جهش‌های قیمتی کاغذ در پی کمبود آن در بازار، سبب شد تا در چند سال اخیر فعالان صنعت چاپ و نشر با دست‌اندازهای شدیدی مواجه باشند. افزایش چند برابری نرخ تمام‌شده محصولات این صنعت مانند کتاب را می‌توان نمودی از نابسامانی بازار کاغذ دانست، در این راستا، دولت سیزدهم بر آن شد تا با اجرای برخی راهکارها، به بازار کاغذ سامان دهد. اختصاص ارز برای تامین کاغذ و امضای تفاهمنامه‌های همکاری با شرکت‌های داخلی از جمله طرح‌هایی هستند که دولت رئیسی برای بهبود کمبود کاغذ صنایع اتخاذ کرد، همچنین وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز چندی پیش اعلام کرد مشکلات کاغذ مطبوعات پیگیری شده است. با دستور شخص رئیس‌جمهوری، واردات کاغذ با نرخ مناسب انجام شده و به‌زودی بخش مهمی از کاغذ موردنیاز رسانه‌های مکتوب تامین خواهد شد، بنابراین به‌نظر می‌رسد دولت سیزدهم، برنامه‌های جدی را برای بهبود بازار کاغذ و فعالیت صنعت چاپ و نشر دارد. صمت در این گزارش، ضمن بررسی شرایط فعلی بازار کاغذ، با کارشناسان و فعالان صنعت چاپ و نشر درباره اثر طرح‌های دولتی برای ساماندهی کمبودهای کاغذ به گفت‌وگو پرداخته که در ادامه می‌خوانید.

‌استقبال نکردن از کاغذهای داخلی

یکی از برنامه‌های جدی دولت در راستای بهبود کمبودهای کاغذ در کشور، توسعه صنایع داخلی و افزایش تولید آنها است. در این زمینه شرکت چوب و کاغذ مازندران نیز به‌تازگی اعلام آمادگی کرده است تا از اول شهریور، امسال هر ماه، ۱۰۰۰ تن کاغذ را به بازار وارد کند یا در اختیار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار دهد تا نیاز بخش عمده‌ای از فعالان حوزه نشر پوشش داده شود. اکنون این کارخانه ۶۷ درصد نیاز کاغذ کتاب‌های درسی را تامین می‌کند و قرار است علاوه بر آن به کمک اهالی نشر هم بیاید.

به‌گزارش ایرنا، آخرین بررسی‌ها نشان می‌دهد که نیاز کشور به کاغذ تحریر حدود ۳۸۰ تن است که کمابیش ۱۵۰ تن آن از طریق تولید داخل تامین می‌شود، اما به‌دلیل عدم استقبال مصرف‌کننده داخلی توسعه آن فراهم نشده و تا حدودی تولیدات کاهش یافته است. اما به گفته مصرف‌کنندگان کاغذ و ناشران، کاغذ تولید داخلی از کیفیت مطلوبی برخوردار نیست بنابراین ترجیح می‌دهند از کاغذهای وارداتی استفاده کنند. اگر چه همه کتاب‌ها همانند کتاب مدارس نیازمند کاغذ با کیفیت نیست. برخی فعالان عرصه نشر به بررسی دلایل استقبال نکردن مصرف‌کننده داخلی از کاغذ اشاره دارند. آنان معتقدند حمایت نکردن از تولید داخلی طی چند سال گذشته و اختصاص ارز به کاغذهای وارداتی که زمینه را برای کاهش نرخ کاغذ وارداتی در سطح بازار فراهم کرده، از عوامل موثر بر استقبال نشدن از کاغذ داخلی است. در این شرایط، مصرف‌کنندگان ترجیح دادند تا به‌دنبال کاغذ ارزان‌تر بروند، در نهایت نیز تمامی این مسائل دست به‌دست هم داده تا برخی کارخانه‌های تولیدکننده کاغذ به تعطیلی کشیده شوند.

پایین ‌بودن کیفیت کاغذهای داخلی

بهمن پورمند، رئیس سابق اتحادیه چاپخانه‌داران تهران در گفت‌وگو با صمت، به تشریح وضعیت کاغذ در صنعت چاپ و نشر پرداخت. او ضمن نامناسب خواندن شرایط فعلی موجودی کاغذ در بازار گفت: از ابتدای امسال دولت اجرای برنامه‌ها و طرح‌های مختلفی را برای رفع کمبود کاغذ چاپ و نشر و سایر مصارف اعلام کرد.

تخصیص ارز برای واردات کاغذ و همچنین توانمندسازی کارخانه‌های تولیدی داخل از مهم‌ترین برنامه‌های در پیش گرفته‌شده به‌شمار می‌رود. ابتدا اگر به وضعیت کنونی بازار کاغذ نگاهی بیندازیم، خواهیم دید شرایط نامناسبی حاکم بوده و کاغذ در سال‌های اخیر به ویژه چند وقت گذشته، رشد قیمتی زیادی را تجربه کرده است.

وی ادامه داد: در حال ‌حاضر کاغذ وارداتی با قیمت‌های بسیار بالا در بازار مبادله می‌شود و بهای آنها به بندی بالای یک میلیون تومان رسیده است.

در روزهای اخیر اخباری مبنی بر افزایش توانایی داخلی در تولید کاغذ عنوان شد که باید در این‌باره تاکید کرد کاغذهای ایرانی مصارف محدودی دارند و نمی‌توان از آنها برای کاربردهای گسترده استفاده کرد.

این فعال صنعت چاپ تصریح کرد: نوع جنس و کیفیت کاغذهای تولید داخل تنها برای مصارفی همچون روزنامه‌ها و مطبوعات و بخشی از حوزه‌های نشر به‌کار می‌رود. این نوع کاغذها دارای رنگ متفاوت و کیفیت‌های پایین‌تر است و از آنها نمی‌توان در تمامی بخش‌های صنعت چاپ استفاده کرد، بنابراین همچنان صنعت چاپ و نشر ایران برای تامین نیازهای خود به کاغذهای وارداتی نیاز دارد.

کم بودن تقاضا برای کاغذ مطبوعات

پورمند در ادامه صحبت‌های خود به تامین شدن کاغذ مطبوعات با تولید داخلی اشاره کرد و گفت: همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، کاغذهای تولید داخل به‌دلیل دارا بودن رنگ خاص و کیفیت پایین‌تر، مورداستقبال عموم ناشران قرار نمی‌گیرند. از تولیدات داخلی کاغذ نمی‌توان در مواردی همچون مجله یا چاپ‌هایی که نیاز به کاغذ باکیفیت دارند، استفاده کرد. بیشتر کاغذهای داخلی برای چاپ مطبوعات و روزنامه‌ها کارآیی داشته و از آن جایی که تقاضا برای چاپ در حوزه مطبوعات به نسبت سایر مصارف نشر کمتر است، تولیدات داخلی تا حدی می‌تواند پاسخگوی این نیاز باشد.

پورمند تصریح کرد: در سال‌های اخیر بنا به دلایل مختلفی، خرید روزنامه مردم کم شده و در نتیجه تیراژ روزنامه‌ها به‌شدت کاهش یافته است. از سویی دیگر نیز، تولید کاغذ داخلی محدود است و می‌تواند نیاز کم کاغذهای مطبوعات را پوشش دهد.

وی در ادامه افزود: تولیدات داخلی در چند وقت اخیر، افزایش نرخ چندانی داشته‌اند، چرا که مواد اولیه صنایع و کارخانجات کاغذسازی وارداتی بوده و با ارز آزاد واردات مواد اولیه انجام می‌شود، بنابراین کاغذهای داخلی نیز تحت‌تاثیر تغییرات قیمتی در چند مدت اخیر قرار گرفتند.

ضرورت بهبود تجهیزاتی صنایع

رئیس سابق اتحادیه چاپخانه‌داران تهران، افزایش توان صنایع داخلی تولید کاغذ را مشروط بر بهبود تجهیزاتی آنها دانست و در این‌باره توضیح داد: خودکفایی و تامین صددرصدی نیازهای داخلی در حوزه چاپ و نشر، الزامات مهمی را می‌طلبد. برای آنکه تولیدات کاغذ صنایع داخلی بتواند پاسخگوی کشور باشد، باید از نظر کیفیت و کمیت بهبود یابند.

به‌عبارت دیگر، تولیدکنندگان باید کاغذهای خود را از نظر کیفیت و همچنین تیراژ تولید افزایش دهند تا خودکفایی رسمی و جدی در بحث تامین کاغذ شکل گیرد.

پورمند افزود: بهبود توان صنایع داخلی، نیازمند صرف هزینه و منابع مالی گسترده است. باید صنایع کشور از نظر فنی مجهز شده و دستگاه‌های به‌روز و پیشرفته برای تولید کاغذ وارد کشور شوند، تنها در این صورت می‌توان به بهبود کیفیت کاغذ داخلی و افزایش تیراژ تولید آنها امیدوار بود. میزان تولید داخلی در حوزه کاغذ بسیار محدود است و حتی اگر کاغذهای داخلی از کیفیت بالا برخوردار باشند نیز نمی‌توانند تمام نیازهای کاغذ کشور را پوشش دهند.

معضل ادامه‌دار کمبود کاغذ

نادر قدیانی، فعال باسابقه حوزه چاپ و نشر در گفت‌وگو با صمت، موجودی کاغذ بازار را از نظر کمیت و نرخ، نامناسب توصیف کرد. او معتقد است: ضعف در مدیریت‌های مربوط به تامین کاغذ سبب شده تا بازار کاغذ شرایط نابسامانی داشته باشد. قدیانی در این‌باره توضیح داد: معتقدم در چند سال اخیر در مسئله تامین کاغذ کشور، به‌طور مناسبی عمل نشده است، متاسفانه مدیریت مناسبی را برای واردات کاغذ شاهد نبوده‌ایم و در حال‌ حاضر شرایط بسیار نامطلوبی در بازار کاغذ حاکم است. در یک سال و نیم اخیر، کمبود کاغذ و عدم‌پاسخگویی مناسب به نیاز بازار، سبب شد تا جهش‌های قیمتی سنگینی را در این‌باره داشته باشیم. در حال ‌حاضر هر بند کاغذ تحریر وارداتی در بازار با نرخ یک و نیم میلیون تومان خرید و فروش می‌شود، در حالی که بهای اصلی این کاغذ در بازارهای جهانی، بسیار کمتر از این نرخ است.

وی در ادامه تصریح کرد: کاغذ تحریر، کاغذی است که در تولیدات مختلفی مصرف شده و از این‌رو کاربردهای زیادی در بازار دارد، اما به‌دلیل کمبود و همچنین نرخ بسیار بالای کاغذ، ناشران در چند وقت اخیر مجبور شدند تا تعداد نیروی کار خود را تعدیل کنند، به این ترتیب وضعیت کلی صنعت چاپ و موجودی کاغذ در بازار را می‌توان نامناسب و حتی رهاشده توصیف کرد.

بازار به انواع کاغذ نیاز دارد

قدیانی در ادامه به اخباری مبنی بر آزاد شدن ثبت سفارش ناشران برای دریافت کاغذ تولید داخلی اشاره کرد.

او محدود بودن مصارف کاغذ داخلی را مهم‌ترین عامل استمرار مشکلات کاغذ پس از اجرای این ثبت سفارش‌ها عنوان کرد و گفت: برای آنکه متوجه شویم آیا کاغذهای تولید داخل، پاسخگوی نیاز کشور هستند یا نه، باید به آمار و ارقام مصارف کاغذ و همچنین میزان تولید صنایع داخلی نگاهی انداخت.

میزان تولید داخلی کاغذ، به‌اندازه‌ای نیست که بتواند تمامی تولیدات حوزه‌های مختلف را پشتیبانی کند، به‌عنوان مثال، برای چاپ کتاب کودک، به کاغذهایی با جنس گلاسه یا سایر محصولات این‌چنینی نیازمند هستیم. برای این دست نیازها، هنوز تمهیداتی اندیشیده نشده و بازار با بی‌ثباتی و نابسامانی روبه‌رو است.

این فعال صنعت چاپ و نشر در ادامه خاطرنشان کرد: علاوه بر کم بودن میزان تولید کاغذهای داخلی، این کاغذها از کیفیت چندان مناسبی برای چاپ و نشر برخوردار نیستند، از این‌رو به‌نظر می‌رسد در حوزه چاپ و نشر نیز کاغذهای تولید داخل نتوانند پاسخگوی نیاز بازار باشند. دولت وظیفه اصلی تامین کالای موردنیاز بازار را برعهده دارد. نهادهای دولتی مانند وزارت صنعت، معدن و تجارت وظیفه دارند تا در انبارهای خود به‌اندازه کافی کالا داشته باشند و در صورت کمبود بازار، کالا عرضه کنند تا افزایش نرخ و تورم رخ ندهد، اما در بحث تامین کاغذ، چنین مدیریتی تاکنون رخ نداده است.

قیمت‌های غیرمعقول کاغذ

قدیانی در پایان صحبت‌های خود به اثرگذار نبودن برنامه‌های دولت در رابطه با تنظیم بازار کاغذ اشاره کرد و گفت: پیش‌تر عنوان شد که در حال ‌حاضر هر بند کاغذ تحریر در بازار داخلی بسیار گران است. اگر بهای کاغذ تحریر را با ارز آزاد ۲۵ هزار تومان حساب کنیم، هر بند آن قیمتی حدود ۶۰۰ الی ۷۰۰ هزار تومان خواهد شد، اما به‌دلیل کمبودهای سنگین کاغذ در بازار، شاهد قیمت‌های چندبرابر واقعیت هستیم، چرا که دولت در این مدت نتوانست تخصیص ارز برای واردات کاغذ را به‌خوبی انجام دهد.

وی ادامه داد: همچنین دولت ذخیره کاغذ در انبار نداشت تا بتواند در زمان کمبود، کالا به بازار عرضه کند. این مسائل در کنار هم سبب شد تا در یک الی ۲ سال اخیر، بازار کاغذ و به‌طور کلی صنعت نشر، فضای ملتهب و ناآرامی داشته باشد.

سخن پایانی

در سال‌های اخیر، وضعیت نابسامان بازار کاغذ، شرایط را برای فعالیت ناشران و فعالان حوزه نشر، سخت و پیچیده کرد، به‌طوری که بسیاری از شاغلان در این صنعت با خطر بیکاری دست و پنجه نرم کردند و مالکان و صاحبان کسب‌وکارهای حوزه نشر نیز خسارت‌های فراوانی را متحمل شدند. پس از این اتفاق دولت اعلام کرد منابع مالی مناسب برای واردات کاغذ را تخصیص خواهد داد، اما فعالان صنعت چاپ و نشر معتقدند هنوز تغییر زیادی در این بازار شکل نگرفته است.