خطر مرگ در همین حوالی
چندی پیش کارشناسان آتش‌نشانی تهران از ۳۳ هزار ساختمان ناایمن این شهر بازدید کردند.
ناظران بی‌اقدام
خطر ریزش؛ این نوشته روی تابلویی زردرنگ است که معمولا در دامنه کوه‌ها یا نزدیک ساختمان‌های در حال ساخت برای هشدار درباره ریزش سنگ نصب می‌شود؛ اما شاید بهتر باشد در جاهای دیگر نیز از این تابلو استفاده کرد؛ جایی بسیار مهم‌تر از حوالی کوه‌ها یا ساختمان‌های در حال ساخت؛ سردر مراکز خرید! اگر برای‌تان کمی عجیب یا دور از تصور است چند اتفاق را یادآوری می‌کنم؛ ۲۹ تیر ۱۳۸۹ سقف مغازه‌ای در پاساژ محمدیه، باسابقه‌ترین پاساژ فرش خوی، فرو ریخت. ۳۰ دی ۱۳۹۵ ساختمان پلاسکو در تهران آتش گرفت و پس از چند ساعت ریزش کرد. ۹ بهمن ۱۳۹۶ بر اثر سنگینی برف ناگهان قسمتی از سقف کاذب یک پاساژ فروش مصنوعات چوبی در یافت‌آباد شرقی به طول ۶۰ تا ۷۰ متر ریزش کرد و در پی این حادثه به‌علت شکسته شدن پایه‌های فلزی سقف کاذب، یکی از لوله‌های گاز داخل این پاساژ دچار شکستگی شد و گاز با فشار زیاد از محل آسیب‌دیدگی لوله به بیرون نشت کرد. ۲ خرداد ۱۴۰۱ بخشی از برج شماره ۲ متروپل فرو ریخت. موارد یادشده تنها گوشه‌ای از اتفاقات ناگواری بود که در نهایت تنها با جمله «ما بارها هشدار داده بودیم» خاتمه یافت.
جان‌هایی به هیچ!
چندی پیش کارشناسان آتش‌نشانی تهران از ۳۳ هزار ساختمان ناایمن این شهر بازدید کردند. ضریب ناایمنی ساختمان‌ها متفاوت است و براساس شاخص‌های لحاظ‌شده، در پایان این بازدید ۱۲۹ ساختمان پرخطر در تهران شناسایی شد که مالکان برخی از آنها اقدام به ایمن‌سازی کرده‌اند و درحال‌حاضر تعداد این ساختمان به زیر ۱۰۰ عدد رسیده است.
در ادامه فهرست ساختمان‌های ناایمن که ازسوی دادستانی کل در اختیار ایرنا قرار گرفته، می‌آید:
پاساژ میری ۱، مجتمع تجاری اداری خلیج‌فارس، ساختمان پیروزی، بازارچه سنتی ستارخان، گل‌افشان، مجتمع خلیج‌فارس ۲، ساختمان هرمزان، مجتمع تجاری یادگار، مجتمع تجاری و پارکینگ توحید، برج بهاران، اداره مالیات غرب تهران و مرکز خرید سپهر، شرکت جار، بیمارستان حضرت رسول‌اکرم، پاساژ ناهید، اداری و تجاری بم، ساختمان افرا، پاساژ فجر، مجتمع تجاری و مسکونی ولیعصر، برج نگین رضا، انبار نفت شهران، مجتمع تجاری و اداری بوستان، مجتمع فرهنگی، ورزشی و تفریحی ارم و ساختمان جهاد کشاورزی از جمله ساختمان‌های ناایمن در تهران هستند. بیمارستان امام خمینی (ره)، بیمارستان لولاگر، پاساژ میلاد قائم، پاساژ مهستان، ساختمان علاء‌الدین، کارخانه ارج، مجتمع تجاری بام‌لند، بیمارستان سینا و بیمارستان بوعلی از دیگر ساختمان‌های ناایمن در پایتخت محسوب می‌شوند. مجتمع ونک پارک، ساختمان ذوب‌آهن، پاساژ کویتی‌های انقلاب، ساختمان ابتکار، شرکت بستنی پاک، انبار خانه کارگر، مرکز تجاری افرا، سرای وحید، سرای حاج ملاعلی، پاساژ حمام قبله، پاساژ رضوی، پاساژ و سینما اروپا، پاساژ گراند هتل، سرای سید ولی، سرای اتفاق، پاساژ شناسا، پاساژ زورخانه، پاساژ وحدت، پاساژ بلور، سرای باغچه (علی گوله)، سرای رشتی، پاساژ طلازاده، پاساژ صفوی، پاساژ امین، پاساژ علمی، بیمارستان طرفه، نیز در فهرستی جای گرفتند که ازسوی دادستانی کل تحت عنوان فهرست ساختمان‌های ناایمن پایتخت منتشر شده است.
در فهرست یادشده به مجتمع‌های تاکسیرانی، مرکز گل شهید محلاتی، بنکداری خوانساری، انبار چای، ساختمان مسکونی امام رضا (ع)، بازار گل امام رضا، شهرک بروجردی، مجتمع مسکونی ابوالفضل، درمانگاه سلیم، پاساژ بهاران، پاکسان، زیره کفش نصیری‌زاده، پاساژ یکتا موسوی، بیمارستان شهدای یافت‌آباد، بیمارستان فیاض‌بخش، شرکت تکنو صنایع، خوابگاه دانشگاه شریعتی، خوابگاه دانشگاه شاهد، پاساژ زنجانی، مجتمع ۲۲ بهمن، تالار طوبی، مجتمع مسکونی بهار، مجتمع مسکونی ارکیده، مجتمع مسکونی گلستان، مجتمع مسکونی تجاری امین، مجتمع مسکونی ولیعصر، مجتمع مسکونی رازی، مجتمع مسکونی خاتم‌الانبیا، هلدینگ خودکفایی آزادگان، شرکت صنایع نساجی هلال ایران، سازمان اموال تملیکی، مجموعه انبارهای شهید حدادی و مجتمع اداری-تجاری طوبی هم اشاره شده است.دیدن این لیست عریض و طویل سوالاتی را در ذهنم ایجاد می‌کند؛ روزانه چند نفر در این مراکز تردد دارند و چند نفر در مدت زیادی از روز را ساکن این مجتمع‌ها هستند؟ بروز حادثه‌ای چون متروپل یا پلاسکو در یکی از این ساختمان‌ها چه فاجعه‌ای می‌آفریند؟ برای درک بیشتر فاجعه نام چند مجتمع را به‌طور جداگانه می‌آورم؛ بازارچه سنتی ستارخان، بیمارستان حضرت رسول اکرم، پاساژ کویتی‌های انقلاب، بیمارستان لولاگر، پاساژ میلاد قائم نکته قابل‌توجه در این مسئله این است که وظیفه شناسایی این ساختمان‌های ناایمن برعهده شهرداری تهران بوده و این نهاد با هدف حفظ امنیت روانی کسبه و شهروندان و حقوق مالکان ساختمان‌ها وظیفه اعلام اسامی را به نهادهای قضایی سپرده بود.
در این زمینه اگر ساختمان متروپل را الگو قرار دهیم، به‌نظر می‌رسد بیشتر امنیت روانی مالکان ساختمان مد نظر است.در نهایت نیز هنگام وقوع یک اتفاق دردناک، یکی از مسئولان مربوطه کاغذی رو به لنز دوربین می‌گیرد و این جمله را بیان می‌کند: «چندین بار اخطار داده بودیم! »
فاجعه‌ای بزرگ رخ خواهد داد
محمد‌رضا فرجی، نایب رئیس اتاق اصناف تهران درباره نقش اتاق اصناف در رسیدگی به ساختمان‌های ناایمن به صمت گفت: ابتدا تاکید می‌کنم که بیشترین مسئولیت رسیدگی به ساختمان‌ها ناایمن با شهرداری است، اما شهرداری تاکنون هیچ نامه‌ای به اتاق اصناف مبنی بر رسیدگی به مراکز تجاری و اصناف ناایمن نداده است. در صورتی که درخواستی ازسوی شهرداری اعلام شود، اتاق اصناف با اطلاع به اتحادیه مربوطه خود را مکلف به اخطار پلمب می‌داند. البته موضوع رسیدگی به ساختمان‌های ناایمن کمی پیچیده است که یکی از دلایل مسکوت ماندن آن درگیری بین صاحبان ملک و شهرداری است. وی با اشاره به تاخیر رسیدگی به ساختمان‌های ناایمن اظهار کرد: در برخی از املاک، یک فرد صاحب ملک، یک فرد صاحب سرقفلی و یک فرد مستاجر است. ارزش سرقفلی مغازه تقریبا حدود ۸۰ درصد ارزش ملک موردنظر را شامل می‌شود و این رقم ممکن است باتوجه به نوع ملک تجاری و شرایط آن متفاوت باشد. در نتیجه صاحبان سرقفلی مایل به ایمن‌سازی یا نوسازی هستند، اما مالکان در این زمینه با شهرداری توافق نمی‌کنند و خلل ایجاد می‌کنند. البته در زمینه ساختمان‌های ناایمن، مالک نمی‌تواند مانع از ساخت شود، چراکه در این موضوع صحبت از جان انسان‌ها است. البته این نکته را نباید فراموش کرد که صاحب سرقفلی نیز اگر به ساخت ملک می‌پردازد باید ملک را با شرایط قبلی بسازد.
تا دستوری نباشد، مشکل حل‌شدنی نیست
فرجی در بیان راهکار رفع مشکل ساختمان‌های ناایمن بیان کرد: حل معضل ایمن نبودن برخی از ساختمان‌های پایتخت، نیاز به یک دستور حاکمیتی دارد و تا دستوری نباشد این مشکل حل‌شدنی نیست. وجود ساختمان‌های ناایمن در شهر به‌معنای در خطر بودن جان و مال مردم است. البته برخی از ساختمان‌های ناایمن در لیستی که منتشر شده، مانند ساختمان آلومینیوم ایمن‌سازی را آغاز کرده و از لیست خارج شده‌اند.
امدادرسانی ممکن نیست
نایب رئیس اتاق اصناف تهران با اشاره به وضعیت امدادرسانی در صورت بروز حادثه اظهار کرد: اگر حادثه‌ای چون متروپل در یکی از مراکز تجاری تهران رخ دهد، فاجعه‌ای بزرگ رخ خواهد داد که بی‌شک بسیاری از ساختمان‌های اطراف را نیز تخریب خواهد کرد، زیرا بسیاری از این ساختمان‌های ناایمن در جنوب تهران با خیابان‌های باریک و پرترافیک با خانه‌های قدیمی قرار دارند؛ در نتیجه ممکن است آسیب به ساختمان‌های همجوار برسد و امدادرسانی نیز به‌سختی صورت خواهد گرفت.
شورای شهر و شهرداری تنها ناظر هستند
ناصر امانی، عضو شورای شهر درباره نقش شورای شهر و شهرداری در ایمن‌سازی مغازه‌ها به صمت گفت: شورای شهر می‌تواند نظارت کند و از شهرداری بخواهد نسبت به ایمن‌سازی ساختمان‌های ناایمنی که در شهر تعداد آنها زیاد است، اقدام کند. شهرداری براساس قانون تنها مسئول نظارت و آتش‌نشانی مسئول واحدهایی است امکان آتش‌سوزی دارند. اگر سازه در بعد مهندسی و ساخت مشکل داشته باشد نیز نظام مهندسی مسئول است. درباره اصناف نیز بازرسان وزارت کار مسئول بازرسی هستند. شورای شهر و شهرداری تنها ناظر هستند و کار اجرایی در این راستا ندارند.
شهرداری ساختمان را ایمن‌سازی کند
امانی در ادامه با بیان اینکه استثنا نیز وجود دارد، بیان کرد: براساس قانون اگر در موقعیتی امکان ریزش ساختمان وجود داشته باشد، شهرداری ساختمان را ایمن‌سازی و سپس با افزودن درصدی که در قانون ذکر شده هزینه را از صاحب ملک دریافت می‌کند. اکنون سازکار قانونی اجرای این روند آسان نیست و باید مراحل قانونی زیادی طی شود؛ برای مثال باید از قوه قضاییه و... مجوز دریافت شود.
وی در برآوردی از مقصران حادثه‌های ناشی از ناایمنی واحدهای صنفی اظهار کرد: هرچند مالک مربوطه باید پاسخگوی حادثه باشد، اما در صورت بروز حادثه قطعا تمام افرادی که در شکل‌گیری این اتفاق نقش داشتند بازخواست خواهند شد. مانند حادثه متروپل که شهرداری آبادان، نظام مهندسی آبادان، مهندس ناظر و سازنده محکوم شدند.
مالک دنبال منفعت است؟
عضو شورای شهر با اشاره به وضعیت نابسامان رسیدگی به ایمنی مغازه‌ها بیان کرد: متاسفانه این موضوع در کشور ما تبدیل به یک کلاف سردرگم شده است. بسیاری از اصناف مستاجر هستند و مالک به‌دلیل اینکه از ایمن‌سازی واحد صنفی سودی نمی‌برد، اقدامی نیز انجام نمی‌دهد؛ به همین دلیل است که شاهد حوادث ناگواری چون پلاسکو و متروپل بوده‌ایم. البته درحال‌حاضر شهرداری و اصناف در بازار تهران اقدامات خوبی را برای ایمن‌سازی مغازه‌ها شروع کردند که امیدواریم این کار نتیجه خوبی بدهد و الگویی برای سایر اصناف شود.
سخن پایانی
برخی از ساختمان‌های این شهر که از قضا سهم بزرگی از آن تجاری است، ناایمن هستند؛ ساختمان‌هایی که شاید سالی یک بار هم که شده، گذرتان به آنها بخورد. احتمال وقوع حادثه هر چند درصد که باشد مهم نیست، مهم پیگیری و رسیدگی است که ظاهرا خبری از آن نیست؛ والا چشم و گوش ما از هشدار و اخطار پر است.
