هر سال با شروع ماه‌های سرد سال، آلودگی هوا به‌ویژه در کلانشهرها شدت می‌گیرد و اغلب انگشت اتهام عامل این آلودگی به سمت خودروهای فرسوده، موتورسیکلت‌های غیراستاندارد، بنزین بی‌کیفیت، صنایع، ساختار نامناسب شهری و... نشانه می‌رود. معدن و صنایع وابسته به آن نیز به‌عنوان واحدهای مصرف‌کننده انرژی جزو متهمان آلودگی هوا هستند. البته در طول سال‌های گذشته تلاش قابل‌توجهی برای کنترل آلودگی هوا توسط این صنایع انجام شده، با این وجود نمی‌توان در موضوع بررسی آلودگی، نسبت به این صنایع بی‌تفاوت بود.

مخرب‌های محیطی

سعید برزگر، کارشناس صنایع معدنی در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: هر فرآیند صنعتی از ظرفیت قابل‌توجهی برای آلایندگی محیط‌زیست برخوردار است. تولید در بخش معدن و صنایع فلزی و معدنی نیز بسته به فرآیندهای مورداستفاده، امکانی را برای آلودگی طبیعت ایجاد می‌کند. البته این ظرفیت آلایندگی در برخی صنایع به‌مراتب بیشتر است یا حساسیت‌های ویژه‌تری درباره فعالیت‌های صنعتی در برخی از مناطق وجود دارد.

وی افزود: در دنیای کنونی اقدامات موثری برای کاهش آلایندگی‌های صنایع اجرایی شده و مفهوم تولید بدون خروجی نیز با هدف حذف انواع پسماندها و همچنین گاز خروجی صنایع توسعه یافته است. در ادامه نیز سهم محدود باقیمانده از خروجی‌های یک فرآیند تولیدی به‌عنوان محصولات جانبی یا بازیافتی مورداستفاده قرار می‌گیرد.

در نتیجه بهره‌گیری از این شرایط جدید، حتی امکان احداث صنایع در نزدیکی مناطق شهری نیز وجود دارد؛ کما اینکه در حال‌ حاضر بسیاری از صنایع در سطح دنیا در مناطق شهری و همچنین محیط‌هایی دارای بارندگی بالا و پوشش گیاهی خاص، واقع شده‌اند و بدون ریسک و محدودیت‌های زیست‌محیطی در حال فعالیت پایدار هستند.

فناوری، ضامن حفظ محیط‌زیست

وی افزود: بهره‌گیری از فناوری‌های جدید به‌ویژه در راستای بهینه‌سازی فرآیندهای تولید و استفاده از سیستم‌های کنترل آلودگی، امکان بهبود عملکرد زیست‌محیطی و حرکت در مسیر توسعه پایدار را فراهم می‌کند؛ بر همین اساس از یک‌ سو انتظار می‌رود مسیر توسعه صنایع نیز با خرید فناوری‌های نوین و دوستدار محیط‌زیست طی شود و از سوی دیگر صنایع قدیمی با جذب سرمایه برای بهبود شرایط تولید متناسب با نیازهای روز و توجه به شاخص‌های محیط‌زیستی، برنامه‌ریزی کنند.

برزگر گفت: البته بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و دوستدار محیط‌زیست در صنایع مختلف نیازمند جذب سرمایه و برقراری تعامل در سطح جهانی است، اما ما به‌دلیل تحریم‌ها با مشکلات جدی در تعامل با دنیا برای خرید فناوری‌های نوین روبه‌رو هستیم. علاوه بر این سرمایه لازم برای بازسازی و نوسازی صنایع در کشور وجود ندارد.

این کارشناس صنعتی افزود: برای رفع چالش‌ها و کمبودهای یادشده اصلاح سیاست‌های حاکم بر عملکرد صنایع ضروری به‌نظر می‌رسد.

توسعه پایدار

برزگر در ادامه اظهار کرد: محیط‌زیست بستری برای تداوم زندگی بشر است. در عصر کنونی بی‌توجهی به حفظ محیط‌زیست و آلودگی منابع طبیعی به چالشی جدی برای انسان‌ها بدل شده؛ تاجایی که حیات بشری را تحت تاثیر قرار می‌دهد. در چنین شرایطی مفاهیمی همچون توسعه پایدار با هدف حفظ محیط‌زیست همزمان با فعالیت‌های صنعتی موردتوجه قرار گرفته‌اند. در سایه توسعه پایدار امکانی برای استفاده از منابع بدون آسیب‌رسانی به طبیعت فراهم می‌شود. وی گفت: در سده‌های گذشته این‌طور تصور می‌شد که محیط‌زیست بستری برای استفاده انسان یا به‌بیانی واضح‌تر استثمار آدمیان است و غلبه انسان بر طبیعت به‌عنوان اصلی مثبت موردتوجه بود. این دیدگاه در سایه منفعت‌های نظام سرمایه‌داری و انقلاب صنعتی تقویت شد؛ تا جایی که بسیاری معتقد بودند جهان برای بشر ساخته می‌شود، نه بشر برای جهان. دیدگاه یادشده لطمات غیر‌قابل‌جبرانی را به محیط‌زیست وارد کرد. البته انسان به مرور زمان متوجه اشتباهات خود شد و درصدد اصلاح شرایط برآمد.

تولید و حفظ زمین

نادر غفاری، فعال صنعت سیمان در گفت‌وگو با صمت در پاسخ به سوالی درباره میزان آلایندگی صنعت سیمان کشور و راهکارهای کاهش این آلایندگی گفت: فعالیت‌های صنایع و تولید در این بخش به‌منزله ایجاد آلودگی برای محیط‌زیست است. صنایع فلزی و معدنی نیز آلودگی‌های متعددی ایجاد می‌کنند؛ با این وجود نمی‌توان به‌دلیل آلودگی جلوی فعالیت صنایع را گرفت. این فعال صنعت سیمان افزود: نمی‌توان منکر اهمیت محیط‌زیست به‌عنوان بستر حیات انسانی شد؛ در نتیجه صنایع باید ضمن تداوم تولید، الزامات محیط زیستی را هم موردتوجه قرار دهند. کما اینکه مفهوم توسعه پایدار به‌دلیل پیامدهای منفی عملکردهای توسعه‌طلبانه از جمله فعالیت‌های صنعتی برای محیط‌زیست مطرح شد. در طول این سال‌ها تلاش شده بشر اشتباهات گذشته خود را تکرار نکند و زمینه توسعه‌ همه‌جانبه و متوازن را فراهم کند. غفاری اظهار کرد: سازمان محیط‌زیست استانداردهایی را برای فعالیت صنایع تبیین می‌کند و واحدهایی که مجوز تولید دارند، حتما این استانداردها را رعایت می‌کنند؛ به‌عنوان مثال عملکرد دودکش‌های صنایع سیمان کشور به‌صورت آنلاین توسط سازمان محیط‌زیست رصد و بررسی می‌شود.

تحریم به ضرر محیط‌زیست

غفاری در ادامه خاطرنشان کرد: در سال‌های اخیر فناوری‌های مورداستفاده در صنایع سیمان کشور با هدف حفاظت از محیط‌زیست، به‌ویژه در بخش غبارگیرها ارتقا یافته‌اند. بدین ترتیب به‌شدت از میزان آلایندگی این صنایع کاسته شده است.

با این وجود ما همچنان از استانداردهای روز دنیا در توجه به مسائل محیط‌زیستی فاصله داریم. البته واحدهای جدید که از فناوری‌های روز استفاده می‌کنند، در حفاظت از محیط زیست، عملکردی برابر استانداردهای خارجی دارند، اما بسیاری از صنایع ما قدیمی هستند و از شرایط ایده‌آل دنیا فاصله دارند. اصلاح شرایط تولید و آلایندگی این صنایع نیازمند سرمایه‌گذاری است، اما متاسفانه صنایع سیمان کشور در طول سال‌های گذشته به‌دلیل سیاست‌های اشتباه دولت‌ها و سرکوب قیمتی این محصول ساختمانی پرمصرف، از بازسازی و نوسازی باز مانده‌اند. این فعال صنعت سیمان افزود: در طول سال‌های گذشته هزینه تولید سیمان به‌شدت افزایش یافته، زیرا هزینه انرژی، مواد اولیه، حمل‌ونقل، تجهیزات و قطعات یدکی و... همگی رشد قابل‌توجهی داشته‌اند. با این وجود دولت بی‌توجه به رشد هزینه تمام‌شده تولید در این صنعت، مانع افزایش نرخ این محصول می‌شود. طبیعتا در چنین شرایطی فعالان این صنعت توانی برای توجه به شاخص‌های توسعه پایدار یا الزامات محیط‌زیستی ندارند. غفاری گفت: تحریم و نبود تعاملات میان ایران و سایر کشورها نیز اصلاح خطوط تولید صنایع را دشوار می‌کند. عموما در چنین شرایطی محیط‌زیست به حاشیه رانده می‌شود.

وی افزود: باوجود تمام مشکلات یادشده نمی‌توان منکر اهمیت محیط‌زیست شد. چنانچه مسئولان و سیاست‌گذاران به اهمیت این مسئله واقف باشند، ضمن اصلاح شرایط، فضایی را برای کاهش آلایندگی ایجاد می‌کنند. به‌عنوان مثال می‌توان با حذف قیمت‌گذاری دستوری که بر صنعت سیمان کشور سایه افکنده، از یک‌ سو فشار تحمیلی به این تولیدکنندگان را کاهش داد و از سوی دیگر این صنایع را موظف کرد به ازای تسهیل شرایط، اقدامات ویژه‌ای را برای نوسازی خطوط تولید و حفظ محیط‌زیست اجرایی کنند. این فعال صنعت سیمان در پاسخ به سوالی درباره سوخت مصرفی صنایع سیمان کشور و تاثیر آن بر آلایندگی هوا گفت: گاز به‌عنوان سوختی پاک در صنایع سیمان کشور استفاده می‌شود. با این وجود طی سال‌های گذشته به‌دنبال ناترازی تولید و مصرف گاز در کشور، در ماه‌های سرد سال شاهد قطع سوخت‌رسانی به صنایع کشور هستیم. در چنین شرایطی از مازوت به‌عنوان سوخت جایگزین صنایع استفاده می‌شود که بدون تردید این جایگزینی به‌منزله ایجاد آلایندگی هوا است. البته نباید صنایع را در این موضوع مقصر دانست، زیرا خود صنعتگران نیز به‌سبب هزینه بالا و کیفیت پایین تمایلی به استفاده از مازوت به‌جای گاز ندارند.

سخن پایانی

صنایع پس از شبکه حمل‌ونقل، دومین منبع انتشار آلاینده‌های محیط‌زیستی به‌شمار می‌روند، این در حالی است که توجه به حفاظت از محیط‌زیست صرف‌نظر از الزامات قانونی، زیربنای ادامه فعالیت اقتصادی و توسعه پایدار به‌شمار می‌آید. حفاظت از محیط‌زیست به الزاماتی از جمله سرمایه‌گذاری نیاز دارد. فعالان صنعتی نیز ضمن تاکید بر کمبود سرمایه و همچنین چالش‌های حاکم بر ورود فناوری‌های حافظ طبیعت، معتقدند در فضای حاکم بر اقتصاد ما، محیط‌زیست در حاشیه قرار دارد.