در کشورهای درحال‌توسعه از جمله کشور ما، با رشد جمعیت و افزایش خرید خودرو، ضرورت افزایش حق بیمه نیز تشدید شده، اما در مقابل، کمیت و کیفیت جاده‌ها و گذرگاه‌های برون‌شهری و درون‌شهری به‌طور متناسب بهبود نیافته و استانداردهای ایمنی وسایل نقلیه در حد مطلوبی رشد نکرده است. پیرو شرایط توصیفی، باتوجه به بالا بودن آمار تصادفات رانندگی در ایران، یکی از پرکاربردترین رشته‌های بیمه‌ای، بیمه شخص ثالث است که بیشترین درصد خسارت‌های پرداختی صنعت بیمه را به‌خود می‌دهد. باوجود برخی برنامه‌ها و مصوبات دولت در سال‌های اخیر به‌نظر می‌رسد این تمهیدات نتوانسته کارآیی مطلوبی در پیشگیری از تصادفات داشته باشد و همچنان شاهد افزایش حوادث رانندگی در کشور و تبدیل آن به یک فاجعه ملی هستیم. از سوی دیگر براساس مشاهدات میدانی خبرنگار صمت در نمایشگاه «صنعت مالی» شرکت‌های بیمه‌گر تمایل چندانی به معرفی این بیمه‌نامه و بازاریابی برای آن ندارند. از آنجا که قیمت‌گذاری انواع بیمه خودرو به‌ویژه بیمه‌‌نامه «شخص ثالث» همیشه مورد بحث بوده، اجباری بودن اخذ و تمدید این بیمه‌نامه در مبحث تعیین قیمت هم برای بیمه‌گر و هم برای بیمه‌گذار چالش‌برانگیز است. پیش‌تر برخی محدودیت‌ها و ممنوعیت در قانون بیمه باعث بروز برخی اختلافات بین خریدار و فروشنده می‌شد. فارغ از این مسائل، همواره تغییر نرخ بیمه شخص ثالث، تاثیر مستقیمی بر نرخ خودرو گذاشته است. نکته مهم درباره این نوع بیمه این است که امسال نرخ بیمه شخص ثالث نسبت به سال گذشته رشد چشمگیری داشته، به‌طوری که حتی باعث شده برخی رانندگان قید داشتن این بیمه‌نامه را بزنند. صمتدر گفت‌وگو با کارشناسان نقش بیمه «شخص ثالث» در کاهش حوادث رانندگی و نقش نرخ خودرو در تعیین نرخ این نوع بیمه را بررسی کرد.

شناسایی افراد پرریسک برای بیمه

زهرا قهرودیان، کارشناس بیمه درباره نقش بیمه در کاهش حوادث رانندگی به صمتگفت: استقبال مردم از بیمه‌های شخص ثالث و بدنه همواره نسبت به دیگر رشته‌های بیمه‌ای مانند آتش‌سوزی، باربری، مهندسی و... بیشتر است و باتوجه به فراگیری بیمه شخص ثالث انتظار این است که میزان حوادث رانندگی کاهش یابد. وی افزود: باتوجه به اینکه حادثه در سوابق بیمه‌ای خودرو درج می‌شود، باید آمار حوادث خودرویی کاهش یابد؛ در صورتی که در واقعیت چنین نیست. این کارشناس بیمه با اشاره به اینکه در بیشتر کشورهای توسعه‌یافته اروپا و امریکا مبنای محاسبه حق بیمه شخص ثالث در درجه اول سابقه رانندگی و نداشتن تخلف و تصادفات است، گفت:این رویه باعث می‌شود افراد هنگام رانندگی از بیم جرایم سنگین و افزایش حق بیمه، مقررات رانندگی را رعایت کنند.

«شخص ثالث» براساس سوابق ماشین

قهرودیان با بیان اینکه برای کاهش آمار تصادفات ابتدا باید افراد پرخطر شناسایی شوند، افزود: تعرفه بیمه‌ نباید برای فرد پرخطر و کم‌خطر یکسان باشد، این در حالی است که در کشور ما تعرفه بیمه براساس سوابق بیمه ماشین بررسی می‌شود؛ نه سوابق فردی.

وی با تاکید بر اینکه با نظام پرداخت بیمه شخص ثالث جاری در کشور دیه و خسارت خودروها از جیب رانندگان کم‌خطر پرداخت می‌شود، اظهار کرد: اگر میزان پرداختی بیمه شخص ثالث برای افراد پرخطر و کم‌خطر یکسان نباشد، قطعا آمار حوادث رانندگی کاهش می‌یابد. این کارشناس بیمه در پاسخ به این پرسش که آیا افزایش نرخ خودرو تمایل بیمه‌گذاران برای خرید الحاقیه بیمه بدنه را افزایش داده، گفت: افزایش نرخ خودرو به‌معنای افزایش تعداد بیمه‌نامه‌های بدنه نیست و باوجود تصور موجود تعداد بیمه‌نامه بدنه باتوجه به اختیاری بودن آن نسبت به زمان پیش از کرونا کاهش یافته که دلیل آن نیز مشکلات اقتصادی مردم است.

اثر مستقیم نرخ خودرو بر حق بیمه

قهرودیان درباره تاثیر نرخ خودرو بر میزان حق بیمه گفت: میزان حق بیمه تحت تاثیر مستقیم نرخ خودرو است، اما باید توجه کرد به همان میزان که نرخ خودرو و به تبع آن حق بیمه افزایش می‌یابد، میزان پرداختی خسارت‌ها نیز افزایش خواهد یافت. به‌طور مثال اگر نرخ خودرو ۳ برابر شده، نرخ قطعات بیش از ۳ برابر افزایش یافته؛ در نتیجه خسارت‌های وارده نیز افزایش بسیاری داشته است. وی تغییر در نظام بیمه‌ای کشور را راهی برای ارتقای صنعت بیمه دانست و افزود: اتخاذ سیاست‌های مناسب برای مقابله با افرادی که با رفتارهای متقلبانه اقدام به دریافت خسارات نامعقول می‌کنند و اخذ حق بیمه‌های زیاد از افراد پرریسک می‌تواند در گسترش و اجرای بیمه‌نامه شخص ثالث در جامعه موثر واقع شود.

تغییر بیمه‌نامه‌ها و سیستم پرداخت

این کارشناس بیمه تغییر بیمه‌نامه‌ها و سیستم پرداخت حق بیمه را از جمله فعالیت‌های بسیار مطلوب در بیمه شخص ثالث برشمرد و خاطرنشان کرد: در راستای کاهش حوادث خودرویی فرهنگ‌سازی و تصویب قوانین مربوط به عبور و مرور در داخل شهر و ایجاد استانداردهای لازم به‌منظور ایمنی خودروها از جمله مواردی است که می‌تواند تاثیر بسیاری در متعهد شدن افراد به قوانین بیمه‌ای در سطح کشور داشته باشد. وی در تشریح فرمول محاسبه حق بیمه اظهار کرد: در بیمه شخص ثالث باید به دو مولفه اتومبیل و راننده توجه کرد که متاسفانه در بیمه‌ شخص ثالث فقط برمبنای اتومبیل میزان ریسک را مشخص کرده‌اند که این امر برای مشتریان خوش‌حساب و کم‌ریسک مشکلاتی را به وجود آورده است. قهرودیان بهترین راه حل مشکلات بیمه شخص ثالث را محاسبه عادلانه ریسک هر فرد بیمه‌گذار عنوان کرد و گفت: هرقدر بتوانیم این متوسط ریسک را دقیق‌تر محاسبه کنیم، طبیعتا در کاهش ریسک و تصادفات تاثیر مطلوب‌تری خواهد گذاشت. وی با اشاره به اینکه تحریم‌ها و کرونا موجب عدم پذیرش بیمه‌های اتکایی توسط شرکت‌های خارجی شده، تاکید کرد: اگر این روند ادامه یابد، در بلندمدت آثار جبران‌ناپذیری بر صنعت بیمه خواهد گذاشت.

بیمه، حلقه مفقوده تصادفات

امیر صفری، کارشناس صنعت بیمه درباره نقش بیمه شخص ثالث در کاهش تصادفات به صمتگفت: بیمه حلقه مفقوده تصادفات در ایران است؛ به‌گونه‌ای که به‌دلیل نبود برنامه منسجم و همگرایی دستگاه‌ها، دستاورد چندان مثبت و قابل‌قبولی در این زمینه حاصل نشده است. وی با تاکید بر اینکه یکی از مهم‌ترین عوامل میزان بالای تصادفات در کشور ما، مشکلات فرهنگی است، یادآور شد: نهادینه کردن فرهنگ صحیح رانندگی یکی از مهم‌ترین راهکارها در کاهش تصادفات است، اما در کنار فرهنگ‌سازی، توجه به عوامل بازدارنده از جمله افزایش حق بیمه رانندگان متخلف هم می‌تواند در این زمینه نقش موثری ایفا کند.

دریافت حق‌بیمه متناسب با ریسک

وی برای فرهنگ‌سازی در زمینه کاهش تصادفات پیشنهاد کرد: هر سال هنگام تمدید یا صدور بیمه‌نامه با دریافت استعلام تخلفات از راهنمایی و رانندگی، حق بیمه واقعی افراد محاسبه شود؛ به این صورت که رانندگان پرریسک را از رانندگان کم‌خطر تفکیک کرده و با دریافت حق بیمه متناسب با ریسک، بستر مناسبی را برای کاهش تصادفات و خسارت‌های جانی و مالی ناشی از آن فراهم کرد. این کارشناس بیمه با تاکید بر اینکه افزایش تخلفات رانندگی میزان ریسک را در بیمه‌نامه‌های خودرو بالا می‌برد، اذعان کرد: با کاهش یا افزایش حق بیمه‌ها نه‌تنها وضع بیمه شخص ثالث بهبود نمی‌یابد، بلکه شرکت‌ها با کمبود منابع برای پرداخت خسارت‌ها یا خریداری نشدن این نوع بیمه‌نامه‌ها روبه‌رو خواهند شد. وی عادلانه‌ترین روش در تعیین نرخ بیمه شخص ثالث را علاوه بر ریسک وسیله نقلیه، ریسک افراد دانست و گفت: این روش اتخاذ سیاست‌های کارآمد از جانب مسئولان کشور را می‌طلبد.

افزایش سقف بیمه با گرانی خودرو

صفری در پاسخ به این پرسش که پس نقش بیمه چطور می‌تواند در صنعت خودرو پررنگ‌تر شود، گفت: مالکان خودروها با افزایش نرخ خودروها، باید نسبت به افزایش سقف اعتبار بیمه‌نامه خود اقدام کنند، زیرا هر فرد با افزایش سقف اعتبار بیمه‌نامه خود می‌تواند خودرو خود را بیشتر مورد حمایت بیمه‌نامه‌ها قرار دهد. وی از دیگر اشکالات وارده به رویه تعیین حق بیمه شخص ثالث براساس سابقه ماشین را پنهان‌کاری مالکان بیان کرد و افزود: اگر خودرو تصادف داشته باشد و میزان خسارت وارده از میزان تخفیف بیمه کمتر باشد، هیچ‌گاه دارنده خودرو برای جبران خسارت از بیمه‌نامه استفاده نمی‌کند، زیرا با این کار هم تخفیف سال آینده را از بین می‌برد و هم رشته تخفیفات بعدی را قطع خواهد کرد؛ بنابراین با پرداخت خسارت به‌صورت کارشناسی سنتی یا همان توافق سابقه تصادف را از بین می‌برد.

تخفیف بیمه نرخ خودرو را بالا می‌برد

صفری درباره تاثیر بیمه در نرخ خودرو توضیح داد: داشتن سابقه تخفیف بیمه می‌تواند منجر به فروش با نرخ بالاتر خودرو نسبت به مورد مشابه آن شود و به‌عنوان اهرمی برای تشویق خریداران مورد استفاده قرار گیرد، زیرا زمانی که خودرو تخفیف کامل بیمه‌ای داشته باشد، می‌توان تا حدودی از صحت نگهداری این خودرو مطمئن شد. وی با اشاره به اینکه شرکت‌های بیمه‌گر در بخش شخص ثالث عموما زیانده هستند، توضیح داد: در حال ‌حاضر، باتوجه به اینکه حدود ۷۰ درصد بازار بیمه کشور را بیمه‌های خودرو تشکیل می‌دهند (بیمه‌های شخص ثالث، بیمه‌های بدنه و بیمه‌های سرنشین)، میانگین نسبت خسارت صنعت بیمه در این رشته به حدود ۷۰ درصد رسیده است. وی با تاکید بر اینکه رقم یادشده میانگین است، افزود: برخی شرکت‌های بیمه تجاری کشور نسبت خسارتی بالاتر را نشان می‌دهند. معنی و مفهوم این نسبت خسارت این است که در ازای هر ۱۰۰ ریال حق بیمه دریافتی، ۷۰ ریال خسارت مستقیم ازسوی بیمه‌گران پرداخت شده است. این کارشناس صنعت بیمه جایگزینی قانون بیمه شخص ثالث خودرو‌محور با فرد‌محور را برای ادامه حیات این رشته از صنعت بیمه امری ضروری دانست.

سخن پایانی

کارشناسان معتقدند صنعت بیمه با دریافت حق بیمه متناسب با ریسک رانندگان می‌تواند نقش مهمی در اجرای مقررات راهنمایی و رانندگی و جلوگیری از بروز تخلفات و در نتیجه کاهش تصادفات داشته باشد؛ نقشی که به‌نظر می‌رسد تاکنون چندان موردتوجه برنامه‌ریزان قرار نگرفته است. بهترین راه مبارزه با شکل‌گیری انتخاب نامناسب برای بیمه‌گران و بیمه‌شوندگان این است که بیمه‌گران اجازه داشته باشند براساس سازکارهای علمی و بهره‌گیری از آمار خسارات، حق بیمه‌های عادلانه‌ای برای هر فرد یا هر مورد ریسک دریافت کنند. معنی و مفهوم پذیرش چنین امری، حذف نظام تعرفه یکسان است.