آسیب‌های ناشی از ضعف مدیریت
بهروزصادقی-روزنامه‌نگار
حوادث طبیعی در تمام کشورهای جهان بخش جدایی ناپذیر از زندگی هستند؛ حوادثی که می تواند در صورت نبود مدیریت درست به بحران تبدیل شود.
کشور ما نیز از این قاعده مستثنا نیست؛ چنانچه ماه گذشته جاری شدن سیلاب در برخی مناطق بحران ایجاد کرده بود. این موضوع درباره زلزله و سایر بلایای طبیعی نیز مصداق دارد و پیش از این بارها تجربه شده است. سیل ماه گذشته برخی از مشکلات و ضعف های مدیریتی را بیش از پیش نمایان ساخت. در حقیقت جاری شدن سیلاب یکی از مخرب ترین خطرهایی است که هر سال خسارات کلانی را با تخریب سازه ها و تاسیسات اقتصادی و زیرساخت های شهری و روستایی به ویژه در بخش های کشاورزی، دامپروری و مسکن به بار می آورد.
بلایای طبیعی افزون بر وارد آوردن آسیب های جانی جبران ناپذیر و تخریب مایملک، بسیاری از فعالیت های اجتماعی و اقتصادی مناطق سیل زده را به نابودی می کشانند. کاهش تولید و عرضه مواد غذایی، بروز و تشدید ناآرامی های اجتماعی و شتاب یافتن پدیده مهاجرت از دیگر عواقب زیانبار این پدیده نامبارک است؛ بنابراین مدیریت این نوع حادثه ها و تلاش برای کاهش آثار و خسارت های جانی و مالی آن، امری الزامی است.
در سیلاب های اخیر باوجود هشدارهای پیشین، پهنه های گسترده ای از مناطق مختلف به ویژه بخش هایی از جنوب کشور با مشکلات جدی مواجه شدند. گستردگی خسارات و دامنه وسیع آسیب ها، بیانگر آن است که توجه به ظرفیت های محیطی و استفاده از تخصص های مرتبط، تا چه میزان می تواند در تصمیم گیری ها و برنامه ریزی های محیطی با هدف کاهش ابعاد و آثار این گونه بحران ها موثر باشد.
در ریشه یابی عوامل جاری شدن سیلاب های ویرانگر اخیر باید به چند نکته توجه کرد؛ نخست آنکه برخی از بارندگی های موسمی تابستانه که با تنوع، شدت و پراکندگی بیشتر در بازه های زمانی کوتاه ایجاد شده، حکایت از تغییر اقلیم و بازتاب های مستقیم و غیرمستقیم آن بر کره زمین دارد. در نگاه کلی این مسئله از بزرگ ترین تهدیدهای امنیتی برای تمامی جوامع انسانی و محیط زیست طبیعی شمرده
می شود.
بدون شک نباید از مسئله مهم گرمایش جهانی کره زمین غافل بود، اما در بروز سیلاب عوامل بسیار دیگری مانند رشد جمعیت همراه با تراکم جمعیتی در حریم رودها و دیگر منابع آب نیز موثر هستند.
به باور کارشناسان، باتوجه به شرایط جوی و اقلیمی در هر منطقه، عواملی همچون پستی و بلندی های بجا و نابجا و دیگر سامانه های تاثیرگذار بر رفتارهای بارش، بر شدت و توان تخریبی سیلاب ها می افزایند. همچنین با این وجود که تداوم بارش ها، به ویژه در مناطق جغرافیایی گرم و خشک، همواره موهبتی الهی و لازمه حیات جوامع است، باید به گونه ای علمی و منطبق با دانش روز مدیریت شود، این در حالی است که همگام با رشد جمعیت و توسعه ساخت وسازها، عواملی از قبیل دخالت های انسانی، دستکاری و اشغال بستر مسیل ها، آبگذرها، حریم رودخانه ها و تغییر سهل انگارانه پوشش گیاهی زمین، بر توان خسارت زایی این پدیده افزوده اند.
شکی نیست که جاری شدن روان آب های پرحجم، گستردگی پهنه خسارات و آسیب آن به خاک، قطعا در آینده هم تکرار خواهد شد؛ ازهمین رو باید تمامی سامانه های اداری و اجرایی مسئول، نخست با بررسی و شناسایی عوامل افزایش دهنده به توان سیل، برای حذف دستکاری های انسانی در مسیر پیش روی سیلاب ها به چاره جویی برخیزند و در گام بعد با اتخاذ راهکارهای مبتنی بر دانش برنامه هایی کارآمد و اقدام هایی موثری برای کاهش ابعاد و آثار این رخداد به اجرا درآورند. از جمله این اقدامات می توان به مکان یابی مناسب سکونتگاه های شهروندان و روستاییان در معرض خطر، آزادسازی هرچه سریع تر گذرگاه سیلاب ها و پاکسازی بستر و حاشیه رودخانه ها از عوارض طبیعی و دستکاری های انسانی پرداخت. بدون شک بسیاری از این مشکلات ناشی از سوء مدیریت های پیشین و بی توجهی و ناآگاهی از تغییرات اقلیمی است. در صورت توجه جدی به این موارد می توان از عمق، شدت و گستردگی خطرها و خسارت های این رخداد که هدررفت حجم عظیمی از منابع آب در شرایط تنش آبی کشور را در پی دارد، کاست و از تکرار پیامدهای زیانبار پیشگیری کرد.
در کنار آمادگی برای مقابله با بحران و ارائه هشدار، باید توان تخصصی و اجرایی دستگاه های مرتبط برای مدیریت رخداد را افزایش دهیم.
در این بین توجه به دانش هواشناسی، تجزیه و تحلیل الگوی بارش ها، هشدار و ارائه توصیه های بهنگام به شهروندان و روستاییان و بکارگیری شیوه های مناسب مدیریت آب از دیگر مسائل بسیار مهمی است که باید موردتوجه جدی قرار گیرد. توجه به آموزش های عمومی و تخصصی به ویژه با ابزارهای نوین ارتباطی و اطلاع رسانی به منظور ارتقای آگاهی مردم در راستای مقابله با پیامدها و آسیب های ناشی از وقوع سیلاب، در کاهش خسارت های ناشی از این رخداد آب وهوایی، بسیار اثربخش خواهد بود.
در کنار تمام موارد یادشده بهسازی و نوسازی خانه های روستایی می تواند از شدت حادثه و خسارت مالی و جانی این شهروندان بکاهد؛ موضوعی که می تواند با مدیریت درست به سرانجام برسد.
