مالیاتی برای کاهش انتشار کربن
رضا فلاح - کارشناس تغییر اقلیم
مکانیسمهای بازاری که در دنیا مبتنی بر کاهش گازهای گلخانهای است به دو صورت کلی است؛ نظام مالیات کربن و بازار تبادل کربن. بازار تبادل کربن به این صورت است که در بازارهای مختلف حدودی برای انتشار کربن مشخص میشود و براساس اختلافی که با آن سطح وجود خواهد داشت، برخی کمتر از آن سطح انتشار کربن و برخی بیشتر خواهند داشت که این اختلاف قابل مبادله و تجارت است.
سیستم مالیات بر کربن تنها در اتحادیه اروپا در سطوح گوناگون برای ۲۸ کشور اجرا میشود که یا پایلوت هستند یا چند سالی است آن را اجرا میکنند. مسئله مهم در مالیات بر کربن این است که محل مالیاتی که دریافت میشود در کجا هزینه خواهد شد.
در بعضی کشورهای امریکای جنوبی که سیستم مالیات بر کربن پیاده میشود از سوی عموم جامعه هم پذیرفتنی است، چراکه در حالت عادی هم نرخ انرژی بالاست و دولت هم در اخذ مالیات کربن نظام شفافی را اجرایی کرده است. مالیاتی که از محل انرژی و یا محصولاتی که از نظر انرژی پرمصرف هستند و ردپای کربن بالایی دارند، گرفته میشود در مواردی مانند توسعه سیستم آموزشی یا سیستمهای بهداشت و درمان آن کشور هزینه میشود. بهطور میانگین در تمام دنیا حداقل ۸۰ درصد از انتشار گازهای گلخانهای مربوط به بخش انرژی است که این عدد در کشور ما به ۸۳ تا ۸۴ درصد هم میرسد؛ بنابراین زمانی که از اقدامات کاهش انتشار صحبت میکنیم حتما ارتباط تنگاتنگی با مصرف انرژی خواهد داشت. کالاهایی که ردپای کربن بالایی دارند و در بعضی از کشورها بر آنها مالیات وضع میشود عموما کالاهایی هستند که در چرخه تولیدشان انرژی بالایی هم مصرف میکنند. طبیعی است وقتی این مالیات به آنها اضافه شود، نرخ محصول را برای مصرفکننده نهایی بالا خواهد برد و اساسا وضع کردن مالیات یا مالیات کربن روی یک کالا یا خدمات منجر به افزایش نرخ آن خواهد شد و انتظار دولتها از این اقدام این است که
افزایش نرخ تقاضا برای آن محصول را کم کند و از سوی دیگر، عواید این مالیات به افزایش رفاه بخشهایی از جامعه اختصاص پیدا کند و در کاهش انتشار گازهای گلخانهای تاثیر بگذارد.
در دنیا اقدامات گوناگونی برای کاهش انتشار گازهای گلخانهای در دست انجام است که منجر به کاهش تقاضا و مصرف سوختهای فسیلی هم خواهد شد. بهطور کلی، سیاستها و اقداماتی که کشورها برای کاهش انتشار گازهای گلخانهای اجرا میکنند، بهویژه سیاستهایی که بر روابط جاری بین کشورها تاثیر میگذارد مانند مالیات کربن، تخصیص یافتن یا نیافتن یارانهها و اصلاحات انرژی، سرمایهگذاریهای سبز و استانداردهای گوناگون روی تجارت، برچسب ردپای کربن میتواند منجر به تاثیراتی در کلیت اقتصاد کشور شود. این مسئله به ویژه برای کشورهایی مانند ایران که اقتصادی وابسته به سوختهای فسیلی دارند و صادرکننده و توزیعکننده اصلی آن هستند، بر رشد اقتصادی، توزیع درآمد و اشتغال تاثیرگذار است.
از این جهت این اقدامات منجر به کاهش درآمدهای کشور خواهد شد و از سوی دیگر، بهدلیل آسیبپذیری بیشتر نسبت به تغییر اقلیم، فشار مضاعف اقتصادی بر کشور وارد میشود.
این روزها وقتی از مالیات بر کربن صحبت میشود بیشتر به مالیات اتحادیه اروپا روی محصولات پرکربن اشاره میشود. بنا بر مقررات در بعضی از کالاها بناست اتحادیه اروپا از یکی دو سال دیگر تا ۱۰ درصد و برای بعضی از کالاها مانند محصولات شیمیایی تا ۶۵ درصد مالیات وضع کند، به این صورت که هر کالایی که وارد اتحادیه اروپا خواهد شد این مالیات بر نرخ آن تاثیرگذار خواهد بود. بهطور طبیعی این مسئله منجر به کاهش درآمد کشورهای مبدا صادرکننده آن کالاها میشود.
بنابراین این سیستم مالیات کربن در اروپا بهطور مستقیم بر فروش محصولات پرکربن مثل محصولاتی که در زنجیره صنایع نفت و گاز و پتروشیمی است، اثرگذار خواهد بود. کاهش درآمد از این محل نیز منجر به کاهش سرمایهگذاری در این صنایع نفت و گاز و پتروشیمی خواهد بود.