مافیای اقتصادی در کمین بهره‌وری سبز
محمدرضا محبوب‌فر-کارشناس محیط‌زیست
در کشورهای در حال توسعه از جمله ایران، مفاهیمی مانند بهره وری سبز معنا ندارد، چرا که محیط زیست و منابع طبیعی آنها از گزند مافیای اقتصادی در امان نیست. زمانی که افراد با توهم توسعه به سمت بهره برداری بی رویه از محیط زیست و منابع طبیعی از جمله جنگل و منابع آبی می روند، مشخص است که بهره وری سبز اصلا معنا و مفهومی پیدا نمی کند و هیچ تعهدی نسبت به آن شکل نمی گیرد. در حال حاضر، اهداف اصلی توسعه در کشور به حفاظت محیط زیست بی توجه و فقط به دنبال سودآوری تجاری است، در حالی که رویکرد اصلی توسعه ارتقا و بهبود کیفیت زندگی جامعه است. وقتی از بهره وری سبز صحبت می کنیم، یک تفکر پیشگیرانه تعریف می شود. اگر رویکرد مسئولان کشور در وزارتخانه های نیرو، صنعت، معدن و تجارت، نفت و سایر وزارتخانه هایی که به نوعی مصرف کننده منابع طبیعی هستند، رویکرد بهره وری سبز و حفاظت از محیط زیست بود، امروز هزینه های اقتصادی گزاف به کشور تحمیل نمی شد و در نهایت به تخریب گسترده محیط زیست نمی رسیدند. بهره وری سبز منجر به صرفه جویی در منابع طبیعی و استفاده بهینه از آن می شود که علاوه بر حفظ محیط زیست، سود اقتصادی پایدار ایجاد می کند، اما در ایران شاهد هستیم که تلفیق توسعه صنعتی و کشاورزی با حفظ محیط زیست اصلا به کار گرفته نمی شود. برخی فعالان اقتصادی معتقدند که اعمال محدودیت های محیط زیستی در کوتاه مدت به افزایش هزینه و کاهش تولید منجر می شود که مغایر با اهداف بهره وری برای کاهش هزینه و افزایش تولید است. همچنین بهره وری سبز به مدیریت انرژی و مدیریت مصرف منابع طبیعی منجر می شود و توسعه پایدار را رقم می زند. همین مسئله، سود و منافع کوتاه مدت و بلندمدتی عاید اقتصاد کشور می کند. از اساس بهره وری سبز، یک استراتژی برای توسعه اقتصادی و حفظ محیط زیست است، اما تحقق بهره وری سبز یک شبه و چندماهه امکان پذیر نیست و برای تحقق آن، باید تغییرات اساسی در الگوی توسعه رخ دهد. مصرف گرایی و بهره برداری بی رویه از منابع طبیعی، صنعتی شدن کشورها و استفاده از سوخت های فسیلی افزایش پیدا کرده که بدون توجه به نیازهای نسل آینده بوده است. همین مسئله منجر به بروز و ظهور مشکلات متعدد محیط زیستی شده و در حال حاضر، به صورت تغییرات آب وهوایی، گرمایش زمین و خشکسالی منابع آبی خود را نشان داده است. در این میان، کشورهایی مانند عربستان و کویت که به نوعی همپایه ایران محسوب می شدند، تفکر و رویکرد توسعه خود را به سمت بهره وری سبز سوق دادند. این کشورها با آینده نگری که از خود نشان دادند، توانستند حتی به صادرکننده فناوری محیط زیستی در مصرف و تولید آب بدل شوند، در حالی که میزان بارندگی این کشورها یک سوم ایران است، اما می بینیم که این کشورها در سازگاری با اقلیم و توسعه به کجاها رسیده اند و ایران به کجا رسیده است.
بهره وری سبز مفهومی است که حتی میزان تولید را متعادل می کند و اجازه نمی دهد از منابع محیط زیست و طبیعی، بیش از حد مجاز استفاده شود. بهره وری سبز با متعادل کردن تولید، توسعه را نیز متعادل می کند. از اساس بهره وری سبز با صرفه جویی در مصرف منابع طبیعی معنا می شود. این در حالی است که اگر بهره وری سبز منجر به مصرف بیش از اندازه منابع محیط زیستی شده باشد، از مفهوم خود منحرف شده و بهره وری سبز تنظیم کننده فعالیت های انسان با محیط زیست است. شاید در کشورهایی که از بهره وری سبز و توسعه پایدار می گویند، انحرافاتی رخ داده، اما در همان جا نیز باید به دنبال علت این انحراف بود. به طورمثال، به خطرافتادن امنیت غذایی در جهان برخی از کشورها را مجبور به استفاده بیش از حد از منابع محیط زیستی کرده و به این سمت کشانده است. در نهایت اینکه، هیچ کشور و جامعه ای با عنایت به بهره وری سبز و صرفه جویی در منابع محیط زیستی در انتظار تخریب محیط زیست و پیامدهای آن نخواهد بود. ضرورت بهره وری سبز برای دستیابی به توسعه پایدار در جهان امروز با جدیت دنبال می شود و کشورها به واسطه آن از نابودی محیط زیست جلوگیری می کنند.
