خفقان مشاغل مزاحم با بی‌تدبیری
مشاغل مزاحم یا آلاینده، یکی از معضلات کنونی جوامع شهری است که پیامدهای زیادی برای مردم هم‌جوار این مشاغل ایجاد می‌کند و علاوه بر اینکه آرامش را از آنها سلب کرده می‌تواند در مواردی سلامت شهروندان را نیز با مخاطره مواجه کند.
مشاغل مزاحم یا آلاینده، یکی از معضلات کنونی جوامع شهری است که پیامدهای زیادی برای مردم هم جوار این مشاغل ایجاد می کند و علاوه بر اینکه آرامش را از آنها سلب کرده می تواند در مواردی سلامت شهروندان را نیز با مخاطره مواجه کند. جوشکاری، صافکاری، ضایعات فروشی، آهنگری، نان خشک فروشی، کابینت سازی، کارواشی و... از جمله مشاغلی هستند که وجود آنها در مرکز شهر برای شهروندان بسیار آزاردهنده شده و صدایی که بعضا از برخی از این مشاغل به گوش می رسد باعث ایجاد مشکلات عصبی در افراد می شود و آسایش و آرامش روحی را از آنها سلب می کند. برخی از این مشاغل نیز جدای از چهره زننده و نامناسبی که در شهر ایجاد می کنند، پیامدهایی مانند بیماری برای ساکنان واحدهای مسکونی هم جوارشان ایجاد می کند؛ پیامدهایی که بعضا باعث می شود ساکنان این مناطق، رفتن را به ماندن ترجیح دهند و با حراج واحدهای مسکونی خود متضرر یا حتی اجاره نشین شوند. صمت در این گزارش به بررسی چالش های ناشی از خروج مشاغل مزاحم یا آلاینده از شهر پرداخت.
ابلاغ آیین نامه ساماندهی مشاغل و اصناف مزاحم شهری
اواخر سال ۹۶، معاون امور شهرداری های سازمان شهردارها و دهیارهای کشور از ابلاغ آیین نامه ساماندهی مشاغل و اصناف مزاحم شهری به موجب اصل (۱۳۸) قانون اساسی و بند (۲۰) ماده (۵۵) قانون شهرداری، که از سوی وزارت کشور تهیه و در دولت تصویب شد، به همراه جدول مشاغل و صنوفی که به دلیل آلودگی و مزاحمت زیاد و شرایط ناایمن نمی توانند در محدوده شهر فعالیت کنند از سوی معاون اول رئیس جمهوری خبر داد. به موجب این آیین نامه ساماندهی مشاغل و اصناف مزاحم شهری، شهرداری ها موظف هستند به منظور رفع مزاحمت مشاغل و اصناف مزاحم متناسب با وضعیت فعالیت، مکان استقرار و ماهیت شغلی آنها، نسبت به صدور حکم انتقال، جابه جایی یا رفع مزاحمت از طریق اصلاح فرآیندکار، تغییر فعالیت یا نوسازی اقدام کنند. همچنین در صورت عدم اجرای حکم شهرداری از سوی صاحبان مشاغل یا اصناف یادشده، شهرداری موظف است نسبت به تعطیلی آنها مطابق مفاد بند (۲۰) ماده (۵۵) قانون شهرداری اقدام کند.
بر این اساس، اماکن تولید، بسته بندی و انبار مواد شیمیایی خطرناک و مواد محترقه؛ دامداری اعم از سبک و سنگین؛ مرغداری و پرورش انواع طیور صنعتی؛ تولید مصنوعات سیمانی و موزائیک؛ تولید لوله سیمانی و پله؛ تولیدکاشی وسرامیک؛ آجرپزی (مانند تولید آجر فشاری و سفال، تولید آجر قزاقی)؛ تولید گچ و آهک؛ سنگبری و سنگ کوبی، کارگاه های تولیدآسفالت؛ تولید شن و ماسه؛ چرم سازی؛ دباغی؛ سالامبور سازی؛ روده پاک کنی؛ کشتارگاه دام و طیور؛ پایانه های بار و انبار موسسات باربری؛ شارژ گاز در کپسول؛ آب فلزکاری ها (آب کاری) و رنگ کاری پروفیل آلومینیومی (رنگ کوره ای) نیز جزو مشاغل و صنوفی که به دلیل آلودگی و مزاحمت زیاد و شرایط ناایمن نمی توانند در محدوده شهر فعالیت
کنند. ساماندهی مشاغل مزاحم به کجا رسید؟
کسب وکار برای امرار معاش واجب است و مسئولان با رعایت قانون و ساماندهی مشاغل مزاحم به نوعی حال و روز کسبه و اصناف را نیز مراعات می کنند تا به اصطلاح نه سیخ بسوزد، نه کباب. به بیان دیگر در زندگی روزمره اصناف و شهروندان راضی باشند. چندین سال است حرف از انتقال مشاغل مزاحم به خارج از شهر مطرح است. در این فرآیند بر ضرورت انتقال مشاغل دردسرآفرین از خیابان های داخل شهر به مکانی که برای آنها در نظر گرفته شده تاکید می شود، اما در واقعیت هیچ اتفاقی رخ نمی دهد. هنوز هم با عبور از خیابان، صداهای ناهنجاری از فعالیت برخی مشاغل مانند صافکاران به گوش
می رسد. همچنین تصویرسازی برخی مشاغل، زیبایی خیابان را زیر سوال می برد. به گفته برخی کارشناسان، رسیدگی به شغل های مزاحم در شهر از وظایف مجامع امور صنفی است و اتاق های اصناف هستند که باید در این زمینه جدی تر وارد عمل شده و برای ساماندهی یا الزام خروج این اصناف به خارج از شهر طبق آیین نامه اقدام کنند. این در حالی است که در حال حاضر عملکرد این اتاق های اصناف به گونه ای است که انگار آب از آب تکان نخورده و نظارتی بر رعایت آیین نامه نمی شود.
ضرورت حمایت از مشاغل برای جابه جایی
تا دهه 70، بازار آهن تهران در منطقه خیام و مولوی، یعنی بخش مرکزی تهران بود. قرار گرفتن بازار بزرگی مانند بازار آهن در بخش مرکزی تهران، مشکلات زیادی را ایجاد می کرد که از آن جمله می توان به مواردی مانند آلودگی هوا، افزایش ترافیک به دلیل تردد وسایل نقلیه سنگین، آلودگی های صوتی در اثر عبور و مرور شبانه خودروهای حمل بار و... اشاره کرد. وجود چنین مشکلاتی سبب شد در اواسط دهه 70، شهرداری تهران تصمیم به انتقال این بازار به منطقه شادآباد و بازار آهن فعلی بگیرد.
حمیدرضا رستگار، رئیس اتحادیه فروشندگان آهن و فولاد تهران درباره مشاغل مزاحم شهری به صمت گفت: دستورالعمل اجرایی ساماندهی مشاغل و اصناف مزاحم شهری، سال ۹۷ از سوی وزیر کشور ابلاغ شد. پس از ابلاغ این آیین نامه بسیاری از صنوف، به عنوان مثال آهنگران، به اجرای آن پرداختند و به خارج از شهر رفتند.
وجود این مشاغل در شهر نیاز است
رستگار با اشاره به مشکلات خروج بیشتر مشاغل مزاحم از بافت شهری اظهار کرد: رفع نیاز شهروندان یکی از الزاماتی است که باید زمان بررسی ضرورت خروج مشاغل از شهر در نظر گرفته شود.
همه اصناف باید در سطح شهر به منظور رفع نیاز شهروندان فعالیت خود را داشته باشند. این در حالی است که در بسیاری از خیابان های شهر امکان ادامه فعالیت برخی از اصناف فهرست مشاغل مزاحم وجود دارد و حضور آنها در بافت شهری مشکلی برای زندگی روزمره شهروندان ایجاد نمی کند.
رئیس اتحادیه فروشندگان آهن و فولاد تهران با اشاره به استدلال مدافعان طرح خروج مشاغل مزاحم از شهر گفت: برخی معتقدند روند فعالیت این صنوف می تواند مشکلات شهری برای شهروندان ایجاد کند. مانند تردد ناشی از حمل بار که علاوه از آلودگی صوتی بر حجم ترافیک شهری نیز می افزاید. این در حالی است که مخالفان این طرح بر هزینه بر بودن استفاده از خدمات این مشاغل برای شهروندان تاکید دارند. همچنین فعالیت خارج شهر این اصناف می تواند موجب بروز خلل در تردد بین شهری شود.
رستگار متمرکز شدن آهن فروشان در بازار آهن و جمع آوری مشاغل آلاینده در خارج شهر را دارای بعد مثبت نیز دانست و بیان کرد: زمانی که یک صنف در محلی متمرکز باشد، مشتری می تواند هنگام خرید تنوع کالا را ببیند و رقابت بین اصناف موجب کاهش نرخ می شود؛ در نتیجه می تواند اثر مثبتی داشته باشد.
این فعال اقتصادی برای موفقیت این طرح به ذکر نکته ای دیگر پرداخت و گفت: به عنوان مثال برای جابه جایی اصناف فعال در حوزه آهن و فولاد پیشنهاد دادیم دفاتر فروش در سطح شهر فعالیت کنند و انبارها به نزدیک ترین محل در حاشیه شهر منتقل شوند. این پیشنهاد هنوز با نتیجه خاصی همراه نشده است.
ضرورت بازنگری در آیین نامه
رئیس اتحادیه فروشندگان آهن و فولاد تهران با انتقاد نسبت به برخی از بندهای آیین نامه ساماندهی مشاغل و اصناف مزاحم شهری، گفت: بهتر است بار دیگر این آیین نامه با نظرسنجی از اتحادیه های گوناگون و فعالان این حوزه، بازنگری و ابعاد مختلف این موضوع دقیق تر بررسی شود. به عنوان مثال، بخشی از هزینه جابه جایی این اصناف باید با ارائه تسهیلاتی توسط دولت جبران شود. نهادهای بسیاری در حل این موضوع دخیل هستند. اجرای این آیین نامه اگر با تمام موارد ذکر شده به درستی اجرا شود، اثرات مثبتی دارد.
چاره کار ایجاد تعمیرگاه های طبقاتی است
علیرضا نیک آیین، رئیس اتحادیه تعمیرکاران خودرو تهران درباره خروج مشاغل مزاحم و آلاینده از شهرها به صمت گفت: برخی از این مشاغل مانند صافکاری ها به خارج از شهر یا به طبقات منفی ۲ ساختمان ها رفته اند که دیگر آلودگی صوتی برای شهروندان ایجاد نمی کنند. رئیس اتحادیه تعمیرکاران خودرو تهران در حالی بر اجرای آیین نامه ساماندهی مشاغل و اصناف مزاحم شهری درباره بیشتر مشاغل مزاحم شهری تاکید دارد که بسیاری از اخبار از بلاتکلیفی اصناف مشمول این آیین نامه حکایت دارد.
هنگام بروز مشکل چه کنیم؟
وی در ادامه با اشاره به نبود بسترهای لازم در اجرای آیین نامه یادشده، اظهار کرد: نکته مهم این است که قبل از هر نوع تصمیم گیری، اولویت با بسترسازی است.
رئیس اتحادیه تعمیرکاران خودرو تهران با تاکید بر شرط موفقیت این طرح گفت: اگر تمام بندهای آیین نامه به درستی اجرا شود می توان به نتایج خوبی دست یافت. این در حالی است که نبودبسترهای لازم، اجرای آیین نامه را با مشکلات جدی مواجه می کند. در گام نخست باید برای این اصناف مکان مناسب در نظر گرفته شود. به علاوه اینکه حتی در این صورت جابه جایی برخی مشاغل، هزینه تمام شده دریافت خدمات برای مشتری را بالا می برد. به عنوان نمونه، اگر خودرو شخصی در وسط شهر خراب شده و نیاز به تعمیر داشته باشد، چه کاری باید کرد؟ در صورت خروج تعمیرکاران از شهر، طبیعی است که تعمیر خودرو با دردسرهای بسیاری همراه خواهد بود. وی افزود: در کل اجرای طرح خروج مشاغل مزاحم شهری اقدام مثبتی است، اما این نکته را فراموش نکنیم که وجود برخی از این مشاغل در شهر نیاز است. نیک آئین با بیان پیشنهادی برای سازماندهی مشاغل آلاینده گفت: چند سال پیش، پیشنهادی مبنی بر جمع آوری تعمیرکاران خودرو در یک خیابان خاص یا مجتمع توسط اتحادیه مطرح شد تا شهروندان برای تعمیر خودرو تنها به این مکان مراجعه کنند. در حالی که اتحادیه یک موسسه رابط میان اعضاء و اتاق اصناف است و توانایی مالی آنچنانی برای پشتیبانی از اعضا ندارد؛ بنابراین این طرح نیز ناکام ماند.
راهکار چیست؟
رئیس اتحادیه تعمیرکاران خودرو تهران با اشاره به مزاحمت های ناشی از حضور تعمیرگاه ها در سطح شهر اظهار کرد: مزاحمت این مشاغل بیشتر به دلیل پذیرش خودرو بیش از گنجایش فضای تعمیرگاه است. به این ترتیب، سد معبر خودروهای در انتظار تعمیر می تواند برای شهروندان محله و عابران ایجاد مزاحمت کند. این فعال صنفی با اشاره به کاهش مزاحمت های شغلی در سال های اخیر به دلیل خروج مشاغل مزاحم و آلاینده از شهر گفت: بیش از ۸۰ درصد تعمیرکاران خودرو به صورت سنتی کار می کنند. راهکار درست این است که محل فعالیت آنها به صورت مجتمع های خدمات خودرویی، دارای پارکینگ و طبقات متعدد باشد.
سخن پایانی
سال هاست صدای رسیدگی به مشاغل مزاحم به گوش می رسد و در این مدت با گذر از هر کوچه و محلی می توان صدای جوشکاری، آهنگری و تعمیر اتومبیل را شنید و آنگاه است که درمی یابیم صفت مزاحم به معنای واقعی کلمه برازنده مشاغل پرسر و صداست. شغل های مزاحم که سال های سال در داخل شهر جا خوش کرده اند، روح و روان انسان ها را به مخاطره می اندازد و آسایش را از شهروندان سلب می کند. برخی از کارشناسان معتقدند باید با هر روشی، بساط مشاغل مزاحم از داخل شهر جمع شود، چراکه این مشاغل به دلیل سروصدا بیش از همه با روح و روان شهروندان سروکار دارند. مشاغلی ضروری مانند جوشکاری، آهنگری و تعمیرگاه اتومبیل وجودشان در درون شهر اسباب ناراحتی و اوقات تلخی شهروندان می شود، چراکه هنگام عبور از داخل شهر و پیاده روها سروصدایشان در خانه ها و اماکن اطراف می پیچد یا ابزار وسایل آنها راه را بر عابران می بندد. اما خروج آنها از شهر و ناپدید شدنشان هنگام نیاز به آنها با ما چه می کند؟ آیا مسئولان راهی برای این نیز دارند؟ هزینه حمل ونقل، تردد و ترافیک و... از سری مشکلاتی است که برای خفقان این مشاغل به سراغ مان می آید. بهتر است اگر امکان خروج مشاغل مزاحم از شهرها وجود ندارد، حداقل از سد معبر آنها در پیاده روها جلوگیری شود تا شهروندان به راحتی تردد کنند.
