در جهانی چنین بهم پیوسته اگر کشور یا صنعتی بخواهد خود را کنار بکشد و ارتباطات بین‌المللی را نادیده بگیرد، ناچار باید انزوانشین باشد. در چنین فضای محدودی رشد و توسعه ممکن نیست، زیرا برای هر امری به‌اصطلاح باید چرخ را از نو ساخت. در نظریه جهان مسطح، ایده‌ها و خدمات محدود به مرز خاصی نشده و افراد از هر ملیتی به پرورش این ایده‌ها و خدمات می‌پردازند. از همین‌رو در قرن جدید رشد علم با فاصله زمانی بسیار کوتاه در حال پیشرفت است. البته خودکفایی در هر حوزه که توان و ظرفیت آن در هر کشوری موجود باشد، تضمینی برای بقای آن کشور در جهان رقابتی است.

ضرورت همکاری‌های جهانی

صنعتگران در کنار همکاری‌های تنگاتنگ بین‌المللی در حوزه خودکفایی هم حرکت مستمر دارند. در این راستا، صنعت خودرو ایران به‌دلیل آسیب‌پذیر بودن در برابر تحریم‌ها مدتی است که روند فعالیت خود را تغییر داده است. برخی صنایع پیشران از جمله صنعت خودرو با تعریف میزهای تخصصی مسئله داخلی‌سازی را برای استمرار فعالیت‌ها با جدیت پیگیری کردند. به‌طوری که در ۲ سال اخیر تعداد زیادی از قطعات ساخت داخل شدند و ارزبری محصولات کاهش یافت. اما پرسش این است که در جهان حاضر که پیشرفت علوم در یک هم‌افزایی بین‌المللی به‌سرعت در حال رخ دادن است آیا با داخلی‌سازی، خودکفایی ۱۰۰ درصدی محقق می‌شود؟ آیا با طرح نهضت تعمیق ساخت داخل، کشور از تعاملات خارجی بی‌نیاز خواهد شد؟

ارتباطات بین‌المللی و انتقال دانش

نادر فرخ یکی از فعالان صنعت خودرو درباره داخلی‌سازی و ضرورت تعاملات بین‌المللی به صمت گفت: در چند سال اخیر قطعه‌سازان در حوزه ساخت داخل قطعات، تلاش زیادی کردند، با هدف اینکه زنجیره تامین خودرو بدون مشکل در محدودیت‌های بین‌المللی فعالیت داشته باشد و محصولات بدون وقفه تولید شوند.

این فعال صنعت خودرو افزود: با وجود تمام دشواری‌های تحریمی، صنعت خودرو توانست زنده بماند. اما نکته مهمی که وجود دارد این است که صنعت خودرو و سایر صنایع نیازمند ارتباط با جهان خارج هستند.وی ادامه داد: یکی از این نیازمندی‌ها در حوزه دانش فنی است. برای پیشرفت و ارتقای تولید، نیاز به انتقال دانش فنی و فناوری روز داریم که در تعاملات بین‌المللی به‌دست می‌آید.

امکان حضور در بازار جهانی

این کارشناس حوزه صنعت خودرو در ادامه سخنان خود به بازارهای صادراتی اشاره کرد و گفت: تا هنگامی ‌که به بازار داخل فکر کنیم و درباره افزایش تیراژ نیندیشیم، نمی‌توانیم پیشرفتی داشته باشیم، زیرا تکیه بر بازار داخل، عرصه رقابت خوبی به‌وجود نمی‌آورد.فرخ اظهارکرد: به همین دلیل اگر طرح «نهضت تعمیق ساخت داخل» ضرورت داشت و باید انجام می‌شد تا صنایع زنده بمانند تعاملات بین‌المللی نیز ضروری است، زیرا هیچ‌گاه نمی‌توان به‌طور ۱۰۰ درصد مستقل از دیگران کار را پیش برد.

این مدیر صنعتی با تاکید بر همکاری‌های جهانی، تصریح کرد: بدون تردید به این پیوند و ارتباط نیاز است تا کمک شود محصولات پشت مرزها باقی نمانند و با صادرات هم درآمد ارزی داشته باشیم و هم در عرصه رقابت بتوانیم خود را روزآمد کنیم.

چگونگی خلق دانش

مشارکت در تولید از الزامات صنایع جهانی بوده و امروز شاهد ابرشرکت‌های بین‌المللی هستیم که با هم‌افزایی چند کشور شکل گرفته‌اند.

فرخ در پاسخ به این پرسش که در تعاملات بین‌المللی چگونه می‌توانیم زمانی در حوزه انتقال دانش فنی سرآمد باشیم، گفت: این ظرفیت برای انتقال دانش فنی از کشور در برخی صنایع مانند حوزه پزشکی و صنعت دارویی وجود دارد و فعالیت‌های خوبی در حال انجام است که زمینه صادرات دانش فنی را فراهم می‌کند. این فعال صنعت خودرو با بیان اینکه مطالعاتی در سطح دانشگاهی در حال انجام است، ادامه داد: هر چه تعاملات جهانی و هم‌افزایی خارجی بیشتر باشد، فرصت‌های زیادتری در بخش خلق دانش خواهیم داشت.

نیازمند توسعه ارتباطات علمی

در هر دوره پیش از تحریم برخی صنعتگران در حوزه تولید با برخی شرکت‌های خارجی وارد مشارکت می‌شدند، و پرسش این است که چرا در خلق فرصت‌های دانشی نتوانستیم موفق باشیم؟ این مدیر صنعتی در حوزه قطعه‌سازی در این‌باره گفت: اگر بخواهیم به لبه‌های دانش (روزآمدی دانش همراه با حرکت دانش جهانی) برسیم که در حوزه عرصه دانش چه در بخش صنعتی و چه دانشگاهی فعالیت ویژه داشته باشیم، نیازمند توسعه ارتباطات علمی و دانشگاهی هستیم. واقعیت این است که در طول سال‌های اخیر سرمایه‌گذاری در این بخش‌ها کمتر انجام شده است.

او اظهارکرد: تا امروز نه خروجی بزرگی در بخش دانشگاهی داشتیم که به صورت طرح‌های پژوهشی گسترده باشد و نه در صنعت شاهد چنین رویکردی بودیم؛ البته ممکن است مواردی در شرکت‌های دانش‌بنیان به شکل محدود رخ داده باشد اما در شکل کلان در این حوزه خلأ داریم و البته در صنایع بزرگ این مسئله کم‌رنگ‌تر است. این کارشناس حوزه خودرو یادآور شد: مجموعه این موارد باعث شد در این دوره آنچه در حوزه دانش فنی انتظار بود، رخ ندهد. فرخ در پایان گفت: با توجه به این تجربیات در تعاملات جهانی باید با هوشمندی بیشتری عمل کنیم.

نفع ملی چیست؟

در ادامه ابوالفضل خلخالی، عضو هیات‌علمی دانشگاه علم و صنعت و مدرس مهندسی خودرو درباره ضرورت تعاملات بین‌المللی برای صنعت به صمت گفت: ارتباط با جهان ضروری است؛ هم در حوزه دانش فنی نیاز به تعاملات بین‌المللی داریم و هم در فناوری‌های نوین. اما مهم این است که چه انتظاری از خارج از مرزهای کشور داریم. وی افزود: آنچه در صنایع کشور بیشتر جا افتاده این است که ما باید کل فناوری را دریافت کنیم و در اختیار جامعه قرار دهیم. بعضا گفته می‌شود چرا وقتی خودرویی با کیفیت مطلوب و نرخ مناسب در کشوری تولید می‌شود، چه نیازی است آن را با کیفیت پایین تولید کنیم. درحالی‌که ما باید نفع مردم را به شکل کلان و ریشه‌ای ببینیم و مسائل باید همه‌جانبه سنجیده شود. در این صورت، نفع مردم در این نیست که مثلا خودرو به شکل کامل وارد شود.

این مدرس مهندسی خودرو عنوان کرد: جامعه وقتی منتفع می‌شود که کیک اقتصادی کشور رشد داشته باشد؛ یعنی سرانه تولید ناخالص ملی (GDP) بالا برود. اگر در سطح فردی به این موضوع نگاه کنیم، این حق هر کسی است که محصول باکیفیت و با نرخ پایین در اختیار داشته باشد اما نگاه همه‌جانبه می‌گوید زمانی‌که تولید وجود دارد باید حمایت شود تا خود را به سطح کیفیت جهانی برساند و این مهم هم با تعاملات بین‌المللی ممکن است.

تعریف چارچوبی برای تعامل

خلخالی در ادامه سخنان خود گفت: اینکه محصول را به‌طور کامل وارد کنیم درحالی‌که پیشینه تولید آن در داخل وجود دارد، اقدام نادرستی است اما اینکه تعاملات بین‌المللی نداشته باشیم، منطقی نیست؛ بنابراین برای ارتباطات جهانی باید چارچوبی تعریف شود و مشخص باشد که در این فرآیند از تعاملات بین‌المللی چه انتظاری داریم.

وی ادامه داد: باید دانش طراحی و توسعه محصولات از جمله خودرو را کسب کنیم و در تامین سیستم‌ها و زیرسیستم‌های تشکیل‌دهنده خودرو با تامین‌کنندگان ایرانی و جهانی همکاری داشته باشیم.

عضو هیات‌علمی دانشگاه علم و صنعت با اشاره به کاهش وابستگی در بخش‌های اصلی فعالیت‌های صنعتی، عنوان کرد: در حوزه خودرو هنگامی‌که مجهز به دانش طراحی باشیم در محدودیت‌های بین‌المللی کمتر دچار آسیب می‌شویم، چون دانش و پایه کار را در اختیار داریم. به‌این ترتیب به یک بخش از زنجیره ارزش‌افزوده دست پیدا کرده و خودرو را خود طراحی می‌کنیم اما می‌توانیم برخی سیستم‌ها و زیرسیستم‌ها را با کمک تامین‌کنندگان داخلی و خارجی دریافت کنیم.

خلخالی افزود: با ایجاد جوینت‌ونچر، زنجیره تامین با مشارکت همتایان بین‌المللی فعالیت خواهد داشت که در این هم‌افزایی، دانش فنی و فناوری نوین نیز منتقل می‌شود.

سخن پایانی

بنابر این گزارش، تعاملات بین‌المللی ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است اما این ارتباطات باید در یک چارچوب مشخص تعریف شود. تولید اگر برنامه خاصی در حوزه مشارکت‌های جهانی نداشته باشد، محکوم به مونتاژکاری است و اینکه بازاری برای محصولات خارجی باشد. تولیدکننده باید با توجه به مزیت‌هایی که در واحد صنعتی خود دارد برنامه‌ریزی برای مشارکت با همتایان خارجی داشته باشد. صرف واردات برای کاهش هزینه‌های تولید نمی‌تواند برای اقتصاد کشور کارساز باشد. ضعف بنیادین صنایع داخلی در بخش دانش فنی و فناوری است که همکاری‌های جهانی می‌تواند کمک‌کننده برای روزامدی صنایع باشد.

در حوزه صادرات نیز چاره‌ای جز همکاری با کشورهای جهانی نداریم. برای توسعه بازار باید بتوانیم با همکاری کشورهای قدرتمند در تجارت جهانی بازار تولیدات ملی را گسترش دهیم. علاوه‌بر این، رقابت و توسعه و همچنین دستیابی به تیراژ اقتصادی در دل تعاملات بین‌المللی نهفته است.