اقتصاد درگیر بحران کسری بودجه
بودجه ۱۴۰۲ مراحل پایانی تصویب در مجلس را گذراند، این در حالی است که نگاهی به اعداد و ارقام آن، این نگرانی را ایجاد می‌کند که کسری بودجه تشدید شود.
بودجه ۱۴۰۲ مراحل پایانی تصویب در مجلس را گذراند، این در حالی است که نگاهی به اعداد و ارقام آن، این نگرانی را ایجاد می کند که کسری بودجه تشدید شود. گرچه مسئولان دولتی اذعان دارند جایی برای نگرانی وجود ندارد، اما اقتصاددانان، تحلیل دیگری از وضعیت اقتصاد و بودجه ۱۴۰۲ دارند. این گروه معتقدند امسال دولت کسری بودجه بزرگی را تجربه خواهد کرد؛ البته با فرض ثبات وضع موجود به لحاظ سیاسی، یعنی اوضاع نه خراب شود و نه بهبود یابد. همچنین این گمانه وجود دارد که امسال تورم ۵۰ درصدی، رشد پایه پولی بین ۴۰ تا ۵۰ درصدی و رشد نقدینگی بالاتر از ۴۰ درصدی را در اقتصاد کل شاهد باشیم. از منظر علم اقتصاد پیش بینی چنین اعداد و ارقامی یعنی اقتصاد به سمت بحران ابرتورم پیش می رود و کسری بودجه قطعا اتفاق خواهد افتاد. با این وضعیت متغیرهای کلان امسال، سال خوبی به لحاظ اقتصادی نیست. صمت در این گزارش حدود کارآیی بودجه ۱۴۰۲ و میزان کسری بودجه را از نگاه کارشناسان موردبررسی قرار داده است.
تورم بر هزینه های دولت می افزاید
علی سعدوندی، اقتصاددان و استاد دانشگاه در پاسخ به این پرسش که میزان کسری بودجه سال جاری را چقدر برآورد می کنید به صمت گفت: هزینه دولت ها در عمل باید به اندازه تورم افزایش پیدا کند؛ بنابراین اکنون باید دید بر چه اساس دولت مدعی است که کسری بودجه در سال جاری وجود نخواهد داشت؛ باوجود اینکه تورم هزینه های دولت را قطعا بالا می برد.
وی افزود: اینکه کسری بودجه کم باشد صرفا به معنای مفید بودن چنین بودجه ای برای مردم نیست. از منظر علم اقتصاد بودجه ای درست نوشته شده که کمترین کسری ساختاری را داشته باشد. همچنین در بودجه ریزی صحیح بین منافع دولت و مردم در حوزه بودجه اختلاف وجود ندارد.
حذف یارانه ها از بودجه
این اقتصاددان در تشریح نقایص بودجه ۱۴۰۲ گفت: در حال حاضر بودجه عمومی کشور ۲ هزار و ۱۶۴ هزار میلیارد تومان است. بودجه شرکت ها را باید کنار بگذارید، زیرا بودجه شرکت ها اصلا نباید در قانون بودجه بیاید. این بدعت غلطی بوده که همچنان پابرجاست. با این حال، حجم بودجه عمومی کشور ۲ هزار و ۱۶۴ هزار میلیارد تومان و تقریبا ۸۰۰ هزار میلیارد تومان هم حجم تبصره ۱۴ است، اما دولت برای اصلاح کسری بودجه، تبصره ۱۴ که همان درآمد حاصل از هدفمندی یارانه ها است را از بودجه جدا کرده که اقدام بسیار غلطی است. تبصره ۱۴ باید جزئی از بودجه باشد؛ در غیر این صورت در تحلیل بودجه گمراه می شویم. بر این اساس اگر تبصره ۱۴ را هم جزو بودجه بیاوریم، کل بودجه عمومی دولت تقریبا ۳ هزار میلیارد تومان خواهد شد. بنابراین بودجه امسال در بخش عمومی نسبت به سال گذشته ۴۲ درصد رشد داشته است.
کسری ساختاری
این استاد دانشگاه با تاکید بر اینکه کسری ساختاری بودجه ۱۴۰۲ قطعا از تمام سال های گذشته بیشتر است، اظهار کرد: درآمد مالیات و گمرک در بودجه ۱۴۰۲ تقریبا ۸۳۰ هزار میلیارد تومان تعیین شده است. ما به این بخش در اقتصاد درآمد می گوییم و بقیه درآمدها، از طریق فروش اموال است؛ حالا ممکن است نفت فروخته باشیم یا شرکت، زمین یا اوراق. این فروش ها نیز برای دولت درآمدزا است؛ بنابراین اگر می خواهیم کسری بودجه ساختاری را حساب کنیم، باید کل هزینه های دولت را منهای درآمدهایش در نظر بگیریم، نه فروش اموال و...؛ در نتیجه اگر کل هزینه ها را منهای درآمدهای دولت کنید، دولت با کسری ساختاری تقریبا ۲۰۰۰ هزار میلیارد تومانی روبه رو خواهد بود.
بیماری مزمن اقتصاد ایران
سعدوندی در پاسخ به این پرسش که چرا رقم کسری بودجه بین ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار میلیارد تومان تخمین زده می شود، گفت: دولت یکسری محل ها برای تامین منابع دارد. همچنین منابع و مصارف بودجه باید با همخوانی داشته باشند و به نوعی هزینه ها و درآمدها یکسان باشد، اما از آنجایی که دولت رقم درآمدها را بیشتر از مقدار واقعی تخمین زده و در مقابل مصارف را بسیار کمتر برآورد کرده، کسری بودجه رقمی بین ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار میلیارد تومان تخمین زده شده است.
وی با تاکید بر اینکه یکی از مهم ترین عوامل گرفتار شدن اقتصاد ایران در تله تورم، کسری بودجه مزمن است، خاطرنشان کرد: وجود کسری بودجه در سال های اخیر تبدیل به یک روال عادی و این ترکیب در ادبیات اقتصادی ایران به ترکیبی تکراری بدل شده است.
سعدوندی با اشاره به موضوع کسری بودجه کلان ۱۴۰۲ ، بیان کرد: برای حل تمامی معضلات کشور ابتدا باید مشکل کسری بودجه درمان شود. تا وقتی که کسری بودجه وجود دارد دست دولت در جیب بانک مرکزی خواهد بود و با چاپ پول بی پشتوانه بر آتش تورم دمیده می شود؛ بنابراین انتظارات تورمی نیز کاهش پیدا نمی کند. می توان با اقداماتی مثل ارزپاشی و تثبیت نرخ ارز، وضعیت را در کوتاه مدت کنترل کرد اما در بلندمدت اتفاقی نمی افتد.
تزلزل اقتصاد با کسری بودجه
این اقتصاددان در ادامه افزود: رشد افسارگسیخته تورم، کاهش روزافزون ارزش پول ملی، رکود فعالیت واحدهای تولیدی و سرعت گرفتن خروج سرمایه از کشور تنها گوشه ای از بحران هایی است که در صورت کنترل نشدن کسری بودجه هنگفت، دامن اقتصاد را خواهد گرفت.
وی در ادامه یادآور شد: گرچه نقش فشارهای خارجی در شکل گیری بحران های یاد شده را نمی توان نادیده گرفت، اما کژکارکردی در حوزه سیاست گذاری داخلی و حرکت در مسیرهای انحرافی ازسوی حکمرانان به ویژه در بخش بودجه ریزی، ریشه این بحران ها را عمیق تر کرده است. این استاد دانشگاه در تحلیل خود از بودجه ۱۴۰۲ گفت: به جرات می توانم بگویم بدترین بودجه ای که تاکنون نوشته شده بودجه ۱۴۰۲ است، زیرا در این بودجه هیچ گونه دوراندیشی برای آینده اقتصادی کشور لحاظ نشده و با تعمیق کسری بودجه فشار بر قشر متوسط و آسیب پذیر افزوده می شود.
دولت باید سیاست های ضدتورمی به کار گیرد
وحید شقاقی شهری، اقتصاددان و استاد دانشگاه در پاسخ به این سوال که میزان کسری بودجه سال جاری را چقدر برآورد می کنید، به صمت گفت: اگر تحقق درآمدهای نفتی و مالیاتی و سیاست های دولت مشابه سال ۱۴۰۱ باشد، تامین کسری بودجه به شیوه های تورم زا خواهد بود، زیرا مطابق آنچه در سال گذشته اتفاق افتاد دولت ناگزیر به خلق پول است که این موضوع تورم افزوده می آفریند.
وی بهترین راه جبران کسری بودجه احتمالی دولت را اعمال سیاست های ضدتورمی دانست و اذعان کرد: کسری بودجه از طریق سیاست های غیرتورمی نظیر فروش اموال دولتی و برداشت از صندوق توسعه و همچنین انتشار اوراق جبران خواهد شد.
حذف ارقام کلیدی
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه صورت تمام ارقام کلیدی کشور در سند بودجه ۱۴۰۲ پاک شده، اظهار کرد: در بودجه ۱۴۰۲ ارقام کلیدی مربوط به دلایل بحران چهارساله منفی شدن خالص تشکیل سرمایه ثابت حذف شده و همین موضوع عاملی است که می تواند به بحران کسری بودجه در سال جاری دامن بزند؛ تا جایی که ممکن است رقم کسری بودجه حتی از ارقام پیش بینی شده بسیار بیشتر باشد.
اشکالات ساختاری بودجه
شقاقی شهری با تاکید بر اینکه تاروپود بودجه ۱۴۰۲ با اشکالات ساختاری زیادی روبه رو است، گفت: در حال حاضر حدود ۱۶ تا ۱۷ درصد کل بودجه سهم صندوق های بازنشستگی است و این رقم تا سال ۱۴۰۹ به ۵۰ درصد می رسد؛ این عدد یعنی یک بحران بزرگ در اقتصاد و نظام بودجه ریزی کشور ؛ یعنی دولت باید ۵۰ درصد کل بودجه اش را به صندوق های بازنشستگی تخصیص دهد و ۵۰ درصد باقیمانده را هم به هزینه های جاری. همین موضوع کافی است تا در صورت عدم تغییر شرایط سیاسی و اقتصادی کشور کسری بودجه پیاپی بر قشر فقیر جامعه بیفزاید.
کسری بودجه محصول ساختار فرسوده
این اقتصاددان با تاکید بر اینکه نظام بودجه ریزی کشور، دارای یک ساختار فرسوده و سنتی است، گفت: اساس این نظام بودجه ریزی افزایشی و مبتنی بر چانه زنی برای گرفتن اعتبار مالی بیشتر از دولت است. این نظام نه هدف محور است و نه برنامه محور. در شیوه نوین بودجه نویسی در جهان بودجه را برای اهداف بلندمدت مصرف می کنند، در حالی که در کشور ما بدون توجه به اهداف برنامه هفتم توسعه بودجه را برای اهداف کوتاه مدت یک ساله برنامه ریزی کردند.
بودجه یک سویه
به باور این اقتصاددان، کشور با یکی از حادترین بحران ها در تاریخ خود در زمینه بنیه تولید فناورانه روبه رو است که یک روی سکه ضعف بنیه تولیدی، وابستگی به خارج است. لازم به ذکر است که ریشه این بحران در بودجه نویسی یک سویه نگر و ضعیف است.
شقاقی شهری تصریح کرد: با بودجه ای که برای امسال در نظر گرفته شده، در سال جاری مانند سال گذشته تورم کمر اقتصاد خانوار را خواهد شکست؛ بنابراین بهتر است دولت به جای افزایش حقوق و دستمزدها روی کنترل تورم متمرکز شود و دست از پاک کردن صورت مسئله بردارد، زیرا در نتیجه چاپ پول بی پشتوانه برای جبران کسری بودجه، تورم دوباره به اقتصاد کل هجوم می آورد و افزایش حقوق و دستمزد را بی اثر می کند.
کسری، در نتیجه افزایش هزینه های دولت
وی با اشاره به اینکه مخارج دولت حدود ۴۰ درصد افزایش یافته اظهار کرد: رشد دولت در بخش های غیرمولد فقط سبب از بین رفتن منابع می شود و در نهایت دولت را با کسری بودجه مواجه می کند. دولت امروز در شرایطی که باید مخارج خود را کم کند، رقم این شاخص را بالا برده، در حالی که این امر نتیجه ای جز کسری بودجه در پی نخواهد داشت و این کسری بودجه هم به افزایش نقدینگی، تورم و کاهش ارزش پول ملی منتج خواهد شد و تبعات منفی آن گریبان اقشار آسیب پذیر و تهیدستان جامعه را خواهد گرفت.
سخن پایانی
اگر بخواهیم تورم را کنترل کنیم باید هزینه های تولید را کنترل کنیم. به نظر می رسد اصلی ترین عامل رشد تورم در ایران سیاست های بخش عمومی و افزایش نرخ ارز به عنوان اصلی ترین محرک تورم است که توسط دولت انجام می شود. علت اصلی این مسئله نیز کسری بودجه بزرگ دولت است، چون منابع عمومی کفاف هزینه ها را نمی دهد و دولتی ها ناگزیرند با افزایش نرخ ارز یا افزایش نرخ حامل های انرژی کسری بودجه را تامین کنند یا اینکه با خلق پول به تورم افزوده دامن بزنند. بنا به اعتقاد کارشناسان بودجه ۱۴۰۲ بیشترین میزان کسری را خواهد داشت.
