چشم‌انتظار راهکارهای عملیاتی
گرمای سراسری در ایران نمود بیشتری داشته، زیرا بی‌مبالاتی در مصرف آب به‌ویژه در حوزه کشاورزی، صنعت و برداشت‌های بی‌رویه از دریاچه‌ها، کشور را دچار چالش جدی و خالی شدن بیش از ۷۰ درصد سدهای کشور وضعیت بحرانی ایجاد کرده است. پایان پاییز با کم‌بارشی و آغاز زمستان با هوایی سرد و خشک خبرهای خوشی در راه ندارد و حاکی از کم‌آبی و خشکسالی تابستان آینده دارد؛ تا جایی که از هم‌اکنون مسئولان به فکر برنامه‌ریزی برای مقابله با خشکسالی و تامین آب موردنیاز مردم افتاده‌اند. به‌گفته مسئولان و طبق برآوردهای انجام‌شده، ۷۰ درصد دشت‌های کشور در محدوده بحرانی قرار دارند و معاون راهبری شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور اعلام کرد، بارش‌های خوب پاییزی که پیش‌تر پیش‌بینی شده بود، محقق نشده است. ایران وارد چهارمین سال خشکسالی شده و از آغاز امسال تاکنون، تنها ۳۶ میلیمتر بارندگی داشته است. ادامه این روند، وضعیت آبی کشور را بغرنج‌تر می‌کند. بارندگی در سال‌های اخیر کمتر شده تا حدی که میانگین بارش‌های بلندمدت کشور ۲.۶۳ میلیمتر و اختلاف بارش میان امسال با میانگین حدود ۲.۴۲ درصد است. این همان وضعیتی است که کارشناسان هواشناسی و زیست‌بوم کشور از آن به‌عنوان «فاجعه» یاد می‌کنند؛ بحرانی که اگر به همین روال پیش برود، نه‌تنها سبب خشکی آب‌های روان کشور همچون رودخانه‌ها و نهرها می‌شود، بلکه دشت‌ها و منابع زیرزمینی را نیز به‌نابودی می‌کشاند و اکوسیستم‌ها و حیات گیاهی و جانوری را با خطر جدی مواجه خواهد کرد. نابودی دشت‌ها و منابع آبی زیرزمینی در کشورمان باوجود اقلیم خشک و برخی بی‌مبالاتی‌ها در مصرف آب در حوزه خانگی، صنعت و کشاورزی کشور را به ابربحران جدی آب مواجه کرده است؛ ابربحرانی که سال‌ها است کارشناسان مختلف بروزش را هشدار داده بودند، اما مردم و مسئولان وقت، توجهی به آن نداشتند. روند بحران آب چنان پیش رفته که دریاچه‌ها، رودها و نهرها از باتلاق گاوخونی گرفته تا دریاچه ارومیه را به خشکی کشانده است و امروز باید بگوییم «آب نداریم!»
راهکارهایی برای بازچرخانی آب
هرچند سال‌هاست در کنار هشدارهای بی‌آبی، کم‌آبی و خشکسالی برخی کارشناسان راهکارهایی برای بازچرخانی آب و بهره‌گیری از امکانات اقلیمی مانند نمک‌زدایی از آب دریا یا انتقال آب دریا به دیگر نقاط کمتربرخوردار کشور مطرح کرده‌اند و تا مراحلی اقداماتی انجام و نتیجه‌ای کسب شد، اما به‌حدی نبوده است که در زمان کم‌بارشی و خشکسالی پاسخگوی نیاز آبی کشور باشد. طبق داده‌های مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی تا ۱۰ دی بارش در ۲۹ استان کشور نسبت به دوره بلندمدت منفی بوده است. در مجموع، میزان بارش‌ها در کشور از ابتدای سال آبی جاری تا دهم دی امسال نسبت به دوره بلندمدت ۴۴.۸ درصد کاهش یافته است.نکته حائزاهمیت دیگر در خشکی‌های پی در پی و کم‌آبی و کم‌بارشی‌هایی که امروز دچار آن شده‌ایم، این است که وضعیت موجود تنها مختص ایران نیست؛ اما کشورمان را به‌دلیل اقلیم خشک بیشتر درگیر کرده، چه اینکه شاهد بارش‌های مناسبی در کشورهای همسایه هستیم و همین موضوع گمانه‌زنی‌هایی را به‌وجود آورده است که بیشترشان تحلیل‌هایی بدون منطق و مستند هستند.
متوسط بارش ۵۵ میلیمتر است
عیسی بزرگ‌زاده، سخنگوی صنعت آب گفت: در حالی که براساس آمار بلندمدت توقع بر این بود که تاکنون متوسط بارش کشور حدود 100 میلیمتر باشد، اما متاسفانه حدود ۵۵ میلیمتر بارش صورت گرفته است.به‌گزارش مهر، عیسی بزرگ‌زاده گفت: این بدان‌معناست که در سال آبی جاری از نظر حجم بارش، کشور ۴۴ درصد نسبت به بلندمدت ۵۵ساله عقب است و حتی در مقایسه با گذشته، حدود ۴۰ کاهش بارندگی صورت گرفته است.
وی افزود: استان‌های فارس، هرمزگان، بوشهر، قم، خراسان‌رضوی، مرکزی، سیستان‌وبلوچستان، خراسان‌جنوبی، یزد، چهارمحال‌وبختیاری، زنجان، قزوین، کهگیلویه‌وبویراحمد، اصفهان، سمنان، تهران، لرستان، البرز، همدان و خوزستان جزو استان‌هایی هستند که بارش‌های کمتری دریافت کرده‌اند؛ به‌طوری‌که حدود ۳۶ تا ۷۶ درصد نسبت به بلندمدت عقب هستند.
بزرگ‌زاده خاطرنشان کرد: این در حالی است که کشور تاکنون باید حدود ۴۰ درصد از سهمیه بارش سالانه خود را از ابتدای سال آبی دریافت می‌کرد، اما تنها حدود ۲۲ درصد دریافت کرده است.
وی همچنین بااشاره به حجم مخازن سدهای تهران بیان کرد: در حال حاضر حجم مخازن سدهای تهران حدود ۲۶۵ میلیون مترمکعب است که در مقایسه با سال گذشته، 5 درصد وضعیت بهتری دارد،اما درصد پرشدگی سدها حدود ۱۴درصد است.
سخنگوی صنعت آب با بیان اینکه وضعیت سامانه سه سد شرق تهران یعنی لار، لتیان و ماملو نسبت به سال قبل افت داشته است، گفت: سدهای طالقان و امیرکبیر کرج وضعیت مناسب‌تری دارند.
وی افزود: سامانه آبرسانی غرب تهران از 2 سد طالقان و کرج آب می‌گیرد و سامانه شرق تهران از 3 سد شرق تهران و ما مجبور هستیم که انعطاف‌پذیری‌های لازم را بین سامانه‌های شرق و غرب تهران برای مدیریت تهران به‌کار گیریم.
بزرگ‌زاده اضافه کرد: برای اینکه از پیامدهای منفی کم‌بارشی به‌ویژه در تهران عبور کنیم، لازم است شهروندان تهرانی حدود ۱۵درصد در مدیریت مصرف آب مشارکت کنند.
وی با تاکید بر اینکه تاکنون نه‌تنها جیره‌بندی آب در دستور کار نیست که حتی سهمیه‌بندی آب نیز مطرح نیست؛ بلکه آنچه مطرح است، مدیریت مصرف بوده و اساس آن نیز آگاهی‌رسانی به شهروندان و طلب کردن همراهی مردم است. سخنگوی صنعت آب با بیان اینکه قریب به ۲۸ استان کشور دچار کم‌بارشی هستند، اظهارکرد: البته در این میان، ۱۶ استان و نزدیک به ۳۰ شهر از جمله سیستان‌وبلوچستان، مشهد، تهران و گلستان شرایط حساس‌تری دارند که وزارت نیرو واکنش‌ها و پاسخ‌های لازم را برای مدیریت اضطراری آب همه این شهرها طرح‌ریزی کرده است. بزرگ‌زاده گفت: طرح‌ها آماده‌شده و مشاوران و پیمانکاران نیز انتخاب شدند. درباره مشکلات کم‌بارشی، جلسات سطح بالایی با مدیران ارشد کشور نیز برگزار شده و اطلاع‌رسانی خوبی در این زمینه انجام گرفته است. وی ادامه داد: معاون اول رئیس‌جمهوری نیز تاکیدات لازم را به سازمان برنامه و بودجه انجام داده است تا تامین مالی این طرح‌ها به‌موقع انجام شود و امیدواریم با کاری که در بخش مدیریت تامین و مدیریت مصرف انجام می‌شود، بتوانیم از مشکلات کم‌بارشی عبور کنیم.
پروژه‌های آبرسانی
هاشم امینی، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب کشور گفت: بیشترین بهره‌وری را چه در حوزه منابع آب سطحی و چه در منابع زیر زمینی در پیش گرفتیم و 2 موضوعی که این سال‌ها کمتر به آن توجه شده ، استفاده از پساب برای به‌گردش درآوردن صنعت بوده است که بیشتر شرکت‌های تولیدکننده تجهیزات خود را به این سمت‌وسو برده‌اند.
وی ادامه داد: باتوجه به اینکه در چهارمین سال خشکسالی هستیم و منابع آبی سطحی و زیرزمینی دچار مخاطره شده‌اند، مدیریت مصرف آب مسئله‌ای است که باید به آن توجه ویژه‌ای داشت. وزارت نیرو از تمامی ظرفیت‌های خود برای رفع تنش آبی استفاده می‌کند و تمامی شهرها موردپایش و رصد قرار گرفته‌اند و کمابیش پروژه‌های اضطراری تابستان احصا شده‌اند و در تلاش هستیم پروژه‌ها را به‌اتمام برسانیم.
در میان اخبار
به‌گفته این مقام مسئول، ۳۳۹ شهر دارای تنش آبی است که نسبت به سال گذشته تعداد شهرهای دارای تنش افزایش داشته و شرایط ۲۶ استان زیر نرمال، ۴ استان نرمال و یک استان فرانرمال است.
مدیرعامل شرکت آبفای کشور گفت: ۴ استان تهران، سیستان‌وبلوچستان، گلستان و مشهد همانند سال گذشته همچنان شرایط خوبی ندارند. شرایط تامین آب در ۱۶ استان و ۲۸ شهر کشور به‌صورت خاص و اضطراری تامین می‌شود.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب کشور خاطرنشان کرد: در شرایطی که با کاهش باران مواجهیم، باید شرایطی اتخاذ شود تا بتوانیم بیشترین بهره‌وری را از منابع آبی کشور داشته باشیم. استفاده از پساب به‌عنوان یک منبع غیرمتعارف برای به‌چرخش درآوردن موتور صنعت کشور موردتوجه قرار گرفته است و روی این مسئله نیز اقداماتی انجام داده‌ایم.
وی اضافه کرد: موضوع بعدی، بحث مدیریت مصرف آب است و باتوجه به اینکه ما در چهارمین سال سنوات خشکسالی قرار داریم و در ۵۵ سال گذشته رتبه ۵۱ را دارا هستیم، لازم است که به منابع آبی توجه بیشتری شود.
امینی با بیان اینکه منابع آب زیرزمینی به‌دلیل عدم‌تغذیه دچار ناترازی شده است، گفت: ضمن اینکه باید یک مدیریت درست در حوزه منابع آبی داشته باشیم، باید در حوزه مصرف نیز مدیریت صورت گیرد که بخشی از این مدیریت به سامانه‌های تله‌متری مربوط می‌شود. در واقع شاه‌بیت بحث ما توجه به کاهش بارش‌ها و پیش‌بینی سازمان هواشناسی در این راستا است که توجه به منابع آبی را بیش از هر زمان دیگری نشان می‌دهد.
وی با تاکید بر اینکه از مهر امسال که سال آبی جدید شروع شد، کلیه طرح‌های کشور را موردرصد و پایش قرار دادیم و باتوجه به حجم بارش‌ها، میزان ناترازی همه شهرها را رصد کردیم، گفت: تاکنون همه پروژه‌های اضطراری و رفع تنش آبی برای تابستان سال ۱۴۰۳ احصا شده و مجموعه وزارت نیرو در تلاش است این پروژه‌ها را به‌ثمر برساند تا با کمترین تنش تابستان را پشت‌سر بگذاریم، اما برای این موضوع نیازمند همکاری مشترکان هستیم.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب کشور بااشاره به آخرین وضعیت تامین آب شرب و بهداشت در کشور اظهار کرد: در حال حاضر در سطح کشور در حوزه شهری ۹۹.۹ درصد و در حوزه روستایی ۸۷ درصد مشترکان تحت‌پوشش آب شرب هستند که قصد داریم تا پایان این دولت جمعیت تحت‌پوشش روستایی را به ۹۲ درصد برسانیم.
وی با بیان اینکه ۱۶۹ تصفیه‌خانه آب در دستور کار داریم که حدود ۲۱.۶ میلیون مترمکعب در کنار این تصفیه‌خانه‌ها مخازن داریم و حجم خطوط انتقال نیز ۱۴۶ کیلومتر است. در بخش فاضلاب نیز جمعیت تحت‌پوشش ۵۴ درصد است، حجم خروجی پساب از این تصفیه‌خانه‌ها یک میلیارد و ۶۴۰ میلیون مترمکعب تخمین زده می‌شود. براساس آخرین آمار، ۲۲۶ تصفیه‌خانه احداث شده و طول خطوط انتقال شبکه فاضلاب نیز ۳۸۰۰ کیلومتر است.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب کشور ادامه داد: براساس برنامه‌ریزی‌های انجام‌گرفته، ۶۴ درصد پروژه‌ها در دولت سیزدهم در بخش آب و ۵۱ درصد پروژه‌ها در بخش فاضلاب محقق شده‌اند. در حوزه آب‌شیرین‌کن‌ها نیز اقدامات متعددی انجام گرفته، به‌طوری‌که تاکنون از ۱۰۵سامانه آب‌شیرین‌کن که قرار بود، اجرایی شوند، ۸۴ سامانه با ظرفیت ۱۰۰هزار مترمکعب در ثانیه احداث شده است.امینی بااشاره به آخرین وضعیت پیشرفت پروژه‌های آبرسانی اظهار کرد: تاکنون ۳۶۴۰ روستا را آبرسانی کرده‌ایم و با تامین اعتباری که به‌تازگی از سوی سازمان برنامه و بودجه کشور انجام شده، پروژه‌ها مجدد استارت خورده است.وی خاطرنشان کرد: پروژه‌های اضطراری که در حوزه آب تدوین شده است و هزار و 984پروژه را طراحی کرده‌ایم که به‌واسطه آنها تاب‌آوری شبکه افزایش یابد که تاکنون حدود ۵۰ درصد پیشرفت فیزیکی داشته و با اجرای آنها، میزان تنش آبی در شهرها کاهش پیدا می‌کند
سخن پایانی
طبق گزارش‌های جهانی، سال ۲۰۲۳ میلادی یکی از خشک‌ترین سال‌های تاریخ جهان بود؛ چه اینکه طبق آمارها، گرما و خشکی زمین در ۲۰۰ سال اخیر بی‌سابقه بوده است. گرمای زمین بیشتر شده و در برخی مناطق یک تا ۱.۵ درجه افزایش یافته و حتی یخچال‌های طبیعی را با مشکل مواجه کرده است.
حتی در برخی مناطق همچون عربستان، بارش برف دوامی ندارند و به‌سرعت آب می‌شوند و جذب زمین نمی‌شوند تا منابع زیرزمینی غنی شوند؛ پدیده ناخوشایندی که پژوهشگران از آن به «جهان‌گرمایی» و گرم شدن زمین یاد می‌کنند. گرمای سراسری در ایران نمود بیشتری داشته است، زیرا بی‌مبالاتی در مصرف به‌ویژه در حوزه کشاورزی، صنعت و برداشت‌های بی‌رویه از آبخوان‌ها، دریاچه‌ها، رودها و منابع زیرزمینی در کنار محقق نشدن بارش‌های پاییزی، کشور را دچار چالش جدی کرده است. حال باوجود وضعیت بحرانی خالی شدن بیش از ۷۰ درصد سدهای کشور و کم‌بارشی‌هایی که شاهد آنها هستیم، باید منتظر ماند و عملکرد مدیران و مسئولان این حوزه را برای ارائه راهکارهای عملیاتی کوتاه‌مدت به‌نظاره نشست. امید می‌رود با همت مسئولان و عنایت الهی بتوان راهکارهایی برای تامین آب به‌ویژه در تابستان آینده در نظر گرفت.
