دستیابی به فناوری‌ها و تجهیزات استراتژیک صنعتی از طریق تولید برای اولین بار یک جنبه حیاتی در توسعه زنجیره‌های ارزش صنعتی است. اجرای این رویکرد در صنعت نفت و گاز نه‌تنها امکان تداوم تولید صنعتی در دوران تحریم را فراهم کرده، بلکه کشور را به‌عنوان یک بازیگر کلیدی در بازار جهانی قرار داده است. ایران با بومی‌سازی تولید تجهیزات و فناوری‌های استراتژیک به خودکفایی، کاهش وابستگی به واردات و درآمدزایی ارزی دست یافته است. این رویکرد راهبردی که با جدیت از سوی دولت دنبال می‌شود نویدبخش روزهای خوبی برای صنعت ما خواهد بود. صمت در این گزارش کم و کیف این رویکرد را از صاحب‌‌نظران امر جویا شده که در ادامه می‌خوانید.

توسعه صنعتی مبتنی بر دانش و فناوری

در سال‌های اخیر، دستیابی به فناوری‌ها و تجهیزات استراتژیک صنعتی در هر بخش از زنجیره ارزش به‌عنوان یک عنصر اساسی در توسعه زنجیره‌های ارزش صنعتی مطرح ‌شده است. این رویکرد همراه با بومی‌سازی و تولید فناوری‌ها و تجهیزات تحریم‌شده و راهبردی، از زمان اجرای قانون جهش تولید دانش‌بنیان توسط دولت سیزدهم موردتوجه قرار گرفته است. سازکار تولید بار اول که شامل همکاری شرکت‌های دانش‌بنیان و صنایع بزرگ کشور است، راهبردی کلیدی برای توسعه صنعتی مبتنی بر دانش و فناوری است. این رویکرد مزایای بی‌شماری از جمله توسعه بازارهای صادراتی و موقعیت کشور را به‌عنوان قطب تولیدکنندگان تجهیزات مرتبط به همراه دارد.موفقیت تولید بار اول در همکاری شرکت‌های دانش‌بنیان و صنایع بزرگ کشور است. این همکاری امکان اجرای سناریوهای بومی‌سازی را فراهم می‌کند که به نوبه خود منجر به توسعه صنعتی مبتنی بر دانش و فناوری تعریف و کشور را به‌عنوان یک مرکز کلیدی برای تولید تجهیزات مرتبط ایجاد می‌کند.در دوره تحریم‌ها در سال ۲۰۱۸، تولید بار اول به یک استراتژی حیاتی برای جلوگیری از وقفه تولید صنعتی در کشور تبدیل شد. تحریم‌های اقتصادی اعمال‌شده بر صنایع بزرگ کشور، یافتن راه‌های جایگزین برای ادامه روند تولید را ضروری می‌ساخت. در برخی از بخش‌ها، مانند صنعت نفت و گاز، تولید بار اول به راه نجاتی برای فعالیت‌های صنعتی کشور تبدیل شد. این صنعت با تولید موفقیت‌آمیز این تجهیزات و فناوری‌های استراتژیک توانست تاثیر تحریم‌ها را خنثی در ارز صرفه‌جویی و از صادرات تجهیزات و فناوری‌های بومی‌سازی درآمدزایی کند.

صنعت نفت و گاز ایران از این فرصت استفاده کرد و در تولید بار اول پیشرفت چشمگیری داشت. امروزه با تولید تجهیزات استراتژیک برای پالایشگاه‌ها، ایران پتانسیل سهامدار شدن در پالایشگاه‌های فراساحلی را دارد. این امر نه‌تنها صنعت داخلی نفت و گاز را تقویت می‌کند، بلکه به رشد و توسعه اقتصادی کشور نیز کمک می‌کند. تولید بار اول نقش مهمی در پر کردن شکاف تکنولوژیکی ناشی از تحریم‌ها داشته است. با بومی‌سازی فناوری‌ها و تجهیزات استراتژیک، این کشور وابستگی خود را به تامین کنندگان خارجی کاهش داده و یک پایگاه صنعتی خودکفا ایجاد می‌کند. این امر نه‌تنها تولید مداوم را حتی در شرایط تحریم تضمین می‌کند، بلکه باعث رشد صنعت داخلی می‌شود.موفقیت تولید بار اول را می‌توان به اجرای قانون جهش تولید دانش‌بنیان نسبت داد. این قانون شرکت‌های دانش‌بنیان را حمایت و تشویق کرده و همکاری بین این شرکت‌ها و صنایع بزرگ را تشویق می‌کند. نقش دولت در ایجاد فضای مساعد برای تولید دانش‌بنیان در پیشبرد توسعه صنعتی و ارتقای خودکفایی نقش اساسی داشته است. علاوه بر این، اجرای اولین تولید در صنعت نفت و گاز پیامدهای گسترده‌ای برای توسعه کلی اقتصادی کشور داشته است. صنعت نفت و گاز یکی از بازیگران کلیدی اقتصاد کشور است و با بومی‌سازی تولید تجهیزات استراتژیک، نه‌تنها رشد این صنعت را  بلکه اقتصاد را در کل تقویت می‌کند. صادرات تجهیزات و فناوری‌های بومی‌سازی شده باعث ایجاد درآمد ارزی، کاهش وابستگی کشور به واردات و افزایش تراز تجاری کلی می‌شود. در نتیجه، دستیابی به فناوری‌ها و تجهیزات استراتژیک صنعتی از طریق تولید برای اولین بار یک جنبه حیاتی در توسعه زنجیره‌های ارزش صنعتی است. اجرای این رویکرد در صنعت نفت و گاز نه‌تنها امکان تداوم تولید صنعتی در دوران تحریم را فراهم کرده، بلکه کشور را به‌عنوان یک بازیگر کلیدی در بازار جهانی قرار داده است. ایران با بومی‌سازی تولید تجهیزات و فناوری‌های استراتژیک به خودکفایی، کاهش وابستگی به واردات و درآمدزایی ارزی دست یافته است.

دانش‌بنیان‌ها، توسعه‌دهنده صنعت نفت و گاز

حسین‌محمد صالحی‌دارانی در گفت‌وگو با صمت با اشاره به رفع مشکلات خرید محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان و اقدامات معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهوری با ایجاد کارگروه تولید بار اول در راستای ترک تشریفات مزاحم در این بخش، گفت: در سال‌های اخیر رهبر مقام معظم انقلاب تاکیدات بسیاری در زمینه جهش تولید دانش‌بنیان داشته‌اند و هم موضوعات خوبی در حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان در مجلس به تصویب رسید. این نماینده مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه تولید محصول دانش‌بنیان در یک زنجیره قرار دارد، بیان کرد: اگر این زنجیره رعایت نشود نمی‌توانیم موفقیتی را برای این شرکت‌ها متصور شویم. به‌عنوان مثال، شرکتی حمایت دولت را داشته و تسهیلات هم دریافت کرده، اما مشکل کار در این است که باید تولیدش را چگونه در بازار به فروش برساند؟ مباحثی از جمله ترک تشریفات بلند‌مدت و ترک مناقصات از جمله مواردی است که می‌تواند این معضلات را برطرف کند. باید از طریق آیین‌نامه‌های مناسب حمایت درستی از شرکت‌های دانش‌بنیان نوپا داشته باشیم. این نماینده مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه اقدام معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری در ایجاد کارگروه «تولید بار اول» بسیار اقدام خوبی است، اظهار کرد: اقدام معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری در ایجاد کارگروه «تولید بار اول» بسیار اقدام خوبی است و به‌نوعی حمایت از تولید داخل به‌شمار می‌رود. محوریت توسعه در صنعت نفت و گاز کشور نیز تمرکز بر این موضوع بوده، به دلیل همین همکاری موفق صنعت نفت و گاز نیز به توسعه صادرات و همچنین رشد اقتصادی بالا رسیدیم

وی با بیان اینکه تشریفات بلندمدت برای پروژه‌ها باید کنار گذاشته شوند، بیان کرد: تصمیم معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهور با کمک وزارت صمت در حمایت فروش محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان و ترک تشریفات در این بخش بسیار رویکرد مناسبی است و می‌تواند به تولیدات دانش‌بنیان در کشور کمک کند. در صورت عملیاتی شدن این اقدام، شرکت‌های دانش‌بنیان دیگری نیز تشویق به فعالیت در این بخش خواهند شد.

«تولید بار اول» افزایش تولید را به‌دنبال دارد

سیدعلی یزدی خواه در گفت‌وگو با صمت با اشاره به رفع مشکلات خرید محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان و اقدامات معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهوری با ایجاد کارگروه تولید بار اول در راستای ترک تشریفات مزاحم در این بخش، گفت: قوانین ما آهسته آهسته به سمت حمایت از تولید داخلی، صنایع دانش‌بنیان و محصولات خلاقانه حرکت می‌کند. وی افزود: این محصولات هم از جهت قیمت تمام‌شده و هم مزیت‌های رقابتی قابل‌مقایسه با برخی از محصولات خارجی نیستند. در همین راستا برخی از قوانین اصلاح شده و باید تلاش کنیم معافیت‌های مالیاتی، تسهیلات بانکی را در کمک به شرکت‌های دانش‌بنیان مدنظر قرار دهیم که البته مجلس یازدهم این موارد را به تصویب رسانده است. یزدی‌خواه با بیان اینکه هنوز راه‌های نپیموده در حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان داریم، تصریح کرد: یکی از این قبیل موضوعات، طولانی شدن مناقصات دولتی در فروش محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان است. طبق قوانین و مقررات اگر دستگاه‌های اجرایی قصد خرید محصولی را داشته باشند باید از قانون عمومی مناقصات اقدام کنند اما با این حال ما اگر راه‌های میانبر و مناسبی را در حمایت از این شرکت‌ها داشته باشیم، نباید از آنها دریغ کنیم.

وی با اشاره به رویکرد ایجاد کارگروه تولید بار اول که توسط معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری مدنظر قرار گرفته است، گفت: رویکرد فروش محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان در قالب تولید بار اول می‌تواند خودباوری و خوداتکایی این شرکت‌ها را در پی داشته باشد. بنابراین به‌شدت موافق رویکرد مدنظر قرار گرفته هستیم، چراکه این امر می‌تواند تولیدات شرکت‌های دانش‌بنیان را افزایش دهد.

نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی در پایان با بیان اینکه محوریت اصلی توسعه صنعت نفت و گاز نیز براساس توسعه بومی‌سازی تجهیزات راهبردی این صنعت بوده، اظهار کرد: دستیابی به فناوری‌ها و تجهیزات استراتژیک صنعتی در هر بخش از زنجیره ارزش، محور اصلی در توسعه زنجیره‌های ارزش صنعتی است. بومی‌سازی و تولید برای اولین بار بسیاری از فناوری‌ها و تجهیزات استراتژیک و تحریم‌شده، که توسط شرکت‌های صنعتی ذی‌صلاح تسهیل می‌شود، به فرآیندهای حیاتی تبدیل شده‌اند. این رویکرد از زمان اجرای قانون جهش تولید دانش‌بنیان توسط دولت سیزدهم مورد تاکید قرار گرفت و منجر به عقد قراردادهای متعدد تحت مکانیسم تولید برای اولین بار برای بومی‌سازی تجهیزات استراتژیک در صنایع مختلف شد. در صنعت نفت و گاز این قراردادها بیشتر و توسعه بومی‌سازی تجهیزات راهبردی این صنعت محور اصلی توسعه و رشد اقتصادی کشور بوده است.

رویکردی که به رونق تولید می‌انجامد

ولی اسماعیلی، رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با صمت با اشاره به رفع مشکلات خرید محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان و اقدامات معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهوری با ایجاد کارگروه تولید بار اول در راستای ترک تشریفات مزاحم در  این بخش، گفت: رهبر معظم انقلاب تاکیدات زیادی درباره حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان داشته‌اند. وی با بیان اینکه ما باید خلأهای قانونی شرکت‌های دانش‌بنیان را برطرف کنیم، بیان کرد: همچنین ما در بحث اجرای قوانین می‌توانیم به دولت فشار بیاوریم که قوانینی حمایتی از شرکت‌های دانش‌بنیان را عملیاتی کند. در قوانین به‌صراحت تاکید کرده‌ایم که وزارت صمت نباید لوازم و محصولات با مشابه داخلی را وارد کشور کند تا بازار شرکت‌های دانش‌بنیان رونق بگیرد؛ بنابراین این موضوع یکی از مباحثی است که باید دنبال شود. همچنین دولت باید بازارهای کشورهای دیگر را جهت ایجاد جای پا برای شرکت‌های دانش‌بنیان، به‌درستی شناسایی کند. این نماینده مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه تقویت شرکت‌های دانش‌بنیان یکی از نیازهای اصلی کشور بوده که باید موردتوجه قرار گیرد، اظهار کرد: بنابراین رویکرد معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری در ایجاد کارگروه تولید بار اول بسیار تاثیر گذار بوده و می‌تواند موجب رونق شرکت‌های دانش‌بنیان در کشور شود. رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه تقویت شرکت‌های دانش‌بنیان در صنعت نفت و گاز ایران بستر اصلی توسعه اقتصادی این بخش بوده و یکی از نیازهای اصلی کشور در دیگر صنایع بزرگ کشور است، گفت: سازکار تولید بار اول شامل همکاری شرکت‌های دانش‌بنیان و صنایع بزرگ کشور برای اجرای بومی‌سازی است. این استراتژی صنعتی بزرگ حول محور دانش و توسعه صنعتی مبتنی بر فناوری است. بومی‌سازی موفقیت‌آمیز تجهیزات و فناوری می‌تواند راه را برای گسترش بازارهای صادراتی و ظهور ایران به‌عنوان قطب اصلی ساخت تجهیزات مربوطه هموار کند. از همین رو نیز ایران توانست صادرات نفت خود را گسترش دهد و تقویت شرکت‌های دانش‌بنیان در صنعت نفت و گاز ایران بستر اصلی توسعه اقتصادی این بخش بوده و یکی از نیازهای اصلی کشور در دیگر صنایع بزرگ کشور است.

سخن پایانی

دستیابی به فناوری‌ها و تجهیزات استراتژیک صنعتی در هر بخش از زنجیره ارزش، با تمرکز بر بومی‌سازی و تولید فناوری‌ها و تجهیزات برای اولین بار، به‌عنوان یک استراتژی کلیدی برای توسعه زنجیره ارزش صنعتی مطرح‌شده است. اجرای موفقیت‌آمیز سازکار تولید برای اولین بار در صنعت نفت و گاز، اثربخشی آن را در مقابله با تحریم‌های اقتصادی، صرفه‌جویی ارزی و توسعه بازارهای صادراتی نشان داده است. با همکاری شرکت‌های دانش‌بنیان و صنایع بزرگ، بومی‌سازی می‌تواند منجر به توسعه توانمندی‌های داخلی، تخصص فناوری و افزایش خودکفایی شود. موفقیت ایران در صنعت پالایشگاه، تبدیل شدن به سهامدار در پالایشگاه‌های فراساحلی، پتانسیل تولید برای اولین بار و توانایی آن در تغییر بخش‌های صنعتی را برجسته می‌کند. با این حال، چالش‌هایی مانند موانع تکنولوژیکی و نیاز به حمایت مستمر از سیاست‌ها همچنان باقی است. با تلاش‌های مستمر و همکاری‌های راهبردی، بومی‌سازی زنجیره‌های ارزش صنعتی از طریق تولید برای اولین بار، نقش مهمی در رشد و توسعه اقتصادی کشور خواهد داشت.