ناترازی بانک‌ها درد پنهان اقتصاد ایران
ناترازی چشمگیر بانک‌ها مسئله‌ای است که باعث شده بانک مرکزی در تازه‌ترین بخشنامه خود با 3 فرمان بانک‌ها را ملزم به کنترل تراز بانکی‌شان کند.
ناترازی چشمگیر بانک ها مسئله ای است که باعث شده بانک مرکزی در تازه ترین بخشنامه خود با 3 فرمان بانک ها را ملزم به کنترل تراز بانکی شان کند. به گفته بسیاری از کارشناسان وضعیت ترازنامه بانک ها یکی از معیارهای مهم برای بررسی تغییرات پایه پولی است، زیرا هر آنچه در این ترازنامه نشان از اضافه برداشت بانک ها از بانک مرکزی و افزایش آن داشته باشد، به همان میزان بر پایه پولی تاثیر می گذارد و آن را افزایش می دهد که در نهایت منجر به افزایش نقدینگی خواهد شد.
برهمین اساس یکی از برنامه های جدی برای اصلاح نظام بانکی اصلاح رابطه بانک مرکزی با بانک ها از طریق کنترل ترازنامه بانک ها است؛ به این منظور رشد ترازنامه بانک ها در محدوده ۱ . ۵ تا ۲ . ۵ درصد تعیین شده و اگر بانکی این حدود را رعایت نکند، به عنوان جریمه، سپرده قانونی آن بانک نزد بانک مرکزی بین ۱۰ تا ۱۵ درصد افزایش می یابد.
صمت درباره علت به وجود آمدن ناترازی و همچنین راهکارهای بانک ها برای برون رفت از چنین وضعیتی با کارشناسان به گفت وگو پرداخته است.
ناترازی بانک ها در غیاب نظارت بانک مرکزی
علی اکبری زاده، کارشناس مسائل بانکی در تشریح دلایل ناترازی بانک ها به صمت گفت: آزادسازی سیستم بانکی بدون نظارت کافی بانک مرکزی در ایران، در کنار ناکارآمدی سیاست کنترل نرخ بهره از طریق وضع و اعمال سقف بر آن یا به عبارتی کنترل دستوری، علت اساسی و زمینه ساز معضل ناترازی بانک ها است. وی افزود: برخی تکانه های منفی و نیز برخی سیاست های اقتصاد کلان در سال های اخیر باعث افزایش رشد ناترازی بانکی ها شده است. از سوی دیگر فشارهای خارجی ناشی از تحریم ها و کاهش درآمد نفت قابلیت رشد اقتصاد را تنزل و قدرت مالی دولت را کاهش داده است. این روند تاثیر مستقیم و غیرمستقیم بر قابلیت رشد دارایی های بانکی گذاشته است.
علل رشد ناترازی
اکبری زاده با بیان اینکه در اقتصاد جهان، علت ناترازی بانک ها سقوط و فروپاشی ناگهانی یک بازار دارایی است، تصریح کرد: در ایران ناترازی بانک ها به طورمعمول ناشی از رشد بی رویه بدهی بانک ها و فاصله زیاد میان نرخ رشد سپرده ها و رشد اسمی اقتصاد است. از سوی دیگر این ناترازی مولد رشد موهوم دارایی بانک ها (فاقد ارزش واقعی در اقتصاد) در حسابداری است. این کارشناس مسائل بانکی متذکر شد: در حال حاضر علت بروز ناترازی در صورت های مالی بانک ها، رشد بیشتر بدهی بانک ها نسبت به دارایی است. در این میان عامل نرخ بهره نقش اساسی در ناترازی ایفا کرده است؛ به طوری که از یک سو پرداخت سود به سپرده های بانکی موجب شده سهم پرداخت بهره به سپرده های قبلی از کل خلق پول جدید اقتصاد، بیشتر باید و از سوی دیگر قدرت بازپرداخت تسهیلات بانکی به سبب بهره های بالا تنزل یافته است. وی در پاسخ به این پرسش که اکنون نرخ سود بانکی حدود ۲۰ درصد از میزان تورم کمتر است؛ چرا بانک ها ناتراز هستند، توضیح داد: در حال حاضر دلیل اصلی ناترازی بانک انباشت مطالبات معوق است که به انجماد دارایی های بانکی انجامیده و به نوعی عامل پنهان ناترازی بانک ها همین مطالبات هستند. اکبری زاده خاطرنشان کرد: انجماد دارایی ها که مانع فروش دارایی های ثابت و تسویه تسهیلات قبلی بانک ها می شد و از انقباض ترازنامه بانک ها جلوگیری می کرد اکنون با سرعت بالا رو به رشد است. ازآنجایی که با نرخ بهره واقعی سپرده گیری کمتری در بانک ها اتفاق می افتد، تنها انباشت مطالبات معوق است که باعث فریز دارایی های بانکی و انحراف از ترازنامه بانک می شود.
کندی گردش پول عامل نهان ناترازی بانک ها
علی صادقیان، کارشناس مسائل بانکی درباره علل ناترازی بانک ها و راهکار خروج از این بحران به صمت گفت: رسیدن نقدینگی از ۴۶۰ هزار میلیارد تومان در ابتدای سال ۱۳۹۲ به مرز ۵۰۰۰ هزار میلیارد تومان در سال ۱۴۰۱ ، حکایت از بروز تورم بالا در اقتصاد کشور دارد؛ تورمی که به سبب کاهش سرعت گردش پول همچنان می تازد. بنابراین گردش پول پایین ازجمله عواملی است که باعث ناترازی بانک ها شده است. وی افزود: از سوی دیگر علاوه بر انباشت مطالبات معوق، بدهی های سنگین دولت به بانک ها عامل به وجود آمدن ناترازی بانکی به دلیل انجماد سرمایه بانک در بخش های مختلف اقتصاد است.
اصلاح نظام بانکی، راه برون رفت از بحران
صادقیان با تاکید بر اهمیت اصلاح نظام بانکی در کاهش ناترازی بانک ها خاطرنشان کرد: اگر بانک ها دچار ناترازی بین دارایی ها و بدهی های خود شوند با مشکلاتی مانند تنگنای مالی و نقدینگی روبه رو خواهند شد؛ بنابراین اصلاح نظام بانکی، بخشی از ضروریات به حساب می آید. وی در ادامه گفت: ناترازی دارایی و بدهی بانک ها منجر به این شده که بانک ها دچار اعسار به معنای ناتوانی از بازپرداخت بدهی خود به سپرده های سرمایه گذاران شوند.
این کارشناس مسائل بانکی توضیح داد: منابع بانک ها در حقیقت از سپرده گذاری تشکیل می شود؛ به این معنا که سپرده گذاران این منابع را در اختیار بانک ها قرار می دهند تا بانک ها بتوانند آن را در عملیات اعطای تسهیلات برای امر تولید یا فعالیت های اقتصادی به متقاضیان برای کسب درآمد ارائه دهند و سپرده گذاران هم از سود آن منتفع شوند.
رشد بدهی بانکی
صادقیان مطرح کرد: زمانی که دارایی و بدهی بانک ها ناتراز می شوند، به این معنا است که رشد دارایی های آنها کمتر از نرخ سود سپرده ها است که در نظام پرداختی اصطلاحا از آن تحت عنوان نرخ رشد بدهی ها نام می برند. وقتی درآمدها کمتر از رشد بدهی ها باشد، بانک ها در حقیقت رفته رفته دچار مشکل ناتوانی یا تنگنای مالی در بازپرداخت سپرده های سرمایه گذاران می شود. در چنین شرایطی به طورقطع سپرده گذاران برای پس گیری سپرده خود به بانک هجوم می برند و از آنجا که معمولا بانک ها تسهیلات را به صورت بلندمدت پرداخت می کند و سپرده ها هم عندالمطالبه است، مشکل ناترازی پیش خواهد آمد.
صادقیان از دیگر عوامل ایجاد ناترازی بانک ها را وجود مشکلات در ساختار مالکیت بانک ها، عدم شفافیت صورت های مالی بانک ها، ضعف سازکارهای نظارتی و سیاست های احتیاطی دانست و اظهار کرد: فاصله بسیار زیاد استانداردها و قوانین بانکداری کشور با استانداردهای روز بانکداری دنیا، فقدان دانش و تجربه و کارآمدی کافی در هیات مدیره برخی بانک ها و نظایر آن از دیگر عوامل مؤثر بر ناترازی بانک های کشور است.
راه جلوگیری از ناترازی
این کارشناس مسائل بانکی تصریح کرد: راه حل اصولی پیشگیری از ناترازی بانک ها از مسیر اتخاذ یک راهبرد ترکیبی می گذرد که تکیه اصلی آن بر راهکارهای تعدیل تدریجی ناترازی ترازنامه نظام بانکی از طریق اجرای سیاست های اقتصاد کلان در جهت واقعی سازی نرخ سود بانکی از یک طرف و اقدامات اصلاحی ساختار مالی و عملیاتی نظام بانکی در جهت ساماندهی تدریجی دارایی ها و بدهی های نظام بانکی از طرف دیگر باشد.
وی با اشاره به حجم بالای ناترازی بانک ها در کشور افزود: باتوجه به پیامدهای منفی و مخاطره آمیزی که ناترازی ترازنامه بانک ها برای نظام بانکی و اقتصاد کلان کشور دارد، تنها راهکار اصلاح این ناترازی، سالم سازی جریان خلق نقدینگی است که باتوجه به حجم بالای دارایی های منجمد، موهوم و ناترازی قابل توجه ترازنامه نظام بانکی، راه حل معجزه آسا و آنی برای رفع آن وجود ندارد.
سخن پایانی
نبود توازن در ترازنامه بانک ها از مهم ترین دلایل رشد نقدینگی، ورشکستگی بانک ها، تشدید ناترازی و تخریب ترازنامه نظام بانکی است. تداوم این جریان پیامدهای رکودی و تورمی شدید را به دنبال دارد و از کانال تنگنای مالی و نرخ بهره بالا باعث تعمیق رکود اقتصادی خواهد شد. به اعتقاد کارشناسان تدوین برنامه ای جامع برای اصلاح ساختار ترازنامه نظام بانکی و سالم سازی جریان خلق نقدینگی یک ضرورت انکارناپذیر است. زیرا ریشه عمده ناترازی بانک ها در ساختار مالکیت بانک ها، نبود شفافیت صورت های مالی بانک ها، ضعف سازکارهای نظارتی و سیاست های احتیاطی، همچنین فاصله بسیار زیاد استانداردها و قوانین بانکداری کشور با استانداردهای روز بانکداری دنیا، فقدان دانش و تجربه و کارآمدی کافی در هیات مدیره برخی بانک ها و نظایر آن است. ضمن آنکه چندین سال تحریم و انزوای نظام بانکی کشور از نظام مالی بین المللی، فاصله زیادی بین نظام بانکی کشور و استانداردهای روز بانکداری دنیا ایجاد کرده است.
