از تجارت علمی تا تجارب عملی
درحال‌حاضر فعالان و کارشناسان اقتصادی در این موضوع اتفاق نظر دارند که آنچه امروز در تجارت جهانی با آن مواجهیم از شکل سنتی و قدیمی درآمده است. ما امروز در تجارت با یک شاخه علمی مواجهیم که فرمول‌های خاص خود را دارد و اصرار بر بی‌اعتنایی به آن می‌تواند فعالیت‌های اقتصادی را به مسیر بیراهه و زیاندهی هدایت کند. اما این نگرش تئوری به تجارت، تا چه حد در نظام تجاری ما در قالب عمل درآمده و این موضوع چه تاثیری بر اقتصاد ما می‌گذارد.
در گزارش این صفحه روزنامه صمت موضوع ارتباط علم و توسعه تجاری کشور در گفت‌وگو با کارشناسان اقتصادی مورد بررسی قرار گرفته که شرح آن را در ادامه می‌خوانید:
دانش تجاری ما تقلیدی است
سید مرتضی افقه، اقتصاددان و دانشیار دانشگاه شهید چمران اهواز درباره نقش علم در حوزه تجارت در گفت‌وگو با صمت عنوان کرد: پیشرفت در زمینه‌های اقتصادی امروز جوامع برمبنای علم و دانش است و در حوزه تجارت نیز نمی‌توان با تکیه بر اصول سنتی و قدیمی این حوزه، به نتایج چندان قابل‌توجهی رسید.
وی در این باره خاطرنشان کرد: توسعه در حوزه‌های مختلف، از جمله تجارت و اقتصاد فرآیندی است که به تسلط انسان بر طبیعت و محیط پیرامون منتهی می‌شود.
بی‌تردید این تسلط انسان بر طبیعت و به خدمت گرفتن آن برای ایجاد رفاه تنها از طریق شناخت علمی آن میسر است؛ بنابراین می‌توان گفت امروز تنها ابزار نیل به پیشرفت و توسعه در همه ابعاد آن علم و دانش است. به‌عبارت دیگر، درجه دستیابی به توسعه با درجه پیشرفت در علم رابطه مستقیم دارد.
وی با تاکید بر همراستایی علم تجارت با سایر شاخه‌های علوم تاکید کرد: تفاوت چندانی نمی‌کند شناخت علمی در تولید، توزیع یا تجارت باشد؛ به هر حال شناخت علمی برای پیشرفت به‌عنوان یک ابزار ضروری تلقی می‌شود.
تجارت یکی از پیچیده‌ترین بخش‌ها یا اجزای یک فرآیند رشد و توسعه اقتصادی است که به شناخت علمی و تحقیقات فراوان توسط متفکران حوزه‌های مختلف، به‌ویژه متفکران اقتصادی نیاز دارد.
افقه درباره یک توسعه همه‌گیر و مبتنی بر صلح در حوزه تجارت نیز عنوان کرد: وقتی تجارت و منابع برپایه اصول علمی به‌کار گرفته شود، به سایر جوامع بشری لطمه وارد نمی‌کند، طبیعت را از بین نمی‌برد و محیط‌زیست را در خطر نابودی قرار نمی‌دهد و می‌توان آن را یکی از مولفه‌های گسترش مفاهیمی مانند صلح دانست.
این اقتصاددان در ادامه عنوان کرد: در تجارت باید جوامع دیگر را شناخت و از شرایط روانشناسی، جامعه‌شناسی و مردم شناسی جوامع دیگر آگاهی داشت.
سلایق، تمایلات، گرایش‌ها و ارجحیت‌های کشورهای دیگر را دانست. یک تاجر با استفاده از این علوم باید بتواند در رقابت با تاجران کشورهای دیگر، کالا و خدمات خود را در یک بازار ارائه کند.
اتفاقا این بخش پیچیده هر اقتصاد است، زیرا شناخت هر انسان از شناخت طبیعت دشوارتر است و برای تجارت بدون تردید تمرکز تحقیقات علمی برای موفقیت در رقابت‌های بین کشوری برای صدور کالا و خدمات بسیار ضروری است.
وی در این باره بیان کرد: باتوجه به آنچه ذکر شد در نقش موثر علم در پیشرفت در ابعاد مختلف و به‌طور خاص در تجارت هیچ تردیدی وجود ندارد، اما پاسخ این پرسش که آیا کشور ما از این ابزار به‌درستی و به‌خوبی استفاده می‌کند یا خیر؟ متاسفانه منفی است.
افقه در توضیح این موضوع یادآور شد: امروز در کشور ما دانشگاه‌ها تبدیل به فضاهایی برای استفاده مکرر و تقلیدی از تئوری‌های کشورهای دیگر شده‌اند که ممکن است با ساختارهای ما سازگار باشد یا نباشد؛ بنابراین تولید علم در کشور ما در این حوزه هنوز به مرحله‌ای نرسیده که بهصورت مستقل به‌دنبال تئوری‌سازی‌های متناسب با ساختارهای کشور برویم. دانشگاه‌های ما در بیشتر موارد منتظرند تئوری‌های مربوط به کشورهای دیگر را دریافت کنند، سپس همان‌ها را به‌طور مکرر ارائه می‌دهند و چون این تئوری‌ها الزاما با ساختارهای ما سازگار نیست، نمی‌توان از آنها استفاده‌های کاربردی کرد.
وی در این زمینه مواردی را نیز استثنا دانست و افزود: البته فعالان تجاری معدودی هم وجود دارند که از شیوه‌ها و ابزار علمی برای این کار استفاده می‌کنند. این افراد باتوجه به شناختی که از مردم جوامع دیگر دارند، در این رقابت موفق عمل می‌کنند، اما این استثناها نمی‌توانند به‌عنوان مبنا برای نگرش ما به موضوع تجارت و اقتصاد مطرح شود.
افقه در پایان با اشاره به منفعل بودن دانشگاه‌ها در زمینه تولید علم در حوزه تجارت گفت: دانشگاه‌های ما درحال‌حاضر بیشتر مصرف‌کننده درآمدهای نفتی هستند. همین موضوع باعث شده دانشگاه‌ها و پژوهشگران این حوزه، نقش چندانی در پیشرفت اقتصادی کشور نداشته باشند، این در حالی است که معمولا علوم تولید شده و انتقال یافته به دانشجوبان نمی‌تواند نقش چندانی در توسعه تجاری کشور داشته باشد.
هنوز درگیر تجارت سنتی هستیم
محمد محمدپور عمران نیز در گفت‌وگو با صمت درباره نقش علم در توسعه تجارت و اقتصاد یادآور شد: کشور ما از دیرباز اقتصاد خود را بر پایه تجارت شکل داده و یکی از کشورهای پرسابقه در این مقوله محسوب می‌شود، اما با گذشت زمان و ورود تجارت به عرصه‌های علمی نتوانسته پا‌به‌پای کشورهای پیشرو در این حوزه حرکت کند و از این روند جا مانده است.
محمدپور عمران در این باره عنوان کرد: درحال‌حاضر هیچ یک از کشورهای پیشرفته در حوزه تجارت، دیگر از چارچوب‌های سنتی در این حوزه تبعیت نمی‌کنند. این کشورها سعی کرده‌اند تجارت را با استفاده از تیم‌های علمی پیش ببرند.
وی در این باره با تاکید بر ساختارهای سنتی حاکم بر تجارت ایران خاطرنشان کرد: نگرش غیرعلمی، حتی در مفاهیم ساده تجارت موجب شکست‌های تجاری می‌شود. اگر فعال اقتصادی حتی بتواند حضور خود را با تکیه بر اصل سنتی در بازارهای جهانی حفظ کند، سود و بهره‌وری پایینی خواهد داشت.
اهمیت این موضوع زمانی در اقتصاد کشورها دیده می‌شود که مشکلاتی مانند تحریم در مسیر تجارت قرار می‌گیرند و یک دلار نیز دارای ارزش می‌شود.
این کارشناس اقتصاد درباره نحوه نگرش به علم تجارت در کشور بیان کرد: ظاهرا تغییرات فراوانی در تجارت صورت گرفته، اما فعالان تجاری ما همچنان در بیشتر موارد نگاه سنتی خود به این فعالیت‌ها را حفظ کرده‌اند و به همین دلیل سال‌هاست مشکلات در این حوزه باقی است.
محمدپور عمران در پایان گفت: ما زمانی می‌توانیم به تجارت بهصورت علمی نگاه کنیم که اصول و مفاهیم آن در دانشگاه‌ها و کلاس‌های درس باقی نماند؛ این مفاهیم و دانش‌ها باید در ساختارهای تجاری کشور نیز به‌کار گرفته شوند.
سخن پایانی
باتوجه به آنچه گفته شد، به‌نظر می‌رسد اهالی علم اقتصاد و تجارت معتقدند ساختارهای تجاری کشور باوجود تمام پیشرفت‌ها همچنان درگیر فضای غیرعلمی و سنتی هستند.
در این زمینه باید گفت هنوز مبانی علمی در این حوزه، جایگزین ایده‌های نخ‌نمای قدیمی نشده‌اند، این در حالی است که یکی از راه‌های برون‌رفت از آثار تحریم‌های اقتصادی در این سال‌ها می‌توانست نگاه علمی و استفاده از تاکتیک‌های روزآمد در این بخش باشد تا شاید فشار اقتصادی کمتری روی شانه مردم، مسئولان و فعالان اقتصادی در این سال‌ها حس شود که متاسفانه کمتر از آن بهره بردیم.
