کشت دیم، راهبرد تولید غذا درجهان آینده
مهدی اکبری-کارشناس اقتصاد کشاورزی
بسیاری از کشورها در مناطق خشک و نیمه خشک با کم آبی مواجهند. سیاست های توسعه کشاورزی در گذشته بر کشاورزی آبی و اراضی دیم با ظرفیت بالا و تلاش برای افزایش تولید مواد غذایی و تحریک رشد اقتصادی تاکید داشت و باعث شد مناطق وسیعی از اراضی کمترمستعد موردغفلت قرار گیرد، اما در حال حاضر آشکار شده است که به دلیل فقر و زمینه های زیست محیطی، باید توجه بیشتری به زمین های کمتر مستعد در تعیین اولویت ها، سیاست ها و سرمایه گذاری های عمومی همانند کشت دیم شود.براساس تخمین ها، ۳۸ درصد جمعیت ۸ میلیارد نفری جهان در مناطق خشک و حدود ۸۰۰ میلیون نفر در مناطق کمترمستعد زندگی می کنند که بیشتر آنها در آسیا و جنوب صحرای افریقا هستند و بسیاری از آنها به طور فعال در کشاورزی مشارکت دارند. افزایش فشار جمعیت، باعث مهاجرت افراد بیشتر به مناطق کمترمستعد می شود. با روندی که افزایش جمعیت در جهان دارد، برای تامین مواد غذایی موردنیاز در آینده باید میزان تولیدات کشاورزی و مواد غذایی بیش از حدود ۶۰ درصد افزایش یابد تا بتواند جمعیت گرسنه را سیر کند. براساس آمار فائو، کل زمین های جهان حدود ۱۴ میلیارد هکتار است که از این مقدار حدود ۴ میلیارد هکتار ( ۲۹ درصد) جنگل، ۴ . ۹ میلیارد هکتار ( ۳۵ درصد) زمین کشاورزی و بقیه زمین هایی هستند که نه در چارچوب تعریف جنگل و نه در چارچوب تعریف زمین کشاورزی نمی گنجند.
همچنین، ۸۰ درصد سطح زیرکشت محصولات کشاورزی در دنیا، کشاورزی دیم است و ۶۰ تا ۷۰ درصد از تولید محصولات کشاورزی در دیمزارها صورت می گیرد که به طورمتوسط در هر هکتار ۱ . ۵ تن محصولات زراعی تولید می شود.
براساس آمارها بیش از ۹۵ درصد زمین های کشاورزی جنوب صحرای افریقا را کشت دیم تشکیل می دهد و این رقم در کشورهای دیگر متغیر است؛ امریکای لاتین ۹۰ درصد، آسیای جنوبی ۶۰ درصد، آسیای شرقی ۶۵ درصد، خاور نزدیک ۷۵ درصد و شمال افریقا ۷۵ درصد زمین های شان به کشت دیم اختصاص دارد. این در حالی است که براساس آمار، در ایران، ۵۱ . ۸ میلیون هکتار از اراضی کشور اقلیم مناسبی برای کشت دیم دارند و با کسر اراضی دارای شیب تند، زمین های مسکونی و تجاری، راه های مواصلاتی و اراضی زراعی آبی و باغات و مناطق جنگلی، حداقل ۲۰ . ۷ میلیون هکتار از این اراضی علاوه بر اقلیم مناسب دارای منابع خاک مناسبی نیز برای کشت دیم هستند. با این حال، تنها نزدیک به ۶ میلیون هکتار یعنی کمتر از یک سوم از کل سطح قابل کشت دیم در ایران به این نوع کشت اختصاص دارد. همچنین، بخشی از اراضی قابل کشت نیز، هرساله به صورت آیش (کشت نکردن زمین برای یک دوره زمانی معین) باقی می ماند و در مجموع کمتر از ۷ درصد از تولیدات کشاورزی در کشور از طریق کشت دیم تامین می شود. براساس آمار، متوسط عملکرد کشت دیم در کشور ۱ . ۲ تن در هر هکتار است که با افزایش سطح زیرکشت به میزان ۲۰ . ۷ میلیون هکتار، حداقل نزدیک به ۱۸ . ۷ میلیون تن محصولات زراعی به تولیدات بخش کشاورزی کشور اضافه و باعث افزایش امنیت غذایی و خودکفایی در کشور می شود.باتوجه به ظرفیت های موجود در کشور، زمان آن فرارسیده است که سازمان های دولتی و غیردولتی متولی و فعال در بخش کشاورزی مبتنی بر تجربه موفق جهانی، به کشت دیم به عنوان روشی برای بهبود مدیریت آب و افزایش عرضه غذای ارزان نرخ برای جمعیت در حال رشد کشور نگاه کنند و در مسیر توسعه این نوع کشت گام بردارند.
