تمام خانه، پر از نور ناب خواهد شد اگر به صبحدم، ای آفتاب برخیزی (سلمان هراتی)

... خورشید، که بر تن آدمیان نور می‌پاشد گویی جان جهان تازه می‌شود؛ انسان‌ها از جا برمی خیزند. دوباره، زنده می‌شوند. دوباره، نو می‌شوند. راهی راه هر روزه می‌شوند و دوباره، روز از نو، روزی از نو. می‌توان گفت بشر، حتی از دوران پیش از تاریخ و شاید در دوران سفالگری، با انرژی خورشیدی آشنا بوده و از آن، برای منظورهای مختلف خود استفاده می‌کرده است. در آن زمان، روحانیون معابد به کمک جام‌های بزرگ طلایی صیقل داده شده و پرتو خورشید، آتشدان‌های محراب‌ها را روشن می‌کردند. حتی یکی از فراعنه مصر باستان، معبدی ساخته بود که با طلوع خورشید، در آن باز و با غروب خورشید بسته می‌شد. البته، مهم‌ترین روایت تاریخی که درباره استفاده از انرژی خورشیدی وجود دارد، داستان ارشمیدس، دانشمند و مخترع بزرگ یونان باستان است که ناوگان روم را با استفاده از انرژی حرارتی خورشید به‌آتش کشید. گفته می‌شود ارشمیدس، با نصب تعداد زیادی آیینه‌های کوچک مربعی‌شکل در کنار یکدیگر، که روی یک پایه متحرک قرار داشت، پرتو خورشید را، از راه دور روی کشتی‌های رومیان متمرکز ساخته و به این ترتیب، آنها را به‌آتش کشیده است. معماری سنتی ایرانیان باستان هم، نشان‌دهنده توجه خاص آنان، به استفاده صحیح و موثر از انرژی خورشید در زمان‌های قدیم بوده است.

انرژی خورشیدی چیست؟

تا چند دهه پیش، که نفت خام و گاز طبیعی ارزان، از خاورمیانه به سراسر جهان صادر می‌شد، کمتر نشانه‌ای از توجه جدی به بهره بردن از انرژی بیکران و لایزال خورشید در جهان بود،اما با افزایش نرخ نفت در سال ۱۹۷۳، کشورهای صنعتی مجبور شدند به مسئله تولید انرژی، از راه‌های دیگری جز استفاده از سوخت‌های فسیلی هم فکر کنند. انرژی خورشیدی، یکی از پاک‌ترین و در دسترس‌ترین منابع تجدیدپذیر در دنیا به‌شمار می‌رود و منبع اصلی تمام انرژی‌های موجود در جهان به‌حساب می‌آید. انرژی خورشید، به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم به اشکال مختلف تبدیل می‌شود. خورشید، در واقع یک رآکتور هسته‌ای طبیعی است که بسته‌های کوچک انرژی ـ که « فوتون» نامیده می‌شود ـ را در فضا منتشر می‌کند و این نور، پس از طی ۱۵۰میلیون کیلومتر، در زمان تقریبی ۸.۵ دقیقه به زمین می‌رسد. عمر خورشید، بیش از ۱۴میلیارد سال تخمین زده شده و در هر ثانیه ۲.۴ میلیون تن از جرم خورشید به انرژی تبدیل می‌شود و باتوجه به اینکه جرم خورشید، حدود ۳۳۳ هزار برابر جرم زمین است، می‌توان اطمینان داشت این کره نورانی، تا ۵ میلیارد سال آینده، همچنان منبع عظیم انرژی جهان خواهد بود.

کشورهای پیشرو

در حال ‌حاضر، کشورهای فراوانی هستند که میزان استفاده بالایی از انرژی خورشیدی دارند یا براساس حرکت آنها و برنامه‌های اعلام‌شده‌شان، می‌توان حدس زد برای استفاده بیشتر از انرژی خورشیدی دورخیز کرده‌اند. در سال‌های اخیر، برای تشویق به بهره‌گیری بیشتر از انرژی پاک خورشیدی، دولت‌ها شیوه‌های گوناگونی را به‌کار می‌گیرند. در این ارتباط، برای خانواده‌ها و یا صنایعی که برق موردنیازشان را، خودشان تولید کنند، مزایای قابل‌توجهی در نظر می‌گیرند تا استفاده از این انرژی پاک، گسترش بیشتری پیدا کند. در کشور ما نیز، شرکت برق ایران سال‌های قبل، قراردادهایی با مشترکان حقیقی و حقوقی می‌بست که ۲۰ساله بود و به هر شرکت یا خانه‌ای که روی بام خود، نیروگاه خورشیدی کوچک (مجموعه محدودی از پنل‌های خورشیدی به‌همراه یک اینورتر اتوماتیک) برای تزریق برق تولیدی به شبکه نصب می‌کرد، پول خوبی پرداخت می‌شد. به هر حال، ۱۰ کشوری که با برنامه‌ریزی خوب، رشد قابل‌توجهی در زمینه تولید انرژی‌های ارزان و پاک داشته‌اند، براساس اعلام سایت power grid ، به‌ترتیب کشورهای چین (۱۳۰.۴ گیگاوات)، امریکا (۸۵.۳ گیگاوات)، ژاپن (۶۳.۳ گیگاوات)، هند (۵۷.۳ گیگاوات)، آلمان (۴۸.۴ گیگاوات)، ایتالیا (۲۲.۶ گیگاوات)، انگلیس (۱۴.۲ گیگاوات)، فرانسه (۱۲.۸ گیگاوات)، استرالیا (۱۲.۲ گیگاوات) و پاکستان (۱۰ گیگاوات) هستند.

انرژی خورشیدی در ایران

ایران، در منطقه‌ای واقع شده است که به‌لحاظ دریافت انرژی خورشیدی در میان نقاط مختلف جهان، در بالاترین رده‌ها قرار دارد. میزان تابش خورشیدی در ایران، بین هزار و 800 تا ۲هزار و۲۰۰ کیلووات ساعت بر مترمربع در سال، تخمین زده شده است که باتوجه به میانگین ۳۰۰ روز آفتابی در سال، بالاتر از میانگین جهانی به‌حساب می‌آید. آمار نشان می‌دهد که فهرست نیروگاه‌های خورشیدی ایران، با ظرفیت بالای یک مگاوات که هم‌اکنون، در مدار و در دست بهره‌برداری است تا پایان نیمه اول سال ۱۴۰۲ به ۸۵ نیروگاه رسیده است. قراردادی هم، به‌تازگی برای اجرای طرح احداث ۴ گیگاوات نیروگاه انرژی تجدیدپذیر ـ به‌عنوان بزرگ‌ترین قرارداد ساخت نیروگاه تجدیدپذیر بادی و خورشیدی در غرب آسیا ـ منعقد شده که در ظاهر، قرار است تا پیش از آغاز دوره پیک مصرف سال ۱۴۰۳ به‌بهره‌برداری برسد. در این زمینه، شرکت‌های برق منطقه‌ای تهران با ۳۳ درصد، فارس با ۱۰ درصد و سیستان و بلوچستان با ۹ درصد، از استان‌هایی هستند که بیشترین سهم را در احداث نیروگاه‌های مربوط به این ۴ گیگاوات در کشور دارند. لازم به ذکر است در ارتباط با استفاده از فناوری داخل برای استفاده از انرژی خورشیدی، به‌تازگی تولید پنل‌های خورشیدی در ایران، به‌صورت مونتاژ سلول‌های خورشیدی واردشده از چین و هند و نصب مدار و شیشه روی پنل آغاز شده است و باید انتظار داشت در صورت حمایت‌های لازم با همت متخصصان داخلی، ساخت سلول‌های خورشیدی و احداث صددرصدی نیروگاه‌های خورشیدی، در داخل کشور انجام شود. نه اینکه همچون سال‌های گذشته، علاقه‌مندان به محیط‌زیست و استفاده از انرژی خورشیدی را دلسرد کنند. یک نمونه قابل‌ذکر، تلاش‌های صنایع الکترونیک هوراند است که در سال ۱۳۸۸ با سرمایه‌گذاری قابل‌توجه و راه‌اندازی واحد تحقیق و پژوهش، نخستین نیروگاه خورشیدی بخش خصوصی در کشور را راه‌اندازی کرد و به‌دلیل بی‌توجهی سازمان‌های مرتبط، امکان حضور فعال در این زمینه، برایش فراهم نشد. انتظار می‌رود باتوجه لازم به ضرورت استفاده از انرژی خورشیدی، اعلام پیش‌بینی اختصاص بیش از ۲هزار هکتار اراضی ملی کشور، برای ساخت شهرک‌های خورشیدی توسط معاون وزیر صمت در روزهای اخیر را، بتوان به فال نیک گرفت و امیدوار بود با برنامه‌ریزی درست برای استفاده از انرژی‌های پاک و تجدیدپذیر در سراسر کشور و تولید برق به‌میزان کافی برای مصارف خانگی و صنایع، شاهد روزهای پاک و قابل‌تنفس در شهرهای کشورمان باشیم.