بهشت پنهان معدن ایران
عزم دولت سیزدهم برای توسعه سیستان‌وبلوچستان جزم شده است. این جمله‌ای است که وزیر صنعت، معدن و تجارت در بازدید از استان سیستان‌وبلوچستان بر آن تاکید کرد و گفت: وجود مرز آبی و خاکی گسترده با همسایگان، دیگر ظرفیتی است که فرصت‌های مهمی را فراهم می‌کند.
وی گفت: حدود ۴۰ معدن در شمال سیستان‌وبلوچستان فعال و بنا بر این است که با شناخت ظرفیت‌ها و توسعه زیرساخت‌ها و ایجاد صنایع پایین‌دست، رونق معدن و صنایع‌معدنی را در منطقه ایجاد کنیم. وی خاطرنشان کرد: هم اکنون حدود ۸ هکتار محدوده معدنی در دست بررسی و اکتشاف و فقط در منطقه جانجا تا ۹۲هکتار قابل توسعه است.
وی تاکید کرد: باید با افزایش میزان اکتشاف در این منطقه و استفاده از ظرفیت‌های مغفول، استان سیستان‌وبلوچستان را از این نعمت بهره‌مند کرد. علی‌آبادی تصریح کرد: در زمان بهره‌برداری از معدن جانجا، زمینه اشتغال هزار نفر به‌طورمستقیم و ۵ هزار نفر به‌صورت غیرمستقیم فراهم خواهد شد که باید آن را به ۱۰ تا ۵۰هزار اشتغال افزایش دهیم، لازمه این امر برنامه‌ریزی برای ایجاد صنایع پایین‌دست معادن است.
گزارش امروز صمت به موضوع ظرفیت‌های معدنی در استان سیستان‌وبلوچستان اختصاص دارد و پیمان افضل، استاد دانشگاه و فعال معدن و مسعود کیانی، کارشناس و فعال معدن به پرسش‌های ما در این زمینه پاسخ دادند.
معدنکاری و ضرورت‌های آن
پیام افضل، استاد دانشگاه و فعال معدنی: سیستان‌وبلوچستان درحال‌حاضر از نظر وسعت، بزرگ‌ترین استان ایران به‌شمار می‌رود و دارای ظرفیت بسیار خوبی در زمینه معدن است. بنابراین، به‌واسطه ظرفیت‌های عظیم و کانسارهای ارزنده‌ای که در آن وجود دارد، می‌توان با کمک معدن و صنایع‌معدنی، عقب‌افتادگی تاریخی این منطقه را برطرف کرد. همه می‌دانیم یکی از معضلات موجود در این استان زرخیز در طول تاریخ معاصر این بوده که ثبات و امنیت آن شکننده و همواره در معرض خطر قرار داشته و همچنان، قبیله‌گرایی و ناامنی همچنان در این استان زیاد است، اما ریشه همه این مشکلات به فقر و توسعه‌نایافتگی این استان برمی‌گردد و معدن و صنایع‌معدنی می‌توانند این مشکل را حل کنند.
شاهراه صادرات
در بندر چابهار استان سیستان‌وبلوچستان بهترین عمق برای پهلوگیری کشتی‌های اقیانوس‌پیما وجود دارد و این بندر یکی از بنادر بسیار استراتژیک ایران است که هنوز آنچنان که باید و شاید، توسعه پیدا نکرده است و ما از طریق این بندر می‌توانیم محصولات معدنی خود را صادر کنیم. علاوه بر این، یکی از معضلات بسیار بزرگ، که قاچاق مواد مخدر از مرزهای پاکستان و افغانستان است، در صورت بهبود وضعیت اقتصادی این استان به خودی خود کاهش می‌یابد یا از میان خواهد رفت. مزیت دیگر این منطقه، وجود مسیر ریلی به پاکستان است و از این طریق، می‌توان تبادلات کالا را به شبه‌قاره هند انجام داد.
صنایع تکمیلی
همان‌طور که اشاره شد، استان سیستان‌وبلوچستان ظرفیت‌های زیادی دارد و گمانه‌هایی درباره بودن نفت و گاز هم در این منطقه وجود دارد و حتی گفته می‌شود از این نظر از ظرفیت‌های بالایی برخوردار است. بنابراین، استان بسیار ارزشمندی است و می‌تواند نیازهای خود به انرژی را تامین کند. علاوه بر این، شرایط جفرافیایی مناسبی برای بهره‌برداری از انرژی‌های تجدیدپذیر مثل انرژی خورشید و باد هم در این استان دیده می‌شود.با این همه، امکانات فرصت ایجاد کارخانجات فرآوری و صنایع تبدیلی یا به‌عبارت‌دیگر، ذوب فلزات و ساخت انواع محصولات نهایی که ارزش‌افزوده نهایی را ایجاد می‌کند، در این استان مهیا است و همان‌طور که گفته شد، با کمک این بندر چابهار می‌توان پایگاه‌های صادراتی بسیار خوبی در این استان ایجاد کرد.
آمایش و ضرورت‌های آن
مطالعات آمایشی در زمان ریاست‌جمهوری آقای خاتمی انجام شد و نتایج بسیار خوبی برای این استان نشان داد، اما مطالعات آمایشی باید کمک کند که بتوان کار را به بهترین نحو و در بهترین زمان و مکان ممکن انجام داد و راهی است برای یافتن راه‌حل بهینه برای فعالیت اقتصادی و توسعه معدن و صنایع‌معدنی به‌ویژه در زمینه تامین بهینه آب و انرژی.
پیشرفت جمعی
وجود موانع زیرساختی در سیستان‌وبلوچستان ریشه در معضلات این استان دارد. به‌عبارت‌دیگر، به‌واسطه قبیله‌نشین بودن و قومیت‌گرایی در این استان، مثل دیگر استان‌هایی که هنوز با این مسائل دست به گریبان هستند، سطح توسعه‌یافتگی بسیار پایین است، زیرا سنت‌ها و تعصبات تند قومیتی و مذهبی به‌شدت سرمایه‌گذاری را کاهش می‌دهد.درحال‌حاضر مراحل انتقال آب از دریای عمان به این منطقه در حال انجام است و به این ترتیب، معضل خشک شدن هیرمند، هامون و جازموریان که بسیار حیاتی است، حل می‌شود.
تامین برق هم یکی از نکات مهمی است که در صورت کم‌توجهی به‌زودی و در ادامه مسیر، مشکل‌آفرین خواهد شد. بنابراین، باید هرچه سریع‌تر نیروگاه‌هایی، به‌ویژه با استفاده از انرژی‌های پاک و تجدیدپذیر در استان راه‌اندازی شود. علاوه بر این، راه‌آهن سراسری که درحال‌حاضر تنها زاهدان و میرجاوه را تحت‌پوشش قرار می‌دهد، باید در اسرع وقت توسعه یابد و مسیر ریلی زاهدان، ایرانشهر و چابهار به‌بهره‌برداری برسد.نکته دیگر که باید موردتوجه قرار گیرد، این است که در این استان از دیرباز مسئله امنیت وجود داشته است و در صورت برنامه‌ریزی برای توسعه معدن و صنایع‌معدنی در این استان، باید اهمیت این مسئله برای همه طوایف و قبایل جا بیفتد و بدانند فارغ از همه مسائل و مشکلات، وقتی زیرساخت‌ها توسعه پیدا کند، جاده ساخته شود و معادن و صنایع‌معدنی کار خود را آغاز کنند، برای همه استان خوب است، وقتی استان پیشرفت کند، تک‌تک ساکنان از رفاه بالاتری برخوردار خواهند شد. بنابراین، باید با بزرگان منطقه صحبت شود و با آنها به تعامل مثبتی رسید و آنها را در این زمینه توجیه کرد.
پروژه انتقال آب
انتقال آب دریای عمان از جمله اقدامات مثبتی است که در دستور کار قرا گرفته است، زیرا آبرسانی از این طریق احتیاج به آب هیرمند و حقابه افغانستان را از میان می‌برد و طالبان یا هر رژیم دیگری که بر آن منطقه حکومت کند، دیگر نخواهد توانست از موضوع حقابه هیرمند سوءاستفاده کند و از طرف دیگر، مشکل آب برای توسعه صنایع و معادن حل خواهد شد.اما ما باید نکته‌ای را در نظر داشته باشیم؛ معضلی که در کل فرآیند انتقال آب دریای عمان به‌چشم می‌خورد، بازگرداندن نمک‌ها به دریا است که در درازمدت باعث افزایش شوری آب دریا و از بین رفتن بسیاری از آبزیان خواهد شد. بنابراین، باید تلاش کرد تا نمکی که استحصال می‌شود، در ساحل سیستان‌وبلوچستان موردفرآوری قرار گیرد و فلزات استراتژیکی مانند لیتیوم و منیزیم یا ترکیبات ارزنده‌ای مانند سولفات‌سدیم یا حتی نمک خوراکی از آن استحصال شود و به این ترتیب، ارزش‌افزوده بیشتری به‌دست‌آید و از خطرات زیست‌محیطی آن جلوگیری شود.
نیروی انسانی
درباره تامین نیروی انسانی هم باید بگوییم که مشکل پیچیده‌ای وجود ندارد و تربیت و پرورش نیروی انسانی کار راحتی است.در واقع، در این منطقه کمبود نیروی انسانی وجود ندارد، مهم این است که نیروی انسانی به این سمت سوق داده شوند. همین الان که عملیات معدنکاری تا حدی رونق گرفته، بسیاری از نیروهای بومی استان وارد این حوزه فعالیت شده‌اند.فرصت اشتغال مناسب، علاوه بر ایجاد فرصت برای جوانان منطقه، زمینه‌ای برای جذب نیروی کار از سراسر کشور و حتی کشورهای دیگر را فراهم می‌کند و بر اثر اختلاط اقوام، تعصب‌های قومیتی در درازمدت در استان کاهش می‌یابد و همه با هم برای توسعه منطقه کار خواهند کرد.به‌طورکلی، استان سیستان‌وبلوچستان را می‌توان بهشت معدنی جدید ایران دانست. این جایگاهی است که نمی‌توان به یزد، کرمان و دیگر استان‌های معدنی اختصاص داد. دلیل آن اکتشافات انجام‌گرفته در این استان و تنوع زون‌های فلززایی و وجود کانسرهای عظیمی در این استان است. به‌طورمثال، وجود «جانجا» بزرگ‌ترین کانسار کشف‌شده بعد از انقلاب که در واقع نخستین کانسار کلاس جهانی است که بعد از انقلاب به‌صورت کامل اکتشاف شده است. کانسارهایی مثل «سیاسترگی»، «آساگی»، «لار»، «بی‌بی‌مه» و «مادوفی» که بخش خصوصی روی آن فعالیت می‌کند یا پورفیری بزرگ جنوب زاهدان و... که همگی آنها بسیار غنی و ارزشمند هستند. به‌عنوان‌مثال در گواهی کشف «سیاسترگی» یک میلیون تن ذخیره اعلام شده بود، اما درحال‌حاضر گمانه‌ها از ۵۰ میلیون تن یا حتی بیش از آن حکایت دارد و اگر اکتشافات جدیدی انجام شود، قطعا ذخایر بسیار بالاتر خواهد رفت و با بهره‌برداری از آنها، فرصت خوبی برای رشد استان و منطقه فراهم خواهد شد و منطقه‌ای که با مشکلات دیرپای امنیتی، اقتصادی و اجتماعی دست به گریبان بوده است، از آنها عبور خواهد کرد.
مزیت‌های منحصر به فرد
مسعود کیانی، کارشناس و فعال معدنی: استان سیستان‌وبلوچستان، هم از ظرفیت بالایی در زمینه ذخایر معدنی برخوردار است و هم به آب‌های آزاد راه دارد، علاوه بر این با ۲ کشور افغانستان و پاکستان هم‌مرز است و چون از مناطق محروم به‌شمار می‌رود، جوانان جویای کار فراوانی دارد. بنابراین، باتوجه به مجموع این ظرفیت‌ها، ضروری است که به موضوع معدن و معدنکاری در این استان توجه شود. مرزی بودن این استان ۲ مزیت ایجاد می‌کند؛ اول اینکه می‌توان با راه‌اندازی صنایع تبدیلی در استان آن را به‌عنوان مرکز فرآوری مواد معدنی وارداتی از افغانستان مطرح کرد. مزیت دیگر این است که باتوجه به مرزهای آبی و خاکی این استان، می‌توان مواد معدنی فرآوری‌شده را به کشورهای دیگر به‌ویژه افغانستان و پاکستان که نیاز مبرمی به این مواد دارند، صادر کرد.نکته دیگری که باید مدنظر قرار گیرد، ظرفیت مغفول‌مانده جنوب استان و در منطقه مکران است. بخش اعظمی از مکران در استان سیستان‌وبلوچستان قرار داشته و جزو محدوده‌هایی است که ظرفیت‌های بالایی از نظر مواد معدنی دارد و این مجاورت می‌تواند بستر مناسبی برای بهره‌برداری و تولید از یک‌سو و صادرات مواد معدنی از سوی دیگر فراهم آورد. از آنجایی که صنایع کشور آب‌بر هستند و درحال‌حاضر آبی که باید برای مصارف شرب و کشاورزی مورداستفاده قرار گیرد، صرف صنعت می‌شود. بنابراین، باید از این پس برای احداث صنایع معدنی براساس مطالعات آمایش سرزمین اقدام کنیم و کارخانجات فرآوری را به استان‌های جنوبی کشور انتقال دهیم تا بتوانیم از آب دریا بهره ببریم. از سوی دیگر، باتوجه به کاهش خوراک فولادی‌ها از این طریق می‌توانیم مواد اولیه موردنیاز را از کشورهایی مانند استرالیا، برزیل و کشورهای افریقایی تامین کنیم و در استان سیستان‌وبلوچستان و فولادسازی چابهار به مصرف برسانیم.
ظرفیت‌های موجود
استان سیستان‌وبلوچستان ظرفیت بالایی در معادن مس، کرومیت، منگنز، آهن، آنتیموان، طلا، سنگ‌های ساختمانی و گوهرسنگی و خاک‌های صنعتی دارد. علاوه بر این، ماده معدنی تیتانیوم در جنوب استان در منطقه فنوج و ذخایر پلاسری و عناصر کمیاب به‌ویژه زیرکونیوم و لیتیوم در این استان یافت می‌شود که می‌تواند ظرفیت خوبی برای معدنکاری و فرآوری و صنایع تبدیلی باشد.و علاوه بر این، باید زیرساخت‌های توسعه‌ای و متالورژی موردتوجه ویژه قرار گیرد تا بتوان بستر ایجاد صنایع تبدیلی از مواد فرآوری‌شده را فراهم کرد.این استان از نظر ذخایر سیمان هم غنی است که در ۲ منطقه خاش و زابل فعال و در ایرانشهر هم در دست راه‌اندازی است، اما مشکل تامین گاز در این منطقه وجود دارد که به‌تازگی تامین آن در اولویت قرار گرفته است که می‌تواند بازار صادراتی خوبی هم در شبه‌قاره هند و کشورهای شرق آسیا از طریق دریا و اقیانوس داشته یا به‌صورت مرز زمینی با کشور پاکستان و افغانستان باشد.بهره‌برداری از معدن تیتانیوم فنوج هم با کمبود آب و نبود زیرساخت روبه‌روست که خوشبختانه قرار ایست آب از دریای عمان به این منطقه منتقل شود تا علاوه بر سیراب کردن منطقه و برطرف کردن نیاز روزانه مردم بتوان از آن در صنایع هم استفاده کنند.
معضلات و موانع
یکی از معضلاتی که برای توسعه معدن و صنایع‌معدنی در منطقه وجود دارد، این است که برای تولیدات معدنی استان هیچ‌گونه کارخانه فرآوری وجود ندارد. برای رفع این معضل باید برای معادن کوچک مقیاس تدابیر ویژه‌ای در نظر گرفت، به‌ویژه معادن مس کوچک‌مقیاس را که تعداد بالایی دارد، می‌توان تجمیع یا به‌عبارت‌دیگر کولونی‌سازی کرد و در مجاورت آنها کارخانجات فرآوری احداث کرد و این مهم از طریق مطالعات آمایش سرزمین میسر می‌شود.
اگر بخواهیم به دیگر معضلات مهم معادن سیستان‌وبلوچستان اشاره کنیم، باید بگوییم که این استان از نظر تامین ماشین‌آلات دچار معضل و مشکلات اساسی است و صاحبان این ابزار رغبت چندانی به حضور در این منطقه ندارند. یکی دیگر از مشکل معدنکاری در استان تامین سوخت است، زیرا نرخ حامل‌های انرژی در این منطقه بالا است و این دو عامل باعث می‌شود که هزینه‌ها کمابیش ۲ یا ۲.۵ برابر استان‌های دیگر باشد. به‌عنوان‌مثال، اگر کرایه بیل مکانیکی در استان‌های همجوار مثل کرمان ساعتی ۵۰۰ تا ۷۰۰ هزار تومان است، در این منطقه بین یک میلیون تا ۱.۵ میلیون تومان محاسبه می‌شود. نکته بعدی که باید موردتوجه قرار گیرد، موضوع فرهنگ‌سازی است.
مردم منطقه باید به‌تدریج آموزش ببینند و به این باور برسند که باید از معادن منطقه استفاده کنند و از این ظرفیت برای توسعه استان بهره ببرند، اما درحال‌حاضر نگرش‌ها و دیدگاه‌هایی وجود دارد که مانع پیشرفت کار می‌شود. از سوی دیگر، باید امنیت منطقه ارتقا یابد تا سرمایه‌گذار ریسک ورود به منطقه را قبول کند. در منطقه نیروی انسانی جوانان و تحصیلکرده تعداد بالایی دارد، اما به‌واسطه وجود معضل قاچاق، فرهنگ کار در این منطقه آسیب دیده و کمرنگ شده است و برای همین، باید تلاش کرد تا دوباره احیا شود و از این طریق، به کار و فعالیت ترغیب شوند، زیرا علاوه بر اینکه، رفاه خود و خانواده خود را از این طریق فراهم می‌کنند، به ایجاد توسعه پایدار برای منطقه و کشور کمک خواهند کرد.
سخن پایانی
عباس علی‌آبادی، وزیر صمت در بازدید از پروژه انتقال آب از دریای عمان به زاهدان عنوان کرد: وزارت صمت تمام همت خود را برای به‌سرانجام رساندن پروژه انتقال آب از دریای عمان به زاهدان در زمان تعیین‌شده، بسیج کرده است. وی افزود: درحال‌حاضر شتاب پیشرفت کار مناسب است و روزانه ۶۰۰ متر مسیر ساخته می‌شود که تا رسیدن به نقطه مطلوب یعنی ساخت ۲ کیلومتر مسیر در روز فاصله داریم و پیش‌بینی می‌شود طی ۳ ماه آینده به رکورد ۲ کیلومتر دست یابیم و زمان ازدست‌رفته جبران شود.
