سهم اندک کسبوکارهای آنلاین از بازار
آخرین روزهای بهمن ۹۸ بود که وزارت بهداشت به‌طور رسمی از شناسایی بیماران مبتلا به کرونا در کشور خبر داد و به‌دنبال آن، آمار مرگ‌ومیر ناشی از ابتلا به این ویروس ناشناخته، خودنمایی کرد؛ ویروسی همه‌گیر که تنها راه کنترل آن ماندن در خانه بود؛ راهکاری که همه افراد ملزم به رعایت آن شدند.
در این دوره شاهد نقش پررنگ «اینترنت» در رفع نیازهای روزمره افراد و کسب درآمد بوده‌ایم که این نقش تا این لحظه نیز حفظ شده است. اما کمی بعد، درست زمانی که خیال‌مان از ویروس کرونا راحت شده بود، سروکله فیلترینگ به‌عنوان سدی مهم در برابر کسبوکارهای اینترنتی پیدا شد. این در حالی است که به‌عقیده برخی از کارشناسان و برخی داده‌های آماری به‌واسطه اعمال فیلترینگ ۱۰ میلیون نفر بیکار شدند. البته پس از مدتی با راه‌اندازی اپلیکیشن‌های داخلی برای کسب‌وکارها روزنه امیدی برای آنها باز شد تا شاید کمی ضرر مالی ناشی از محدودیت‌ها جبران شود؛ با این حال از نظر بسیاری از فعالان کسبوکارهای اینترنتی راه‌اندازی این اپلیکیشن‌ها کمکی به کسب‌وکارها نکرد.
کسبوکارهای اینترنتی در ایران
کسبوکارهای اینترنتی از جمله مشاغل جدیدی هستند که روند رو به رشدی دارند و در آینده نزدیک سهم بالایی از اشتغال کشور را به خود اختصاص خواهند داد. کسبوکارهای اینترنتی در شرایط فعلی می‌توانند نقش موثری در بهبود وضعیت اقتصادی جامعه داشته باشند و هر صنفی می‌تواند در این حوزه وارد شود و اگر این بازار براساس نیاز مشتری پیش برود، حمایت مناسبی ازسوی مصرف‌کننده را به سمت خود جلب می‌کند. با این حال چندی پیش پشوتن پورپزشک، کارآفرین و متخصص حوزه فناوری اطلاعات و اقتصاد دیجیتال درباره کسبوکارهای اینترنتی و آسیب محدودیت‌های اعمالی بر اینترنت به این مشاغل گفت: از اوایل سال ۹۷ که تلگرام فیلتر شد، کسب‌وکارهایی که آنجا فعالیت می‌کردند کم‌کم شروع به کوچ از این برنامه به برنامه‌های در دسترس کردند و از سال ۹۷ تاکنون، بیش از ۴ سال طول کشید تا به استقبال از تجارت در اینستاگرام رسیدیم. اکنون حدود ۶۶۰ هزار فروشنده اینستاگرامی فعال هستند. البته تعداد فروشگاه‌ها بسیار بیشتر است و برآوردها می‌گوید نزدیک 2 میلیون فروشگاه در این فضا ثبت شده‌اند، اما برآورد این است که ۶۶۰ هزارتای آن فعال باشند و فروش را تجربه کنند. فضایی که اینستاگرام برای خرید و فروش ایجاد کرده، به ایجاد یک میلیون شغل مستقیم منجر شده بود. البته با احتساب اینکه هر کدام از واحدهای شغلی به یک زنجیره غیرمستقیم از مشاغل نیز متصل هستند، می‌توان گفت کسبوکارهای اینستاگرامی روی زندگی و معیشت ۹ میلیون نفر اثر گذاشته است. باتوجه به اهمیت این مشاغل در زندگی روزمره باید دید چه راهکارهایی برای توسعه بیشتر آنها وجود دارد.
اینترنت، تسهیلگر کسب‌وکارها
کیوان نقره‌کار، کارشناس فناوری اطلاعات با اشاره به تاثیر اینترنت بر فضای کسب‌وکار در گفت‌وگو با صمت گفت: فناوری اطلاعات می‌تواند برای کسب‌وکارها فرصت‌آفرین باشد و موجب افزایش درآمد و کاهش هزینه‌ها شود؛ به‌بیان دیگر با استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات می‌توانیم خرید و فروش، پرسنل، انبار و... را ساماندهی و مدیریت کنیم که در نهایت کاهش هزینه‌ها را در پی خواهد داشت.
وی درباره نرم‌افزارهای مختلفی که کمک‌کننده کسب‌وکارها هستند، افزود: یک کسب‌وکار می‌تواند خدمات گوناگونی را از طریق اینترنت دریافت کند، اما نکته مهم‌تر این است که چگونه از این فضا برای بهره‌وری بیشتر استفاده کنیم؟ برای مثال یک موسسه آموزشی می‌تواند در کنار کلاس‌های حضوری، کلاس‌های آنلاین نیز برگزار کند یا خدمات پس از فروش آنلاین به‌عنوان یک گزینه کمک‌کننده نیز تاثیر خوبی در اعتمادسازی مشتریان دارد. از سوی دیگر توسعه بازار فرصتی است که اینترنت در اختیار کسبوکارهای مختلف حتی سنتی می‌گذارد و منجر به افزایش فروش محصول و وفادار‌سازی مشتریان به آنها خواهد شد. در واقع صاحبان کسب‌وکار ویترینی دیگر برای معرفی محصولات خود دارند. همچنین نرم‌افزارهای مختلف مانند crm که به مدیریت ارتباط با مشتری کمک می‌کند و اپلیکیشن‌های مدیریت زمان، برنامه، مسافت و آب‌وهوا، همه به‌نوعی کمک‌کننده هر کسب‌وکاری است و به رشد آن کمک می‌کند.
اینترنت این مشاغل را ساخت
نقره‌کار با اشاره به کسب‌وکارهایی که اینترنت موجب شکل‌گیری آنها شده، بیان کرد: بسیاری از کسب‌وکارها مانند اسنپ، تپسی و... براساس اینترنت به‌وجود آمدند و پایه شکل‌گیری آنها نرم‌افزارهای لوکیشن‌محور یا نرم‌افزارهای مسیریاب است.
محدودیت با کسب‌وکارها چه می‌کند؟
این کارشناس فناوری اطلاعات با اشاره به قطعی‌های اینترنت و اعمال محدودیت و تاثیرات آن بر کسبوکارهای اینترنتی گفت: هنگامی که زیرساخت کیفیت لازم را ندارد، از دست صاحبان مشاغل اینترنتی کاری برنمی‌آید. حتی تعطیلی ۲۴ساعته یک کسب‌وکار اینترنتی هم موجب بی‌اعتمادی مشتریان و پرسنل می‌شود. بر این اساس می‌توان گفت ایجاد حس امنیت در مشتریان صرفا در حیطه وظایف و قدرت صاحب کسب‌وکار نیست، بلکه بخشی از آن به مسائل بیرونی برمی‌گردد؛ به‌بیانی شفاف‌تر وظیفه دولت و نهادهای بالادستی است که زمینه ایجاد امنیت و اعتماد لازم را ایجاد کنند. اشتغالزایی و توسعه کسب‌وکار در هر کشوری سلسله نیازمندی‌هایی دارد که تامین آن وظیفه دولت‌ها است تا یک کسب‌وکار بتواند متولد شود و رشد پیدا کند و در نهایت درآمد کسب‌وکار ایجادشده به همان دولت بازمی‌گردد.
وی درباره اپراتورهای ارائه‌دهنده سرویس اینترنت و نقش آنها در ارائه خدمات بهتر نیز بیان کرد: به‌دلیل وجود چند اپراتور محدود در کشور، به‌نوعی بازار انحصاری است؛ با این حال رقابت بین آنها موجب می‌شود خدمات مطلوب‌تری ارائه دهند. البته اپراتورها در یک بازه مشخص می‌توانند این خدمات را ارائه و وزارت ارتباطات این گروه را به‌عنوان سرویس‌دهندگان اینترنت مدیریت می‌کند و هر اندازه که خدمات و امکانات این اپراتورها بیشتر و ارزان‌تر باشد، بی‌شک مخاطبان بیشتری را جذب می‌کنند.
اپلیکیشن‌های داخلی قدرت رقابت دارند؟
نقره‌کار با بیان اینکه اینترنت تسهیلگر کسب‌وکارها است، افزود: اینترنت مانند یک دانشگاه مهارت‌محور می‌تواند برای صاحبان کسب‌وکار جذاب باشد تا به‌واسطه آن برای فروش بهتر آموزش ببیند.
وی درباره اپلیکیشن‌های داخلی و فرصت‌های شغلی ایجادشده در آنها بیان کرد: فضای موردنیاز برای صاحبان کسب‌وکار در پلتفرم‌های ایرانی وجود ندارد. در واقع بعید می‌دانم فضایی شبیه اینستاگرام در نمونه‌های ایرانی باشد. بی‌شک پیام‌رسان‌های داخلی نمی‌توانند با مدل‌های خارجی رقابت کنند، چراکه از بابت بودجه، نوآوری، نیروی انسانی و بازاری که در اختیار دارند قابل‌مقایسه نیستند. این موضوع شبیه این است که فردی مغازه بزرگی در مرکز شهر داشته و حالا باتوجه به شرایط باید در یکی از زیرپله‌های کوچه‌های شهر فعالیت کند.
زمان لازم است
این کارشناس فناوری اطلاعات با اشاره به اینکه رونق کسبوکارهای اینترنتی نمی‌تواند واحدهای صنفی را از بین ببرد، گفت: ۲۰ سال پیش مجتمع‌های بزرگ تجاری ساخته نشده بودند و کم‌کم به‌وجود آمدند، اما همچنان فروشگاه‌های محلی نیز حضور و مشتریان خوبی هم دارند. حال فروشگاه‌های اینترنتی روی کار آمدند و تحولی در کسبوکارهای سنتی ایجاد کردند، اما در نگاه صفرویک می‌توان گفت از بین رفتن واحدهای صنفی ممکن است، اما اینکه چه زمانی رخ می‌دهد، مشخص نیست، زیرا یکسری ارتباطات اجتماعی نیز بین انسان‌ها لازم است؛ مگر اینکه فناوری با روش‌های دیگری وارد شود و مانند همیشه ما را شگفت‌زده کند.
کاهش سرمایه‌گذاری در کسبوکارهای آنلاین
رضا الفت‌نسب، عضو هیات‌مدیره انجمن صنفی کسبوکارهای اینترنتی درباره کسبوکارهای آنلاین در گفت‌وگو با صمت گفت: کسبوکارهای آنلاین نیز مانند سایر کسب‌وکارها برای انجام فعالیت‌های اقتصادی به‌وجود آمدند و بی‌شک فعالیت اقتصادی باید دارای سود باشد. البته کسبوکارهای آنلاین و عادی تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند؛ به‌ویژه در ایران هنوز خرید اینترنتی آن‌طور که باید جا نیفتاده و اعتماد کافی در مردم وجود ندارد و همچنان برای خرید اینترنتی تردید دارند.
وی اظهار کرد: براساس آمارها حدود ۳۷ درصد مردم به‌دلیل بی‌اعتمادی، خرید اینترنتی انجام نمی‌دهند؛ بنابراین هر اندازه که بتوانیم اعتماد به کسبوکارهای اینترنتی را در جامعه گسترش دهیم، بی‌شک در فروش اینترنتی توسعه خوبی پیدا خواهیم کرد. همچنین برای سوددهی باید این بازار بزرگ‌تر شود، اما آمارها می‌گوید تنها ۴ درصد خرده‌فروشی در کشور به‌صورت آنلاین است و ۹۶ درصد آن در بازارهای دیگر صورت می‌گیرد. این عدد بسیار کم است و در کشوری مانند ترکیه این آمار بیش از ۱۵ درصد است. البته قابل‌ذکر است که تعداد کسبوکارهای اینترنتی طی این سال‌ها رشد قابل‌توجهی داشته است.
موانع توسعه
الفت‌نسب با اشاره به بروکراسی‌های اداری و دلسردی فعالان این حوزه بیان کرد: خلاف تصور نظارت بر مشاغل اینترنتی بسیار بیشتر از مشاغل عادی است و حدود ۱۶ نهاد روی این کسب‌وکارها نظارت دارند.امروزه مدیر یک کسب‌وکار آنلاین درگیر بروکراسی‌های اداری می‌شود که همین موضوع مانع توسعه کسب‌وکار خواهد شد.
کمی خلاقیت لازم است
عضو هیات‌مدیره انجمن صنفی کسبوکارهای اینترنتی ضمن تاکید بر ضرورت خلاقیت در کسبوکارهای اینترنتی بیان کرد: اشباع ایده‌های مختلف در کسبوکارهای آنلاین موضوع مهمی است و توصیه می‌کنم صاحبان مشاغل کمی با خلاقیت و مطالعات بیشتر به این حوزه ورود و نیازهای مردم را برطرف کنند. این در حالی است که متاسفانه به‌دلیل به‌وجود آمدن کسب‌وکارهایی با موضوعات تکراری در فضای مجازی شاهد شکست‌های پی‌درپی برخی از کسب‌وکارها بوده‌ایم. برای مثال تاکنون بیش از ۲۰۰ مجوز تاکسی اینترنتی در کشور صادر شده که تقریبا ۹۵ درصد آنها مدیران تکراری دارند، اما تنها چند برند تاکسی اینترنتی را می‌شناسیم، زیرا به‌جای بکارگیری خلاقیت تنها کپی‌برداری صورت می‌گیرد. با این حال هنوز فرصت‌های بسیاری وجود دارد و تنها نیاز به کمی خلاقیت احساس می‌شود.
وی با ابراز تاسف از کاهش سرمایه‌گذاری در حوزه کسبوکارهای آنلاین بیان کرد: سرمایه‌گذار دیگر میلی به سرمایه‌گذاری در کسبوکارهای اینترنتی ندارد، زیرا ریسک سرمایه‌گذاری در این بخش افزایش یافته که یکی از دلایل اصلی آن محدودیت‌های اینترنتی است. ازسوی دیگر با کاهش سرمایه‌گذار در این بازار بی‌شک کسب‌وکار نمی‌تواند رشد کافی داشته باشد.
کلاهبرداری در کسبوکارهای اینترنتی
الفت‌نسب ضمن هشدار به مردم نسبت به کلاهبرداری‌های موجود در کسبوکارهای اینترنتی اظهار کرد: متاسفانه به‌دلیل کلاهبرداری‌هایی که از طریق فروش‌های اینترنتی صورت می‌گیرد، عموم مردم اعتماد خود را نسبت به این نوع کسب‌وکارها از دست داده‌اند. ازسوی دیگر باتوجه به عدم ساماندهی و دسترسی آسان به صاحبان مشاغل اینترنتی، نمی‌توان پیگیری خاصی را در شکایت افراد انجام داد. البته کلاهبرداری‌ها ازسوی کسبوکارهای دارای مجوز نیز رخ می‌دهد، اما در این‌گونه موارد، خسارت واردشده به فرد شاکی جبران می‌شود.
سخن پایانی
مشاغل اینترنتی پس از شیوع ویروس کرونا تاکنون نقش بسیار مهمی در تامین نیازهای روزمره مردم ایفا کردند، با این حال همچنان بی‌لطفی‌های بسیاری شامل حال آنها می‌شود. ازسوی دیگر پدیده «کپی‌کاری» به این مشاغل نیز روی آورده و حال شاهد وجود کسب‌وکارهایی مشابه هستیم که در نهایت بیکاری بسیاری از آنها را در پی دارد، در نتیجه امیدواریم صاحبان کسبوکارهای اینترنتی کمی خلاقیت به خرج بدهند و در شاخه‌های مختلفی شاهد روی کار آمدن مشاغل اینترنتی باشیم.
