چند سالی است که صنایع کشور با مشکلات متعددی از جمله تشدید تحریم های بین المللی و موانع داخلی دست و پنجه نرم می کنند. اما یکی از حوزه هایی که نشان داد، علیرغم تحریم ها و اتفاقاً به دلیل وجود همین تحریم ها توانسته تا حد زیادی جهش تولید را محقق کرده و بخش عمده ای از تحریم ها را بی اثر کند و به شکست بکشاند، صنعت لوازم خانگی است که طی چند سال اخیر به برکت تحریم تحول گسترده ای به خود دیده است.

وضعیت اقتصادی کشور و کاهش درآمدهای نفتی بیش از هر زمان دیگری لزوم توجه به توسعه تولیدات غیر نفتی را آشکار کرده است. در همین زمینه صنعت لوازم خانگی یکی از صنایعی است که با تنوع محصولات و پتانسیل بالا می تواند پس از نفت، بزرگترین صنعت سودآور کشور محسوب شود. اگرچه طبق آمار و ارقام صنعت لوازم خانگی در جایگاه سوم صنایع کشور و بعد از صنعت خودرو قرار دارد، اما این دو صنعت به لحاظ ساختاری تفاوت‌های زیادی با یکدیگر دارند. صنعت خودرو، یک صنعت حمایت شده با سپر تعرفه‌ای بسیار بالا است که سطح بهره‌وری و کیفیت محصولات آن قابل قیاس با روند جهانی نیست. اما بسیاری از تولیدکنندگان صنایع لوازم خانگی حتی در بدترین شرایط نیز تا حد مناسبی خود را با استانداردهای جهانی انطباق داده‌اند.

پس از تشدید تحریم ها و ممنوعیت واردات لوازم خانگی فضای مناسبی برای ارتقاء توانمندی تولیدکننده داخلی فراهم شده است و تولیدکنندگان این صنعت می گویند، در صورت حمایت دولت، میزان داخلی سازی مواد اولیه و قطعات در این بخش افزایش یافته و در آینده تولیدکننده ایرانی حتی در جایگاه ویژه ای در سطح دنیا قرار خواهد گرفت. در صنعت لوازم خانگی به طور میانگین ۳۵ درصد اقلام وارداتی است و مابقی ۶۵ تا ۹۵ درصد بسته به پلتفرم واحدهای تولیدی، بومی سازی شده است.

بیان این نکته ضروری است که لوازم خانگی ایران به عنوان صنعت پیشران کشور توانسته است بیش از ۳۰۰ هزار اشتغال مستقیم و حدود یک میلیون نفر اشتغال غیرمستقیم ایجاد کند و گردش مالی معادل حدود ۶ میلیارد دلار در سال داشته است همچنین میزان نیاز ارزی سالانه این صنعت حدود ۱.۲ میلیارد دلار، افزایش ۴۰ درصدی تولید لوازم خانگی را در سال جاری به خود اختصاص داده است.

مقایسه عملکرد صنعت لوازم خانگی با ۵ صنعت مهم کشور که پشتوانه سال‌ها حمایت دولت را در کارنامه دارند، نشان می‌دهد بخش خصوصی قادر است حتی در بدترین شرایط که صنایع اصلی و دولتی در آن قادر به ادامه مسیر رشدهای بزرگ نیستند، دوام آورده و رشد مطلوبی را تجربه کند. تاب‌آوری (Resilience) بالای این صنعت ناشی از نرخ بهره‌وری بالاتری است که موجب شده تا در مقابله با خاموشی، کم‌آبی‌، بحران‌های ارزی و تورم‌های لجام‌گسیخته سالیان اخیر دوام آورد.

از واردکننده لوازم خانگی به صادرکننده تبدیل شده ایم

تولیدکنندگان لوازم خانگی معتقدند، ما اقتصاد بدون نفت را تجربه کرده ایم و نباید در آینده با گشایش های بین المللی روال اشتباه وابستگی به درآمدهای نفتی تکرار شود. امروز دشمنان کشور صنایع استراتژیک از جمله صنعت لوازم خانگی را هدفگذاری کرده اند تا با آسیب دیدن آنها اقتصاد با مشکل روبه رو شود. در حال حاضر ۱۵۰۰ واحد تولیدی در بخش لوازم خانگی مشغول فعالیت هستند که این پتانسیل نشان می دهد تولیدکننده ایرانی توانمندی لازم را داشته و نباید مورد بی مهری قرار گیرد.

در همین ارتباط کیوان گردان به عنوان مدیرکل صنایع برق، فلزی و لوازم‌خانگی وزارت صنعت معتقد است: صادرات ۱۴۰ میلیون دلاری لوازم‌خانگی در سال گذشته نشان داد کشوری که خود واردکننده بوده، امروز به یک صادرکننده مهم در منطقه تبدیل شده است.

وی با بیان اینکه ظرفیت بازار واردات لوازم‌خانگی کشورهای همسایه ۳۷ میلیارد دلار است، اضافه‌کرد: این بازار هم برای صادرات قطعات لوازم خانگی و هم خود لوازم خانگی بسیار حائز اهمیت است.

به گفته گردان، صنعت لوازم‌خانگی در تنگنای تحریم و فشارهای بین‌المللی به بلوغ و خودباوری ملی رسید که این خودباوری با استفاده از توان نیروهای علمی، متخصصان داخلی و حمایت های دولت و وزارت صنعت محقق شد.

وی با بیان اینکه در ابتدای سال ۹۷ حدود ۶۰ درصد بازار لوازم خانگی در اختیار محصولات خارجی بوده است، تصریح‌کرد: با داخلی‌سازی انواع لوازم‌خانگی میلیون‌ها دلار ارز صرفه‌جویی شد به نحوی که اگر داخلی‌سازی انجام نمی‌شد، بیش از چهار میلیارد دلار ارز برای تامین آن تعداد لوازم‌خانگی مورد نیاز کشور باید هزینه می‌شد.

گردان با بیان اینکه برای تأمین اجزاء و قطعات حوزه تولید لوازم خانگی دو سال پیش بیش از ۲ میلیارد دلار هزینه ارزی می‌شد، اضافه‌کرد: با تحقق خودکفایی و افزایش ۷۰ درصدی عمق ساخت داخل، این رقم به ۱.۴ میلیارد دلار رسید و به لحاظ ارزبری ۳۰ درصد کاهش ارزبری در تامین قطعات و اجزاء تولید حاصل شد. در حال حاضر بیش از ۲۰۰ شرکت قطعه‌ساز داخلی در حوزه لوازم‌خانگی فعالیت می‌کنند که این شرکت‌ها در قالب انجمنی پویا و صنایع پایین‌دستی ذیل آن شکل گرفته‌اند.

وی با بیان اینکه برای نخستین بار سند توسعه صنعت لوازم‌خانگی تدوین شده است، گفت: این سند نقشه راه است که وزارت صنعت، معدن و تجارت به عنوان نهاد حمایتی در این سند، تولیدکنندگان را به حرکت به سمت تنوع، کیفیت و فناوری محصول تشویق کرده است.

صنعت لوازم خانگی در شرایطی به رشد بیش از ۸۰ درصدی پس از تحریم دست یافته است که کمترین استفاده را از منابع طبیعی کشور را به نسبت صنایعی همچون فولاد، پتروشیمی و سیمان داشته است و تولید خود را مبتنی بر ارتقا بهره‌وری ناشی از سرمایه‌گذاری روی ماشین‌آلات و نیروی انسانی خود کرده است.

تداوم رشد تولید دو رقمی این صنعت در ۵ماهه نخست ۱۴۰۰ نشان می‌دهد انعطاف‌پذیری این صنعت غیردولتی بالاتر از سطحی است که بسیاری از مخالفان حمایت از این صنعت تصور می‌کردند. بازپس‌گیری ۷۰درصد از کل بازار ایران از برندهای خارجی نتیجه فعالیت مفیدی است که بازیگران انبوه این صنعت در سالیان اخیر رقم زده‌اند و با کمک داخلی‌سازی و توسعه خطوط تولید در حلقه‌های پایین‌تر نظیر قطعه و مواد اولیه، نیاز به شرکای خارجی را برای ادامه حیات صنعت کاهش داده‌اند.

در حال حاضر با دستور مقام معظم رهبری در ممنوعیت واردات لوازم خانگی ساخته شده کره ای به بازار فرصت مغتنمی به تولیدکنندگان داخلی داده شده تا با تکیه بر توانمندی خود ضمن توسعه بیشتر و عرضه محصولات با کیفیت حضور خود را در بازارهای صادارتی هم پررنگ تر از گذشته کنند.

عباس هاشمی به عنوان دبیر انجمن صنایع لوازم خانگی ایران در همین ارتباط با تأکید بر اینکه مقام معظم رهبری در این دستور به طور شفاف از تولیدکنندگان حمایت کردند، می گوید: واحدهای تولیدی با توجه به این فرصت باید در ارتقاء تحقیق و توسعه، کیفیت و فناوری محصولات، کاهش هزینه‌های تولید و منطقی کردن قیمت‌ها، تامین مستمر کالا در بازار، همکاری با شرکت‌های دانش بنیان، دانشگاه‌ها و مراکز نوآوری واحدهای صنعتی، استمرار تعمیق ساخت داخل و بومی سازی تلاش کنند.

از طرفی دیگر به گفته دبیر انجمن صنایع لوازم خانگی حاکمیت نیز در این راستا وظایفی دارد؛ از جمله اینکه تامین مواد اولیه داخلی و وارداتی را تسهیل و با قاچاق که معضل اساسی این صنعت است، مبارزه جدی کند. به نحوی که اگر حمایت و نظارت مستمر از سوی دولت و مجلس صورت نگیرد، ممکن است حمایت هوشمندانه مقام معظم رهبری به نتیجه مطلوب نرسد یا حتی برعکس منجر به افزایش قاچاق و قیمت شود.

وی با بیان اینکه مصوبه اخیر ممنوعیت تازه‌ای ایجاد نمی‌کند، تصریح کرد: واردات لوازم خانگی از سال ۱۳۹۷ ممنوع بوده است. از طرف دیگر بر اساس ماده ۱۶ قانون "حداکثر استفاده از توان تولیدی و خدماتی کشور و حمایت از کالای ایرانی" به دولت این اختیار را داده که برای واردات کالاهایی که در داخل تولید می‌شود محدودیت یا ممنوعیت ایجاد کند. درخواست ما این بود که این ممنوعیت در قانون هفتم توسعه هم ادامه پیدا کند تا صنعت به بلوغ برسد.

هاشمی یکی از این حمایت‌های لازم را ساماندهی مجوزهای پیله‌وری، ته لنجی، شوتی، مرزنشینی و مناطق آزاد عنوان کرد و گفت: واردات از این طرق سقف و قوانین مشخص دارد که در حال حاضر به دلیل نبود نظارت کافی رعایت نمی‌شود.

وی با بیان اینکه تولید داخل در برخی کالاها از جمله ماشین ظرفشویی، اسپیلیت، یخچال ساید بای ساید، اتو پرس، قهوه جوش، بخار شور، سرخ کن، ترازو و سشوار ، ۱۰۰ درصد نیاز کشور را پوشش نمی‌دهد، تصریح کرد:

در این حوزه‌ها سرمایه‌گذاری های خوبی انجام شده، اما نیاز به افزایش تولید است. البته برخی کالاها مانند قاشق و چنگال نیز به اندازه نیاز کشور تولید می شوند و لازم است که به گروه ۲۷ منتقل شوند.

منبع: تسنیم