در شأن طبیعت ایران عمل نکردیم
روابط‌عمومی در عرصه حفظ محیط‌زیست نقش اساسی ایفا می‌کند. روابط‌عمومی پل ارتباطی بین مدیران، جنبش‌های محیط‌زیستی و مردم است. از این منظر روابط‌عمومی دریچه‌ای برای اطلاع‌رسانی عملکرد سازمان‌های متولی محیط‌زیست و منابع طبیعی است.
هرچه اطلاع‌رسانی در این حوزه غیرشفاف و گمراه‌کننده باشد، اعتماد مردمی از بین رفته و سازمان مربوطه توانایی جلب مشارکت را از دست می‌دهد. بر همین اساس، روابط‌عمومی باید آماده هرگونه پاسخگویی به مردم باشد. از سوی دیگر، روابط‌عمومی با استفاده از ابزار دیپلماسی رسانه‌ای می‌تواند با افکار عمومی جهان ارتباط برقرار کرده و جدیدترین مطالبات، اطلاعات، نوآوری‌ها و ظرفیت‌های جهانی برای حفظ محیط‌زیست و فناوری‌های جدید این عرصه را به‌دست آورد و به مدیران مربوط خود برای برنامه‌ریزی درباره حفظ محیط‌زیست عرضه کند.
ارتباطات حیاتی در حفظ حیات
رئیس اداره روابط‌عمومی و امور رسانه حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان در گفت‌وگو با صمت گفت: جایگاه روابط‌عمومی‌ها و ارتباطات صرفا در سطح کارگزار روابط‌عمومی نیست، بلکه هر یک از کارکنان سازمان حفاظت محیط‌زیست در هر سطحی مثل سازمان مرکزی، ادارات کل استان‌ها و شهرستان‌ها و محیط‌بانان با ارتباطات اثربخش خود می‌توانند برای حفظ محیط‌زیست یارگیری کنند.
سیدمصطفی قادریان افزود: بنابراین اگر بپذیریم روابط‌عمومی‌ها نقش سرنوشت‌سازی برای رسیدن سازمان به اهداف خود دارد، این جایگاه برای سازمان حفاظت محیط‌زیست که به حیات زیستمندان محیط‌زیست می‌اندیشد و برای حفظ حیات چند نسلی تلاش می‌کند، از ضرورت بسیار بالایی برخوردار است. بر همین اساس در این سازمان باید بهطور کاملا حرفه‌ای در عرصه روابط‌عمومی عمل کرد تا شعار «۸۰ میلیون محیط‌بان» سازمان حفاظت محیط‌زیست محقق شود.
ارتباطات درون‌سازمانی و برون‌سازمانی
وی با تاکید بر اهمیت هر دو جنبه ارتباطات درون‌سازمانی و برون‌سازمانی گفت: زمانی که کارگزار روابط‌عمومی در سازمان حفاظت محیط‌زیست وظایف خود را ناتمام انجام دهد و فقط به یکی از این دو مقوله بپردازد به خطا رفته و نمی‌تواند هدفمند پیش برود، چراکه اگر اجزای یک سازمان تفکر سیستمی نداشته باشند و همسو با هم حرکت نکنند، قدرت تاثیرگذاری آنها در جامعه کاهش می‌یابد؛ بنابراین هم فرهنگ‌سازی درون‌سازمانی و رسالت‌مند کردن تفکر اعضای سازمان محیط‌زیست ضروری است و هم باید خانواده محیط‌زیست در میان فعالان اقتصادی بزرگ‌تر شود. بنابراین سازمان حفاظت محیط‌زیست در میان فعالان اقتصادی نیاز به یارگیری دارد، چراکه بخش عمده مخربان محیط‌زیست در این بخش است و باید آینده‌نگرتر شوند.
قادریان گفت: بنابراین عملکرد روابط‌عمومی محیط‌زیست برای حفظ حیات زیستمندان، سرنوشت‌ساز است و اگر روابط‌عمومی‌های سازمان‌های متولی محیط‌زیست و منابع طبیعی تا امروز به موفقیت‌هایی رسیده‌اند، به خاطر ارتباطات خوب چه در سطح کارگزاران روابط‌عمومی و چه در سطح مدیران و رئیسان بوده است.
رئیس اداره روابط‌عمومی حفاظت محیط‌زیست اصفهان گفت: در فراز نخست اصل ۵۰ قانون اساسی حفظ محیط‌زیست وظیفه عمومی تلقی شده است. منظور از واژه «عموم» در این قانون نیز اشخاص حقیقی و حقوقی است؛ بنابراین ارتباط بین‌سازمانی که یکی از وظایف برون‌سازمانی روابط‌عمومی‌هاست، نقش موثری در این یارگیری دارند.
جذب افکار عمومی
قادریان اظهار کرد: اگر قرار است همه شهروندان و زیستمندان انسانی نسبت به حفظ محیط‌زیست وظیفه‌مند باشند، در ابتدا باید نسبت به مسائل و مشکلات محیط‌زیستی آگاهی داشته باشند. وی با اشاره به اینکه روابط‌عمومی یکی از مراکز اصلی آگاه‌سازی جامعه به‌شمار می‌رود گفت: آموزش همگانی، آموزش ضمن‌خدمت و جلب مشارکت‌های مردمی از جمله کارهایی است که در سازمان حفاظت محیط‌زیست تقسیم و به بخش دیگری جز روابط‌عمومی واگذار شده است. به‌گفته رئیس اداره روابط‌عمومی و امور رسانه حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان جلب و جذب افکار عمومی و یارگیری درون‌سازمانی و برون‌سازمانی از وظایف ذاتی یک ارتباط‌گر و کارگزار روابط‌عمومی سازمان حفاظت محیط‌زیست است.
اهمیت ارتباط با رسانه‌ها
قادریان با اشاره به ویژگی‌های یک فعال روابط‌عمومی گفت: حداقل‌های یک کارگزار روابط‌عمومی، نظریه‌پردازی، داشتن توان فرهنگ‌سازی و اعتبارسازی برای مجموعه سازمان خود است. به علاوه، این فرد باید با افزایش بهره‌وری در سازمان با اثرگذارترین بخش بر جامعه که رسانه‌ها هستند، ارتباط موثر داشته باشد. وی با بیان اینکه اگر یک کارگزار روابط‌عمومی ارتباط رسانه‌ای خوبی نداشته باشد، مسیر خود را برای ارتباط با جامعه بسته است، اظهارکرد: بخشی از این رسانه‌ها بهطور سنتی مطبوعات، خبرگزاری‌ها و رسانه ملی و بخش دیگر آن هم شبکه‌های مجازی هستند. با توجه به گسترش شبکه‌های اینترنتی و مجازی و نقش‌آفرینی بیشتر آنها در سطح افکار عمومی، یک کارگزاری روابط‌عمومی باید بتواند حداکثر استفاده را از این فضای جمعی و مشارکتی ببرد.
ضعف‌های ناخواسته
وی در پاسخ به این سوال که عملکرد روابط‌عمومی‌های سازمان‌های متولی محیط‌زیست و منابع طبیعی را چگونه ارزیابی می‌کنید، گفت: به هر حال، روابط‌عمومی‌ها در بخش‌هایی قوی، در بخش‌هایی خنثی و در بخش‌هایی هم ناخواسته ضعیف عمل کردند. رئیس اداره روابط‌عمومی و امور رسانه حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان افزود: به هر حال، چه در سازمان منابع طبیعی و چه در سازمان حفاظت محیط‌زیست در رده‌های گوناگون کشوری آن ضعف تعدد نیرو از لحاظ کمی و کیفی وجود داشته است. اصفهان از استان‌های پیشرفته‌تر در این حوزه به‌شمار می‌رود که در حال‌حاضر ۴ نیرو در روابط‌عمومی در حفاظت محیط‌زیست این استان مشغول به‌کار هستند اما در بعضی استان‌ها ناگزیر روابط‌عمومی سازمان با یک نیرو کار می‌کند. یک فرد چقدر می‌تواند به امور درون‌سازمانی و برون‌سازمانی برسد؟ وی اضافه کرد: این در شرایطی است که بعضی شرکت‌های دولتی و نیمه‌دولتی تشکیلات عریض و طویلی دارند. در استانی که روابط‌عمومی مثلا باید مخاطب ۵ میلیون نفری استان را پوشش دهد، حداقل نیرو برای روابط‌عمومی ۵ نفر است که این نیرو هم باید با استفاده از وسایل ارتباط جمعی مناسب و به‌روز فعالیت کند و با کمبود اعتبارات مواجه نشود؛ بنابراین با توجه به وضعیت نیروهای روابط‌عمومی سازمان‌های متولی محیط‌زیست و منابع طبیعی باید انتظارات را در حد بضاعت در اختیار تعریف کنیم.
قادریان گفت: اگر بخواهیم با توجه به این شرایط، عملکرد روابط‌عمومی سازمان منابع طبیعی و سازمان حفاظت محیط‌زیست را ارزیابی کنیم، باید گفت که این واحد تا حد حفظ شرایط موجود و وخیم‌تر نشدن اوضاع خوب عمل کرده اما قطعا نتوانسته بهطور کامل پاسخگوی مطالبات عمومی باشد. اگر در این عرصه موفق بودند پس باید وضعیت محیط‌زیست کشور خوب می‌بود که می‌بینیم نیست.
کم‌کاری کردیم
وی افزود: بدترین نوع دروغ، دروغ به خویشتن است. ما به‌عنوان کارگزاران روابط‌عمومی حفاظت محیط‌زیست در سطح کشور نتوانستیم آن‌گونه که در شأن طبیعت ایران و محیط‌زیست آن است، کار کنیم و یارگیری داشته باشیم و جلوی این همه جنگل‌سوزی، رهاسازی پسماند و انواع آلودگی‌های محیط‌زیستی را بگیریم. دودی که از دودکش‌ها بالا می‌رود و هوا را آلوده می‌کند، حاصل کم‌کاری کارگزاران روابط‌عمومی و رسانه‌هاست که نتوانسته‌اند هنرمندانه مدیر یک صنعت را نسبت به مسئولیت اجتماعی‌اش آگاه و سهیم کنند.
قادریان بیان کرد: همه باید در حفاظت از محیط‌زیست شریک باشند. مثلا شهرداری‌ها بیشترین امکانات اطلاع‌رسانی و پیام‌رسانی را در سطح شهرها دارند. آیا آنها به‌عنوان مجری اصل ۵۰ قانون اساسی شناخته نمی‌شوند؟ اگر امکاناتی داشت که بتوان نظر همه از جمله روابط‌عمومی‌ها و مدیران نهاد‌ها و شرکت‌های اثرگذار بر محیط‌زیست را جلب مشارکت کرد، وضعیت تغییر و بهبود پیدا می‌کند. مسلم است محیط‌زیستی که در ۵ دهه رو به تخریب رفته را نمی‌شود در یک‌شب نجات داد اما می‌توان امیدوار بود ضمن بهبود شاخص‌های سلامت محیط‌زیست به یک اشتراک نظر و عزم ملی برسیم که از تولیدکننده تا مصرف‌کننده هیچ‌کس به خود اجازه ندهد جفایی بر طبیعت و محیط‌زیست مجروح و مظلوم روا دارد.
روابط‌عمومی، عینک مدیران است
هادی شفیعی، کارشناس روابط‌عمومی سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در گفت‌وگو با صمت گفت: مدیری که روابط‌عمومی را از خود دور می‌کند، شبیه به آدمی است که عینک خود را جا بگذارد. به علاوه اینکه ارتقای سطح و جایگاه دانش روابط‌عمومی در بسیاری از مواقع وابسته به شخصیت آدم‌ها هم بوده و معمولا افرادی که از سطح ارتباطات خوبی در بین مردم و جوامع برخوردار بوده‌اند توانسته‌اند در این حوزه به توفیقاتی دست پیدا کنند.
هادی شفیعی افزود: تعاریف گوناگونی از سوی اندیشمندان علم روابط‌عمومی در کتاب‌های گوناگون ارائه شده است. اگرچه ممکن است در ظاهر این تعاریف تفاوت‌هایی داشته باشد اما در ماهیت همه این تعاریف یک واژه به‌نام «ارتباط» همواره خودنمایی می‌کند. درواقع در همه تعاریف ردپای ارتباطات را در روابط‌عمومی می‌بینیم.
فهم مشترک و درک متقابل
وی افزود: براساس این نظر می‌توان گفت روابط‌عمومی عبارت است از مدیریت ارتباط با گروه‌های اجتماعی به‌منظور ایجاد فهم مشترک و درک متقابل. متاسفانه هنوز روابط‌عمومی متناسب با ادوار گذشته رشد نکرده است. شاید یکی از علت‌های آن این باشد که عمر طولانی آن در جوامع دانشگاهی پایین است یا کسانی که در این حوزه مشغول انجام وظیفه هستند، خیلی تخصص بالایی در این حوزه ندارند.
حرکت در مسیری سنگلاخ
شفیعی گفت: اگر نگاهی به حدود ۷ دهه عمر روابط‌عمومی در کشور بیندازیم می‌بینیم که روابط‌عمومی همواره در مسیر سنگلاخ حرکت کرده و مراحل رشد آن نسبت به سایر بخش‌های ادارات و سازمان‌ها بسیار کند بوده است. در برخی ادارات، هنوز روابط‌عمومی را پایین‌ترین پُست می‌دانند و هرگاه نیرویی جایی اضافه باشد می‌گویند فرد را به روابط‌عمومی بفرستید. بنر چسباندن و عکس و پلاکارد نصب کردن دیدگاهی است که متاسفانه هنوز هم درباره روابط‌عمومی در برخی ادارات و سازمان‌ها حاکم است.
روابط‌عمومی الکترونیک
این کارشناس روابط‌عمومی سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور گفت: در دوران خیلی دور، مردم برای بهره‌گیری از آب، قنات احداث می‌کردند، در عصر صنعتی چاه‌های عمیق و احداث سد مطرح شد و در دوران پایداری بحث آبخیزداری موردتوجه قرار گرفت اما روابط‌عمومی متناسب با دورانی که پشت‌سر گذاشته شاهد تغییرات قابل‌توجهی نبوده است. امروز روابط‌عمومی برای ارتقای جایگاه خود نیاز دارد از روش سنتی به روابط‌عمومی الکترونیک ارتقا پیدا کند. در واقع گسترش روزافزون ابزارها و فناوری‌های نوین در کار و زندگی مردم است که ایجاب می‌کند روابط‌عمومی نیز در مسیر الکترونیکی‌شدن گام بردارد. وی تصریح کرد: اصلاح ساختار تشکیلاتی، پست سازمانی و نبود ردیف اعتباری و بودجه همواره یک چالش اساسی و دل‌مشغولی برای روابط‌عمومی بوده اما آنچه امروز روابط‌عمومی را در بسیاری از سازمان‌ها پویا و کارآمد کرده، شور و شوق کسانی است که در این عرصه هنرمندانه مشغول انجام وظیفه هستند.
اطلاع‌رسانی از اقدامات منابع طبیعی
شفیعی گفت: اطلاع‌رسانی از اقدامات منابع طبیعی، یکی از وظیفه اصلی روابط‌عمومی بوده و مکمل اطلاع‌رسانی، اطلاع‌یابی است. با اطلاع‌یابی، شناخت روابط‌عمومی از افکار عمومی بیشتر شده است و می‌توان به میزان تاثیرپذیری از افکار عمومی پی برد.
وی اظهار کرد: امروز مواهب اقدامات منابع طبیعی در بخش‌های گوناگون مانند آبخیزداری، جنگل‌کاری، مرتع‌داری و بیابان‌زدایی نصیب زندگی مردم و محیط‌زیست می‌شود. اثربخشی جنگل‌ها در تولید اکسیژن و جذب گازکربنیک و گردوغبار، کارکرد مراتع در تولید علوفه، گیاهان دارویی و ترسیب کربن، کارکرد آبخیزداری در جلوگیری از فرسایش خاک و تقویت سفره‌های آب زیرزمینی و اثربخشی اقدامات بیابان‌زدایی در تامین امنیت کشاورزی و مصون نگه‌داشتن سکونتگاه‌های انسانی، راه‌های مواصلاتی و مراکز تاسیساتی از هجوم شن‌های روان و... از جمله تاثیرات و اثربخشی منابع طبیعی به محیط‌زیست انسانی و جانوری است که روابط‌عمومی وظیفه دارد با تبیین و شناسایی این کارکردها، وظیفه خود را نسبت به حفاظت و احیای جنگل‌ها و مراتع ادا کرده و از تخریب محیط‌زیست و جنگل‌ها جلوگیری کند.
سخن پایانی
در مجموع یکی از مهم‌ترین نقش‌های روابط‌عمومی در عرصه حفاظت محیط‌زیست، برقراری ارتباطات متقابل است. این ارتباط در بسیاری از اداره‌ها و سازمان‌های متولی محیط‌زیست و منابع طبیعی در ایران به‌دلیل کمبود نیروی کار و اعتبارات و آموزش کافی، ضعیف است.
