرد: حمایت چندجانبه دولت در زمینه های گوناگون باید انجام شود، در احداث هر واحد صنعتی، خوشه صنعتی و آمایش سرزمین، سرلوحه کار قرار گیرد و در راستای کاهش هزینه حمل ونقل و تامین مواد و تجهیزات به درستی محل ساخت و توسعه صنایع انتخاب شود. وی خاطرنشان کرد: در کنار ساخت و توسعه شهرک های صنعتی در زمینه تامین زیرساخت های لازم مانند حمل ونقل، ترابری تولید، مسکن کارگران، تجهیز صنایع و آموزش نیروها اقدام و زنجیره به طور متوازن تامین شود. تجریشی تاکید کرد: ظرفیت سازمان ها به طور همه جانبه در اختیار توسعه صنایع کوچک قرار گیرد و دولت از ظرفیت وزارتخانه های آموزش وپرورش، صنعت، معدن و تجارت و بانک مرکزی و... در زمینه آموزش عملی و فنی وحرفه ای، تسهیلات مالی، هدایت و مشاوره و کوچینگ صنایع استفاده کند.
عضو خانه صنعت، معدن و تجارت جوانان ایران یکی از مشکلات اساسی در صنایع کشور را کمبود نیروی مهارت دیده دانست و افزود: فارغ التحصیلان دانشگاهی بیشتر در مباحث علمی تبحر دارند، اما در اجرا از مهارت لازم برخوردار نیستند. با وجود مراکز فنی وحرفه ای و آزمایشگاه ها و کارگاه های متعدد دانشگاهی نباید صنعت در بروزرسانی مشکل داشته باشد، بنابراین نیاز است دانشگاه در دل کار و صنعت حضور داشته باشد تا بتواند خوراک فناوری و نوآوری صنایع را تامین کند.
وی در ادامه گفت: با آموزش و تقویت مهارت نیروی انسانی در صنایع کوچک به افزایش بهره وری و کارآمدی صنایع کمک کرد در غیر این صورت با تداوم وضع موجود در سال های آینده با بحران نیروی کار مواجه می شویم.
رونق بخش تولید
همچنین در این زمینه احمد صادقی، کارشناس اقتصاد، در گفت وگو با ایمنا اظهار کرد: صنایع کوچک نسبت به صنایع متوسط و بزرگ نیازمند نیروی انسانی کمتری هستند و اگر زیرساخت ها و شرایط مناسبی برای آنها فراهم شود، رونق بخش تولید، اشتغا لزا و کارآفرین هستند. اگر به جایگاه این صنایع در کشورهای پیشرفته و در حال توسعه نگاهی بیندازیم در می یابیم که این صنایع نقش بسزایی در کاهش بیکاری و رشد اقتصادی ایفا می کنند.
صادقی اظهار کرد: اما فعالیت همین صنایع پر اهمیت در ایران نیز با مشکلاتی روبه رو است که اغلب باعث بی انگیزگی فعالان این بخش می شود. درواقع این معضلات، مانعی برای رشد و پویایی این صنایع به شمار می روند. این کارشناس درباره این معضلات گفت: در گام نخست، کمبود نقدینگی و تامین مالی، از چالش های بسیار مهم این صنایع است. پس از آن فناوری های و تجهیزات قدیمی و سطح پایین در مقایسه با فناوری روز جهان، موانع دسترسی به مواد اولیه، مشکلات مدیریتی، نبود نیروی انسانی متخصص، فقدان وام ها و تسهیلات لازم و در پایان هم کمبود مشتری داخلی و خارجی از بزرگ ترین چالش های این روزهای صنایع کوچک به شمار می رود. علاوه بر این، تحریم ها و گرانی دلار، خود ایجاد کننده چنین موانعی هستند و مزید برعلت مشکلات معمول شده اند. صادقی افزود: این مشکلات در کشورهای درحال توسعه یا توسعه یافته، با سیاست های خاص نظام پولی و بانکی و همچنین مدیریت درست در مشوق های تولیدی رفع می شود، زیرا در این کشورها ارزش صنایع کوچک به عنوان عامل کسب وکار، اشتغالزایی، کارآفرینی و رونق بخش تولید شناخته شده است؛ درنتیجه از سوی سازمان های مربوطه تسهیلات و مشوق هایی شامل کمک های مالی و اعتباری، حمایت های مالیاتی، وام های کم بهره، کمک در بازاریابی، بهبود زیرساخت ها و مواردی از این قبیل به آنها می شود تا فعالیت شان متوقف نشود.
سخن پایانی
با در نظر گرفتن تجربه کشورهای موفق در عرصه سازماندهی صنایع کوچک، به نظر می رسد ما نیز نیازمند اتخاذ راهکارهای مناسب و کارآمد برای ساماندهی صنایع کشور خود هستیم. تدابیری که به گفته کارشناسان این حوزه می توان با تدوین برنامه های اصولی مانند انتقال فناوری از شرکت های مادر تخصصی به این شرکت ها، ارتقای منابع انسانی از طریق آموزش های تخصصی، پیاده سازی سیستم های به روز مدیریتی و صنعتی، بازنگری در سیاست های مالیاتی، کاهش محدودیت های بازرگانی و قوانین دست وپاگیر، سهم خود را در بازارهای جهانی افزایش دهیم. چه بسا توسعه صنایع کوچک و فناوری های متوسط، می تواند در قالب سیاست و تدابیری مناسب برای کشور ما مطرح باشد که این خود باعث رفع فقر، افزایش درآمد، ایجاد فرصت های شغلی برای نیروی انسانی، انباشت سرمایه از طریق افزایش بازدهی و بهبود بهره وری در تمامی بخش های صنایع می شود، به فرآیند توسعه در تمامی ابعاد اقتصادی کمک کرده و درنهایت سرعتی بیشتر به رشد اقتصادی کشور می بخشد.
