ادامه روند خشکسالی و کم بارشی شرایط زیست را در مناطق درگیر خشکسالی سخت و سخت تر می‌کند، از این رو ابرطرح‌های انتقال آب از دریا در دولت سیزدهم برنامه‌ریزی شده و پنج ابرطرح انتقال آب دریا برای تامین آب در مناطق مختلف کشور در دست اجرا قرار گرفته است که انتقال آب از دریای مکران (عمان) برای استان‌های سیستان و بلوچستان و خراسان‌های جنوبی و رضوی از آن جمله است. شرق کشور به دلیل درگیری با خشکسالی‌های پیاپی، از نظر کم‌آبی رنگ قرمز بحران به خود گرفته است و در این شرایط تنها امید به جاری شدن آب دریای مکران در رگ‌های خشک این سامان، به ساکنان این منطقه زندگی دوباره می‌بخشد.

طبق اعلام سخنگوی طرح‌های ملی بخش آب کشور با اجرای این طرح شیرین‌سازی ۲۸۰ میلیون مترمکعب آب برای ۳۰ میلیون نفر جمعیت زیر پوشش عملیاتی خواهد شد. براساس گفته وزیر صنعت، معدن و تجارت، طرح انتقال آب از دریای عمان به استان‌های سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و خراسان رضوی یکی از بزرگترین طرح‌ها در مقیاس جهانی است که چنین طرحی در هیچ کشور دیگری اجرا نشده است.

پیشرفت ۱۳ درصدی طرح انتقال آب از عمان

انتقال آب از دریای عمان و خلیج‌فارس به شرق کشور از جمله طرح‌های کلان تعریف شده برای تامین بخشی از کسری آب دالان شرقی کشور است که از آبان سال ۱۴۰۰ توسط شرکت «ایمواسکو» آغاز شده است. طرح انتقال آب از دریای عمان در ۱۸ جبهه کاری از چابهار تا مشهد فعال است و ۱۵ جبهه نیز در دست ابلاغ است و میزان پیشرفت واقعی کل طرح ۱۳.۸درصد است. مجری مطالعات طرح انتقال آب از دریای عمان به شرق کشور در خصوص آخرین وضعیت این طرح گفت: خط اصلی این طرح هزار و ۳۴۰ کیلومتر است و طول مسیر انشعاب سنگان خواف نیز ۱۳۸ کیلومتر است.

علی عبداللهی افزود: در مسیر اجرای این طرح ۱۹ باب ایستگاه پمپاژ تعریف شده و ۲ تونل انتقال آب شامل تونل آب‌بر «جاوشیر» به طول ۱۲.۲ کیلومتر و تونل «کامه» به طول ۱.۳ کیلومتر اجرا می‌شود.

مجری مطالعات طرح انتقال آب از دریای عمان به شرق کشور ادامه داد: حجم انتقالی آب در این طرح ۲۳۰ میلیون متر مکعب در سال پیش‌بینی شده و ظرفیت نمک‌زدایی کل طرح نیز سالانه یک میلیارد متر مکعب است.

عبداللهی اضافه کرد: این طرح در ۱۸ جبهه کاری از چابهار تا مشهد فعال است و ۱۵ جبهه نیز در دست ابلاغ است که میزان پیشرفت واقعی کل طرح تاکنون ۱۳.۸ درصد است.

وی ادامه داد: اکنون مسیرسازی و خاکبرداری این طرح در خراسان رضوی در دست اجرا است و لوله‌گذاری طرح نیز در مسیر سیستان و بلوچستان در حال اجرا است.

مجری مطالعات طرح انتقال آب از دریای عمان به شرق کشور گفت: در سایت پلان چابهار سه جبهه کاری فعال است، ۱۰ کارگاه نیز برای اجرای عملیات مسیرسازی و لوله‌گذاری سامانه انتقال آب از چابهار تا زاهدان و پنج کارگاه نیز برای اجرای عملیات مسیرسازی و احداث تونل از زاهدان تا مشهد فعال است.

عبداللهی افزود: حجم قراردادهای منعقده کل طرح ۱۵۵ هزار میلیارد رریال و نیز ۱۱۹ میلیون یورو است و هزینه‌های سرمایه‌گذاری مورد نیاز در کل طرح نیز هزار و ۶۱۰ هزار میلیارد ریال است.

وی اضافه کرد: زمان‌بندی اجرای این طرح تا مشهد پایان سال ۱۴۰۵ و اجرای آن تا زاهدان پایان سال ۱۴۰۳ است.

مقدمات تامین آب شرب خراسان رضوی و جنوبی

طبق تفاهمنامه‌های منعقد شده، آب انتقالی به استان‌های خراسان‌رضوی و جنوبی در بخش صنعت به مصرف خواهد رسید اما این آب در سیستان و بلوچستان و اخیرا نیز در خراسان رضوی، برای تامین مصرف آشامیدنی پیش‌بینی شده است و بر اساس برنامه زمان‌بندی شده، این طرح تا پایان سال ۱۴۰۵ آماده بهره‌برداری خواهد شد.

مدیران شرکت ایمواسکو اعلام آمادگی کرده‌اند چنانچه بخشی از هزینه‌های انتقال آب در بخش شرب شامل هزینه‌های خرید ورقه‌های فولاد و لوله‌گذاری توسط صنایع معدنی خراسان‌رضوی تامین شود، عملیات لوله‌گذاری در استان را عملیاتی کنند.

مجری مطالعات طرح انتقال آب از دریای عمان به شرق کشور اظهار کرد: برای جبران کسری آب خراسان رضوی در افق ۱۴۲۰، بر اساس این طرح تخصیص ۳۳۰ میلیون متر مکعب آب در سال منظور شده که ۱۲۰ میلیون متر مکعب آن به بخش صنعت اختصاص دارد و مجوز آن توسط وزارت نیرو صادر شده و کار انتقال آن در دست انجام است.

عبداللهی افزود: ۲۱۰ میلیون متر مکعب نیز سهم بخش شرب استان خراسان رضوی است که برای اخذ مجوز آن در حال رایزنی هستیم تا با اخذ مجوز از مجلس شورای اسلامی، خرید تضمینی آغاز شود.

وی گفت: براساس جلسات برگزار شده با استانداری، مجری طرح «شرکت ایمواسکو» و وزارت صمت، مقدمات تامین آب شرب برای استان خراسان رضوی و جنوبی از این طرح در دستور قرار گرفته است.

مجری مطالعات طرح انتقال آب از دریای عمان به شرق کشور ادامه داد: شرکت ایمواسکو ماموریت انتقال آب برای مصارف بخش صنعت را عهده‌دار است اما مدیران این شرکت اعلام آمادگی کرده‌اند چنانچه بخشی از هزینه‌های انتقال آب در بخش شرب شامل هزینه‌های خرید ورقه‌های فولاد و لوله‌گذاری توسط صنایع معدنی استان تامین شود، کار لوله‌گذاری در استان را عملیاتی خواهد کرد.

عبداللهی افزود: اولویت شرکت انجام لوله‌گذاری از مسیر دریا است اما چنانچه این شرط توسط استان اجرایی شود، لوله‌گذاری در استان آغاز خواهد شد.

وی تاکید کرد: نیاز آبی بخش شرب و صنعت شرق کشور باید تامین شود تا علاوه بر اشتغالزایی، جمعیت شهری و روستایی نیز به خصوص در مناطق مرزی پایدار بماند و از تخلیه روستاها در پهنه شرقی کشور جلوگیری شود.

وی گفت: هم اینک این طرح در خراسان رضوی در مرحله خاکبرداری و مسیرسازی است و ۵۰۰ کیلومتر در استان باید عملیات خاکبرداری انجام شود که تا کنون ۳۶۰ کیلومتر از این مسیر خاکبرداری شده است. مجری مطالعات طرح انتقال آب از دریای عمان به شرق کشور اضافه کرد: برای اجرای این طرح ۱۸۰ دستگاه ماشین‌آلات به همراه ۸۵۰ نفر نیروی انسانی در خراسان رضوی در چهار جبهه مشغول فعالیت هستند.

ضرورت اجرای طرح انتقال آب از دریا

طبق گفته سخنگوی دولت سیزدهم، از ابتدای کار کابینه جدید مسئله آب یکی از اصلی‌ترین موضوعات مورد توجه دولت مردمی بوده است و از ۳۰۰ نقطه پرتنش آبی که در کشور وجود داشته متاسفانه در دولت پیشین در اولویت قرار نگرفته و منابع مناسبی برای آن تخصیص نیافته بود که دولت آیت الله رئیسی علاوه بر استفاده بهینه از منابع آبی، بهره گیری از روش‌های غیرمتعارف را نیز در دستور کار قرار داد و هم اکنون روند انتقال آب از خلیج‌فارس و دریای عمان با پنج خط انتقال در دست اقدام است. طرح‌های مختلف تامین اضطراری آب در کلانشهر مشهد در دست اجرا است اما برای تامین آب در درازمدت اجرای طرح انتقال آب از دریای عمان بسیار ضروری است.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: تا سال ۱۳۸۷ که سد «دوستی» وارد مدار تامین آب شرب مشهد شد ۹۰ درصد آب این کلانشهر از طریق چاه تامین می‌شد و سدهای «طرق و کارده» تنها ۱۰ درصد این آب را تامین می‌کردند.

علیرضا طاهری افزود: از سال ۱۳۸۷ که سد دوستی وارد مدار شد ۶۰ تا ۶۵ درصد آب شرب مشهد از آبهای سطحی تامین می‌شود اما در ۲ سال اخیر به دلیل خشکسالی و تغییراتی که در حوضه بالادست سد دوستی اتفاق افتاده است، محدودیت‌هایی برای تامین آب شرب مشهد ایجاد شد. وی خاطرنشان کرد: هم اینک تنها ۹ درصد از حجم یک میلیارد و ۶۰۰ میلیون متر مکعبی سدهای خراسان رضوی آب دارد که این رقم در مدت مشابه پارسال ۲۰ درصد بود و استان در شرایط کم آبی نامناسبی قرار دارد.

همچنین حجم بارندگی استان در سال آبی گذشته، از مهر ۱۴۰۱ تا اول مهر امسال حدود ۶۵ درصد نسبت به میانگین بلندمدت کاهش داشته و این کاهش بارندگی وضعیت منابع آبی استان را حادتر از گذشته کرده است.

طاهری اضافه کرد: نیاز آبی مشهد در سال ۱۴۰۲ و در اوج مصرف ۱۲ هزار و ۷۰۰ لیتر بر ثانیه پیش‌بینی شده بود و بر اساس این برآورد در ایام اوج مصرف چهار هزار و ۱۵۰ لیتر برثانیه کمبود آب داشتیم که با جلسات متعدد با استاندار خراسان‌رضوی و وزیر نیرو، این کسری آب جبران شد و شهر مشهد بدون هیچ‌گونه تنش آبی تابستان امسال را پشت سر گذاشت.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی افزود: طرح‌های مختلفی برای تامین اضطراری آب کلانشهر مشهد در دست اجرا است اما برای تامین آب در درازمدت اجرای طرح انتقال آب از دریای عمان بسیار ضروری است.

طاهری گفت: طرح انتقال آب دریای عمان به استان‌های شرق کشور در دست اجراست که پیشرفت فیزیکی آن در این استان ۱۴ درصد است و عملیات لوله‌گذاری این طرح از استان سیستان و بلوچستان آغاز شده است.

سدهای به گل نشسته مشهد

سدهای تامین‌کننده آب مشهد شامل «طرق، ارداک، دوستی و کارده» است که هم اینک ذخیره آب این سدها به کمترین میزان خود رسیده است.

نیاز آبی کلانشهر مشهد با توجه به روند رو به توسعه در حال افزایش است و در شرایط حداقلی با لحاظ ضوابط و برنامه‌های مختلف نظیر مدیریت مصرف و حذف آب فضای سبز نیازمند تامین ۴۰۰ میلیون متر مکعب آب در افق ۱۴۲۰ خواهدبود.

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب مشهد در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: هم اکنون تنها هفت درصد از حجم ذخیره سدهای مشهد آب دارد که میزان بسیار کمی است و این رقم در مدت مشابه پارسال ۱۹ درصد بود.

حسین اسماعیلیان افزود: حجم ورودی آب به سدهای مشهد از ابتدای امسال تنها ۴.۲ میلیون متر مکعب بوده است، خوشبختانه دوره اوج مصرف را بدون مشکل پشت سر گذارده‌ایم اما منابع ذخیره نیز به کمترین حد خود رسیده است.

وی اضافه کرد: مشهد از نظر جمعیت دومین کلانشهر کشور است و علاوه بر آن سالانه پذیرای ده‌ها میلیون زائر است و نیاز آبی این کلانشهر با توجه به روند رو به توسعه در حال افزایش است و در شرایط حداقلی با لحاظ ضوابط و برنامه‌های مختلف نظیر مدیریت مصرف و حذف آب فضای سبز، نیازمند تامین ۴۰۰ میلیون مترمکعب آب در افق ۱۴۲۰ خواهد بود.

اسماعیلیان ادامه داد: با توجه به اقلیم خشک استان، تامین این نیاز آبی تنها از طریق حوزه‌های داخلی امکانپذیر نیست و برای تامین آب مشهد در بازه‌های زمانی کوتاه‌مدت، میان‌مدت و درازمدت طرح‌های مختلفی تعریف و با حمایت وزارت نیرو و شرکت آب منطقه‌ای استان در حال اجرا است.

وی گفت: جایگزینی پساب، ساخت سد شوریجه و انتقال آب از کوه‌های شمالی مشهد بخشی از طرح‌های تعریف شده برای تامین بخشی از نیاز ۴۰۰ میلیون متر مکعبی آب مشهد است.

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب مشهد افزود: طرح مهم و کلان انتقال آب از دریای عمان به مشهد نیز در دست اجرا است که عملیات اجرایی آن آغاز شده و امیدواریم طبق برنامه زمان‌بندی‌شده به مشهد برسد تا نگرانی از تامین آب مشهد مرتفع شود.

اسماعیلیان اضافه کرد: سال آبی گذشته را با همراهی مردم و تلاش شبانه‌روزی شرکت‌های آب منطقه‌ای، آبفای مشهد و وزارت نیرو پشت سر گذاشتیم و به‌رغم افزایش دمای هوا و افزایش ۲۰ درصدی زائران در نیمه نخست امسال نسبت به مدت مشابه سال قبل، میزان استحصال آب در این کلانشهر نیم درصد نیز کاهش یافت و این درحالی است که پیش‌بینی افزایش ۱۵ درصدی استحصال آب شده بود.

سخن پایانی

در مجموع هم اکنون حدود ۹۰ درصد گستره استان خراسان‌رضوی و ۹۸ درصد پهنه شهرستان مشهد در شرایط خشکسالی شدید قرار دارد که گذر دادن این خطه از این تنش آبی، نیازمند مشارکت مردم و کار جهادی است.