باتوجه به شعار سال و تاکید بر استفاده از ظرفیت شرکت ‌ های دانش ‌ بنیان به ‌ ویژه در صنایع، خلق ثروت در قرن جاری در جایی اتفاق می ‌ افتد که علم و دانش در تمامی محصولات و صنایع به ‌ کار گرفته شود. برخی نیز معتقدند حرکت به ‌ سمت اقتصاد دانش ‌ بنیان و دانش ‌ بنیان شدن صنایع، زمانی اتفاق می ‌ افتد که صنایع بزرگ به ‌ عنوان اصلی ‌ ترین راهبرد توسعه صنعتی کشورها با فناوران و دانش ‌ بنیان ‌ ها همکاری مستمر و دوجانبه داشته باشند و شناسایی نیاز صنعت و تولیدات مقوله بسیار مهمی است که شبکه تبادل فناوری درصدد پر کردن این شکاف برآمده است. صمت در گفت ‌ وگو با سعید اجلالی، مدیر امور کارگزاران این مجموعه، به بررسی فعالیت ‌ های آن و اهمیت شناخت نیازهای صنایع و توانمندی و تولیدات دانش ‌ بنیان ‌ ها پرداخته است.

نبود ثبات مدیریتی، سد راه توسعه دانش ‌ بنیان ‌ ها

یکی از مسائل مهم دانش ‌ بنیان ‌ ها، ضعف در تعامل با دیگران، شرکت ‌ های بزرگ صنعتی و استفاده از توانمندی ‌ های آنها است، همچنین ریسک ‌ پذیری بالا و چابک بودن آنها به ‌ عنوان نقطه قوت شرکت ‌ های کوچک از مزیت ‌ های دانش ‌ بنیان ‌ ها است که همین نقطه قوت همچون نقطه ضعف شرکت ‌ های بزرگ به ‌ حساب می ‌ آید. به ‌ گفته آرمان خالدی، عضو هیات علمی گروه سیاست نوآوری و آینده ‌ نگری پژوهشکده مطالعات فناوری ریاست ‌ جمهوری، برخی چالش ‌ های تحقق نیافتن این همکاری ‌ ها، قبل از شروع همکاری بوده و برخی چالش ‌ ها نیز بعد از آغاز همکاری نمایان می ‌ شود.

به ‌ عنوان مثال، ثبت مالکیت فکری یکی از مسائلی است که بعد از آغاز همکاری بروز می ‌ کند، به ‌ علاوه، مهم ‌ ترین دلیل در تحقق پیدا نکردن همکاری شرکت ‌ های بزرگ صنعتی و شرکت ‌ های دانش ‌ بنیان، بی ‌ ثباتی مدیران است. در این بین، تقارن اطلاعات و ضعف شرکت ‌ های دانش ‌ بنیان نیز از اهمیت زیادی برخوردار است.

سهم دانش ‌ بنیان ‌ ها از صادرات کشور هم کمتر از ۲ درصد است. از بعد اشتغال نیز سهم دانش ‌ بنیان ‌ ها زیر یک درصد است، البته نباید از یاد برد که سهم اشتغال در تمام دنیا متعلق به شرکت ‌ های بزرگ صنعتی است. حال باتوجه به آمار موجود، نقش دانش ‌ بنیان ‌ ها در اقتصاد ملی مطلوب نیست. یک راه این است که دانش ‌ بنیان ‌ ها خودشان بزرگ شوند که البته این امر مطلوب نیست و راه دیگر مشارکت با شرکت ‌ های بزرگ است. سعید اجلالی، مدیر امور کارگزاران شبکه تبادل فناوری معتقد است، با شناسایی نیازهای طرفین می ‌ توانیم به انبساط اکوسیستم دانش ‌ بنیانی کشور بپردازیم.

شرح کامل این گفت ‌ وگو را در ادامه می ‌ خوانید.

شبکه تبادل فناوری چه مرکزی است و در راستای نیل به چه هدفی تشکیل شد؟

ابتدا در سال ‌ های ۱۳۹۳ و ۱۳۹۴ بود که مطالعات شبکه تبادل فناوری در کل کشور آغاز شد؛ در آن سال ‌ ها دکتر اسدی ‌ فر در ستاد نانو مطالعات اولیه را آغاز کرد و نخستین پایه ‌ های این مرکز چیده شد، در واقع، در سال ، ۹۴ نطفه اولیه شبکه در ستاد نانو معاونت علمی و فناوری ریاست ‌ جمهوری شکل گرفت. هدف این بود که نیازهای فناورانه صنایع شناسایی شود تا شرکت ‌ های نانویی در جریان نیازمندی ‌ ها قرار بگیرند. از آنجایی که یکی از دلایل وجود شرکت ‌ های دانش ‌ بنیان، رفع نیازهای صنایع است، بر آن شدیم تا بیشتر نیازمندی ‌ ها را به ‌ منظور قوت بخشیدن اکوسیستم دانش ‌ بنیان بشناسیم. گفتنی است، صفر تا 100 حمایت ‌ از پروژه ‌ ها از سوی ستاد نانو انجام می ‌ شود؛ اواخر سال ۱۳۹۸ بود که دکتر سورنا ستاری، معاون پیشین علمی و فناوری ریاست ‌ جمهوری، وظیفه ‌ ای را به این شبکه محول کرد که علاوه بر پروژه ‌ های مربوط به نانو پروژه ‌ های دیگری را که مربوط به تکامل شرکت ‌ های دانش ‌ بنیان فعال در عرصه ‌ های صنعتی است، هدایت کند و دست دانش ‌ بنیان ‌ ها را در دست صنایع بزرگ برساند. همان ‌ گونه که پیش ‌ تر هم اشاره شد، هدف این بود که نیازهای صنعتی کشور از سوی شرکت ‌ های داخلی و دانش ‌ بنیان رفع شود.

اکنون بیش از ۳۰۰ پروژه موفق را به ‌ سرانجام رساندیم و بیش از ۳ هزار پروژه در جریان را در دست داریم، همچنین در ۱۴ حوزه صنعتی فعالیت مستمر داریم. از طریق شناسایی ستاد نانو، شرکت ‌ های نانویی را شناختیم و با ارتباطی که با دیگر مراکز دانش ‌ بنیان داریم، توانستیم با تمامی شرکت ‌ های دانش ‌ بنیان آشنا شویم تا به ‌ مرور به این چرخه اضافه شود. در این مسیر، افزون بر شرکت ‌ های فعال در عرصه نانو و دیگر شرکت ‌ های دانش ‌ بنیان، حتی شرکت ‌ های خارج از اکوسیستم دانش ‌ بنیان، اما توانا برای فعالیت در عرصه ‌ های صنعتی را شناسایی کردیم و با تبادلات تعیین ‌ شده، آنها را به شرکت ‌ های صنعتی که نیازمند تولید دانش ‌ بنیانی هستند، معرفی کردیم و تبادل فناورانه شکل گرفت.

شناسایی نیازها چه روندی دارد؟ و اینکه باتوجه به اهمیت سازکار تولید برای صاحبان صنایع آیا از سوی این مرکز نظارت و ارزیابی بر روند تولیدات دانش ‌ بنیان ‌ ها و نوع همکاری ‌ شان انجام می ‌ گیرد یا خیر؟

یک شبکه بیرونی هم به نام کارگزاران تبادل فناوری شکل گرفت که شناسایی نیازهای فناورانه از طریق خود شبکه را برعهده دارد. در حقیقت باتوجه به ارتباطاتی که با اهالی صنعت داریم، نیازها شناسایی می ‌ شوند و در این هنگام خود فناوران را هم به ‌ مرور در پروژه ‌ ها ارزیابی و پایش و براساس عملکرد موجود، فناور مناسب را شناسایی و هدایت می ‌ کنیم. شکل ‌ گیری این روند در جهان مربوط به دهه 90 میلادی است که در ایران و جهان کمابیش در یک بازه زمانی شکل گرفت، اما نتوانست در ایران و در ابتدای مسیر رشد کند. از آنجایی که همیشه شرکت ‌ های بزرگ با شرکت ‌ های کوچک ارتباط چندانی نداشتند و به ‌ عبارت روشن ‌ تر، در ارتباط ‌ گیری مشکل داشتند و بستر لازم برای ورود دانش ‌ بنیان ‌ ها وجود نداشت، شرکت ‌ های کوچک شانس کمتری برای تبدیل شدن به شرکت بزرگ را داشتند. شبکه کارگزاران فناوری، کاتالیزور این رابطه است تا با اعتماد کامل به همکاری بپردازند. گفتنی است، در این مسیر ریسک ‌ های طرفین پذیرفته می ‌ شود و فناور در مراحل گوناگون پایش می ‌ شود، همچنین صفر تا 100 پروژه ‌ ها با نظارت این مرکز انجام می ‌ گیرد و هدف تنها بسته انعقاد قراردادها نیست. در حقیقت، تا زمانی که به مراحل نهایی پروژه ‌ ها برسیم، در کنار دوطرف هستیم و در این مسیر بسیاری از شرکت ‌ ها در قالب ناظر حقوقی شبکه به شبکه وکالت می ‌ دهند.

باتوجه به بی ‌ اعتمادی صاحبان شرکت ‌ های بزرگ به دانش ‌ بنیان ‌ ها ابتدا در چه حوزه ‌ هایی این ارتباط قوی ‌ تر و محکم ‌ تر جلو رفت؟

باتوجه به ابتدای شکل ‌ گیری این شبکه، وقتی فناوری ‌ های نانو در ستاد شکل گرفت، بیشتر در زمینه شیمی، پلیمر و و رنگ رزین و پوشش ‌ دهی پیشرفت ‌ های خوبی انجام گرفت و دست ‌ مان به ‌ لحاظ فناوری بسیار باز بود؛ اما در صنایعی نظیر صنایع غذایی هنوز فناوری ‌ های ما جای کار زیادی دارند و هنوز برای برآورده شدن کامل نیازهای صنایع، راه طولانی در پیش داریم و البته هستند محصولاتی که استاندارد خوبی دارند،اما به تعداد کافی در بازار موجود نیستند. گفتنی است، در حوزه ‌ های صنعتی هم شرایط سختی داریم، به ‌ ویژه در حوزه خودرو هنوز راه ورود قابل ‌ رشدی را پیدا نکرده ‌ ایم. در صنعت نفت و پتروشیمی افزون بر بالا بودن ریسک کاربرد فناوری به ‌ دلیل اینکه رقم ‌ های مبادله ‌ کننده بسیار بالا است و استراتزیک هم هست؛ در ابتدا کار ما سخت ‌ تر بود، اما با کارگزاران فناوری و تخصص و تبحری که دارند، شبکه توانست لینک ‌ های محکمی را پیدا کنند و ما توانستیم گام ‌ های مهمی را در این عرصه برداریم. در این بخش از همکاری به ‌ خوبی توانستیم ارتباط صنعت با دانشگاه را تقویت کنیم و دانشگاهیان توانستند اعتماد مردم را جلب کنند.

برای اجرایی پروژه ‌ ها از چه روندی پیروی می ‌ کند؟

تمامی پروژه ‌ ها در ابتدای مسیر برای رسیدن به مرحله بهره ‌ برداری ابتدا دسته ‌ بندی و تقسیم ‌ بندی می ‌ شوند، نظیر پروژه ‌ های بومی ‌ سازی، توسعه بازار و محصول، بهبود فرآیند و افزایش بهره ‌ وری. همه این موضوعات کمک می ‌ کند که با شناخت پروژه بدانیم کدام فناوری به کدام نیاز صنعت می ‌ تواند پاسخ دقیق ‌ تر و مطمئن ‌ تری بدهد. از آنجایی که آن دسته از نیازهای فناورانه که از واردات تامین می ‌ شوند، به ‌ طور طبیعی هزینه بالاتری را در روند تولید به ‌ وجود می ‌ آورند. حال باوجود تحریم ‌ ها هزینه ‌ ها برای شرکت ‌ ها چندبرابر شده است. فرآیند بومی ‌ سازی با خنثی کردن این جریان توان شرکت ‌ ها را برای تولید بالا می ‌ برد. به ‌ همین دلیل در کنار این فرآیند حتی در تلاش هستیم که فناوری ‌ های تولیدی در داخل از انحصاری بودن خارج شوند تا به توسعه فناوری در کشور کمک کنیم. به ‌ عبارت روشن ‌ تر، تنها یک یا 2 شرکت نباشند که به تولید یک فناوری کارآ و مهم بپردازند. در کل، همواره میان نیاز صنعت و فناوری شکافی وجود داشته که در کشور ما باتوجه به شرایط مختلف، ممکن است در زمانی بیشتر یا کمتر شود. همان ‌ گونه که پیش ‌ تر هم اشاره شد، در تلاش هستیم که این شکاف در راستای حل نیازمندی ‌ های کارخانه ‌ های صنعتی کمتر شود و در گام بعد شرایط را برای صادرات آنها فراهم کنیم.

آیا با دیگر شرکت ‌ های تولیدی که با عنوانی جز دانش ‌ بنیان فعالیت می ‌ کنند هم، همکاری می ‌ کنید یا این فرآیند تنها به دانش ‌ بنیان ‌ ها اختصاص دارد؟

اولویت ‌ های ما شرکت ‌ های نانویی و دانش ‌ بنیان است، اما چون هدف اصلی، رفع نیاز صنعت است، بر همین مبنا نمی ‌ توانیم از نیازهای دیگر چشم ‌ پوشی کنیم، چراکه این شرکت ‌ ها هم توانمند هستند و می ‌ توانند در این زمینه تاثیر جدی داشته باشند، همچنین نهادهایی نظیر صندوق نوآوری و شکوفایی و دیگر صندوق ‌ ها را که برای حمایت از اکوسیستم دانش ‌ بنیان تاسیس شدند در جریان بازبینی فرآیندهایی قرار می ‌ دهیم تا تسهیلاتی که ارائه می ‌ دهند، مفیدتر باشد تا در نهایت به بدهکار شدن شرکت ‌ ها نینجامد. در این میان، به ‌ شکلی غیرمستقیم وارد حوزه سرمایه ‌ گذاری خطرپذیر هم شدیم، تا افزون بر دریافت تسهیلات، شرکت دانش ‌ بنیان بتواند تامین مالی هم داشته و این چرخه با روانی و راحتی بهتری در گردش باشد.کمابیش ۵۰ درصد از پروژه ‌ های موفق این مجموعه با شرکت ‌ های بزرگ است که امسال تفاهمنامه ‌ ای میان مرکز شرکت ‌ های دانش ‌ بنیان شرکت شهرک ‌ های صنعتی صمت و شبکه تبادل فناوری امضا شد که با شرکت ‌ هایی که صنعتی هستند؛ چه به ‌ عنوان متقاضی فناوری و چه به ‌ عنوان عرضه ‌ کننده آن در تعامل بیشتر قرار بگیریم.

سخن پایانی

باتوجه به موارد یادشده و با بررسی ۵۰۰ شرکت بزرگ در دنیا متوجه می ‌ شویم این شرکت ‌ های بزرگ صنعتی با شرکت ‌ های نوپا همکاری دارند. شرکت ‌ های بزرگ صنعتی بزرگ ما باید سطح همکاری را با این شرکت ‌ های کوچک توسعه دهند. واسطه ‌ ها و برنامه ‌ های دولت می ‌ توانند این شبکه و همکاری را به ‌ وجود بیاورند. برای مثال، با بررسی ‌ های متنوع برنامه ‌ های کشورهای مختلف می ‌ توان از مدل ‌ های خرید تضمینی نوآوری استفاده کرد. در کل، هزینه ‌ های انجام ‌ شده باید در خدمت رفع یک نیاز واقعی باشند،بنابراین ترویج مدل ‌ های کوچک و بزرگ و ایجاد چارچوب این همکاری ‌ ها اهمیت زیادی دارد، متاسفانه ما در کشور میزان همکاری شرکت ‌ های بزرگ و کوچک را رصد نمی ‌ کنیم و تحلیل واقعی از شرایط واقعی نداریم. گفتنی است، تسهیلگری و آشنا کردن نیازهای شرکت ‌ های بزرگ و دانش ‌ بنیان می ‌ توانند این 2 قسمت را به هم نزدیک کنند. شرکت ‌ های بزرگ می ‌ توانند از این ارتباطات استفاده کنند. بحث شراکت و همکاری موضوعی است که باید به ‌ لحاظ فرهنگی تغییر دهیم، در نتیجه، گسترش تجربیات موفق همکاری و گسترش یک اقدام مشارکت موفق می ‌ تواند گاردها را نسبت به همکاری تغییر دهد.