آخرین گزارش مرکز آمار ایران نشان می‌دهد که خدمات با وجود اینکه بیش از ۵۴ درصد از تولید کشور را در خود دارد، در تابستان امسال هم مانند بهار، نرخ تورم تولیدکننده آن بیش از ۵۸ درصد بوده است. این در حالی است که نرخ تورم محصولات کشاورزی برای دومین فصل مداوم جزو بالاترین تولیدکنندگان را با ۴۹ درصد از آن خود کرده است. با توجه به اینکه حذف ارز ترجیحی در سال گذشته تورمی سنگین را به مصرف‌کنندگان مواد خوراکی تحمیل کرده بود، به نظر می‌رسد موج دیگری از تورم مواد غذایی کشور را در برخواهد گرفت.

تعریف تورم تولید‌کننده

مدتی پیش نشریه تجارت فردا در مورد تعریف تورم تولید‌کننده نوشته بود شاخص بهای تولیدکننده مانند شاخص بهای مصرف‌کننده از جمله شاخص‌های قیمتی است که در بررسی روند سطح قیمت‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرد. به گزارش صمت، شاخص بهای تولیدکننده یکی از معیارهایی است که به منظور سنجش عملکرد اقتصادی، از سطح عمومی قیمت‌ها محاسبه و منتشر می‌شود. از این رو، تاثیر قابل‌توجهی بر تصمیم‌گیری صاحبان صنایع، سرمایه‌گذاران و حتی سیاستمداران خواهد داشت. هدف از محاسبه شاخص بهای تولیدکننده، اندازه‌گیری تغییرات قیمت‌هایی است که تولیدکنندگان در ازای فروش کالاها و خدمات خود دریافت می‌کنند. به عبارت دیگر می‌توان عنوان کرد که این شاخص، نرخ کالاها در کارخانه و مبداء تولید را در نظر می‌گیرد. این شاخص به صورت یک شاخص وزنی از نرخ عمده‌فروشی کالاها یا قیمت‌های تولیدکننده محاسبه می‌شود؛ به همین دلیل برخی شاخص بهای تولیدکننده را شاخصی می‌دانند که روندهای قیمتی در بازارهای عمده‌فروشی، صنایع تولیدی و بازار کالاها را منعکس می‌کند. اما اهمیت این شاخص در اقتصاد چیست؟

شاخص پیش‌نگر

در ادبیات اقتصادی از شاخص تورم تولیدکننده به عنوان یک شاخص پیش‌نگر می‌شود؛ به این معنی که با بررسی این شاخص می‌توان از سطح تغییر قیمت‌ها در بازار کالا و خدمات مصرفی یا تورم اطلاع کسب کرد. به بیان دیگر، هر افزایش یا کاهش نرخ در شاخص بهای تولیدکننده با یک وقفه زمانی در شاخص بهای مصرف‌کننده نیز مشاهده می‌شود. از این رو از تغییرات شاخص بهای تولیدکننده به عنوان پیشگویی برای تورم عنوان می‌کنند. علاوه بر این، شاخص بهای تولیدکننده روند تغییرات قیمت‌ها را از دیدگاه تولیدکننده و خریدار در بخش‌های مختلف اقتصادی (کشاورزی، صنعت و خدمات) نشان می‌دهد.ارقام منتشر شده در گزارش اخیر مرکز آمار ایران نشان می‌دهد که شاخص نرخ کل تولیدکننده کشور در پایان تابستان امسال ۹۷۵.۲ است. این امر نشان می‌دهد که نرخ تورم فصلی نسبت به بهار امسال معادل ۹.۳ درصد بوده و همچنین نرخ تورم نقطه به نقطه را هم ۴۵.۳ درصد و تورم سالانه هم ۴۳.۲ درصد برآورد شده است.

تورم فصلی

در تابستان سال ۱۴۰۲ درصد تغییرات شاخص نرخ کل تولیدکننده نسبت به فصل گذشته یا همان تورم فصلی ۹.۳ درصد است که در قیاس با گزارش مربوط به بهار امسال که معادل ۱۲.۴ درصد بود، کاهشی معادل ۳.۱ واحد درصد را تجربه کرده است. منظور از تورم فصلی این است که نرخ دریافتی توسط تولیدکنندگان به‌ازای تولید محصولاتشان در داخل کشور، در تابستان امسال نسبت به بهار ۹.۳ درصد افزایش دارد. در تابستان امسال بیشترین نرخ تورم فصلی در میان گروه‌های مختلف با ۱۲.۶ درصد در بخش خدمات و کمترین تورم فصلی هم در گروه کشاورزی حاصل شد.

بررسی عملکرد تورم فصلی بخش تولید از ابتدای ۱۴۰۱ نشان می‌دهد که بیشترین نرخ حاصل شده در این بخش در بهار ۱۴۰۱ با نرخ ۱۵.۸ درصد حاصل شد و کمترین نرخ هم در تابستان پارسال با نرخ ۷.۱ درصدی دست پیدا کرد.

بیشترین و کمترین تورم نقطه‌ به نقطه

همچنین در تابستان امسال درصد تغییرات شاخص نرخ کل تولیدکننده نسبت به بهار امسال ۴۵.۳ درصد بوده است. این در حالی است که گزارش قبلی مرکز آمار ایران نرخ تورم نقطه به نقطه را ۴۲.۴ درصد برآورد کرده بود که به این ترتیب می‌توان گفت تورم نقطه به نقطه در تابستان نسبت به بهار افزایش نزدیک به سه واحد درصدی داشته است. در تابستان امسال بیشترین تورم نقطه به نقطه به گروه تولید برق با ۷۲.۳ درصد افزایش تعلق گرفت و در طرف مقابل هم کمترین تورم نقطه به نقطه با ۳۵.۷ درصد مربوط به گروه کشاورزی است.

در ۶ فصل گذشته هرگز نرخ تورم نقطه به نقطه بخش تولید کشور کمتر از ۴۰.۱ درصد نشد. این اتفاق نیز در پاییز ۱۴۰۱ رخ داد ولی در دیگر فصل‌ها همواره نرخ تورم بیش از ۴۰ درصد بوده است. هر چند نرخ تورم نقطه به نقطه در ۶ فصل گذشته همواره به نرخ تورم سالانه بسیار نزدیک بوده است که نشان می‌دهد تورم در این بخش دچار نوسانات چندانی نشده است.

تورم تولید از تورم مصرف‌کننده پیشی گرفت

نرخ تورم نقطه به نقطه تولیدکننده در حالی در کانال ۴۰ درصدی در یک سال و نیم گذشته باقی مانده که بررسی روند این نرخ تورم برای کل اقتصاد نشان می‌دهد به گزارش مرکز آمار از خرداد امسال و با تخلیه فشار تورمی ناشی از حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی ترجیحی، به کمتر از ۴۰ درصد رسیده است. با این وجود نرخ تورم تولید چند ماهی است که بیش از نرخ تورم مصرف‌کننده است. این امر می‌تواند گواهی بر این باشد که اگر توجه کافی به این مسئله (تورم بالاتر بخش تولید) نشود به احتمال زیاد این فشار تورمی هم می‌تواند به مصرف‌کنندگان وارد شود.

در تابستان امسال درصد تغییرات شاخص نرخ تولیدکننده در چهار فصل منتهی به فصل تابستان ۱۴۰۲ نسبت به مدت مشابه در سال گذشته ۴۳.۲ درصد است که در مقایسه با همین اطلاع در فصل گذشته که ۴۲.۹ درصد بود، معادل ۰.۳ واحد درصد افزایش داشته است. به عبارت دیگر میانگین نرخ دریافتی تولیدکنندگان به ازای تولید در داخل ایران، در چهار فصل منتهی به تابستان امسال نسبت به دوره مشابه سال گذشته ۴۳.۲ درصد افزایش دارد. در این فصل بیشترین تورم سالانه با ۵۸.۸ درصد مربوط به گروه خدمات و کمترین تورم سالانه با ۲۹.۲ درصد به گروه صنعت تعلق گرفته است.

همپوشانی نرخ تورم و تورم تولید

بررسی عملکرد تورم سالانه تولید از ابتدای دهه ۹۰ تاکنون حاکی از همپوشانی بالای میان این نرخ و نرخ تورم سالانه مصرف‌کننده در کشور است. این امر به‌گونه‌ای بوده که هر گاه فشار تحریم‌ها و متعاقب آن مشکلات اقتصادی تشدید می‌شد ابتدا تورم بخش تولید دستخوش جهش‌هایی می‌شود و سپس با حدود دو تا چهار فصل تاخیر به سرعت خود را تورم مصرف‌کننده نهایی هم نشان می‌داد. بالاترین تورم سالانه بخش تولید کشور در سال ۱۴۰۰ با نرخ ۵۴.۳ درصد حاصل شد. نکته مهم این است که نرخ مورد بحث بیشترین نرخ تورم تولیدکننده و مصرف‌کنندگان کشور در دهه ۹۰ است که هیج‌گاه بیش از ۵۰ درصد نشده بودند. بالاترین نرخ تورم کشور در سال‌های پس از انقلاب از نظر مرکز آمار در سال ۷۴ با نرخ بیش از ۴۹ درصدی حاصل شده بود. به این ترتیب تورم تولید در حالی به بیش از ۵۰ درصد رسیده که چنین چیزی در هیچ گزارشی از سوی این نهاد دیده نشده است.

سهم بخش خدمات در تورم تولیدکننده

از آنجایی که در آخرین گزارش‌های منتشر شده هم بخش خدمات ۵۴ درصد از کل ارزش افزوده کشور را تولید کرده، بررسی جزیی‌تر تورم تولیدکننده خدمات در کشور می‌تواند حاکی نکات سودمندی باشد. از جمله اینکه بیشترین نرخ تورم فصلی به زیر گروه «آب‌رسانی، مدیریت پسماند، فاضلاب و فعالیت‌های تصفیه» تعلق گرفته است. تورم فصلی این زیرگروه ۲۳.۸ درصد محاسبه شده است. این نرخ جز تورم فصلی بخش تولیدکنندگان دام و طیور، بیشترین تورم زیرگروه‌های مختلف اقتصاد کشور در تابستان امسال را تجربه کرده است. پس از آن زیر گروه «هنر، سرگرمی و تفریح» با ۲۰ درصد حاصل شده است. این موضوع گواهی است بر اینکه حوزه فرهنگی و سرگرمی به شدت دچار تورم بالایی در تولید خدمت خود شده‌اند. همه آمارها نشان می‌دهند که در یک سال گذشته تورم بسیار بالا موجب شده که برخی کالاهای غیر ضروری از جمله اقلام و خدمات فرهنگی با کاهش مهمی در تقاضا مواجه شدند که تورم بسیار بالای فصلی هم می‌تواند از کاهش دوباره تقاضا برای این بخش حکایت کند. «فعالیت‌های خدماتی مربوط به تامین جا و غذا» زیر گروهی‌ است که بیشترین تورم نقطه به نقطه و سالانه را از مجموعه زیر گروه‌های بخش خدمات از آن خود کرده است. شاخص تورم نقطه‌ای این زیر گروه را ۹۱.۵ درصد برآورد کرده‌اند که نشاندهنده یک ابر تورم در این بخش است. همچنین بیشترین نرخ تورم حاصل شده سالانه هم به همین زیرگروه با نرخ ۱۰۵.۱ درصدی حاصل شده است. درواقع این زیرگروه جزو چند زیرگروه محدودی هستند که تولیدشان در فصل گرم امسال جهش سه رقمی در هزینه‌هایش تجربه کرده است.