فقدان سیاست‌گذاری، سد راه توسعه
آلومینیوم یکی از فلزات اساسی است که کاربردهای فراوانی در صنایع مختلف ازجمله در صنعت ساختمان، خودروسازی، حمل‌ونقل، صنایع نظامی، دفاعی، بسته‌بندی الکترونیک و انتقال برق دارد.
آلومینیوم یکی از فلزات اساسی است که کاربردهای فراوانی در صنایع مختلف ازجمله در صنعت ساختمان، خودروسازی، حمل ونقل، صنایع نظامی، دفاعی، بسته بندی الکترونیک و انتقال برق دارد. تولید آلومینیوم یکی از صنایع استراتژیک در جهان است. تولید پایدار و سازگار با محیط زیست از مهم ترین ویژگی های آلومینیوم است که تاثیر بسزایی بر صنعتی شدن و پیشرفت کشورها دارد؛ بر همین اساس نیز از این فلز نقره ای رنگ با عنوان فلز آینده نام برده می شود. ایران به عنوان نخستین تولیدکننده آلومینیوم در خاورمیانه شناخته می شود. با این وجود در طول سال های گذشته کشورهای حاشیه خلیج فارس و خاورمیانه همچون امارات متحده عربی، بحرین، عربستان سعودی و قطر توانسته اند سهم خود را در تولید آلومینیوم برپایه بهره مندی از ذخایر انرژی افزایش دهند و در مقابل ایران حتی از تحقق اهداف نخست خود برای توسعه صنعت آلومینیوم نیز باز مانده است. این عقب ماندگی در سایه نبود متولی واحد برای این صنعت و نظارت دقیق بر عملکرد آن ایجاد شده است.
قیمت مواد اولیه، چالش اصلی تولیدکنندگان آلومینیوم
هوشنگ گودرزی، فعال صنعت آلومینیوم در گفت وگو با صمت اظهار کرد: تولید آلومینیوم از اهمیت ویژه ای برای اقتصاد ایران برخوردار است. این صنعت برپایه بهره مندی از ذخایر ارزان انرژی در کشور شکل گرفته و توسعه یافته است. با این وجود فعالان صنعت آلومینیوم در روند فعالیت خود با چالش های جدی روبه رو هستند که تولید آنها را تحت تاثیر منفی قرار می دهد.
وی افزود: تامین مواد اولیه با بهای مناسب یکی از بزرگ ترین چالش های تولیدکنندگان صنایع پایین دستی آلومینیوم در کشور ما است. در واقع میان صنایع بالادستی و پایین دستی در تعیین فرمول قیمت گذاری آلومینیوم در سال های گذشته، همواره چالش وجود داشته است. فرمول تعیین قیمت پایه شمش آلومینیوم برابر است با: «قیمت شمش آلومینیوم در بورس فلزات لندن× ۱ . ۱ × میانگین نرخ ارز» با این وجود فعالان صنایع پایین دستی آلومینیوم کشور نسبت به این نرخ معترض هستند و آن را اشتباه می دانند، چراکه با این فرمول، قیمت شمش آلومینیوم در بازار جهانی به مراتب پایین تر از بهای فروش این محصول در بازار داخلی خواهد بود.
گودرزی گفت: سندیکای صنایع آلومینیوم کشور پیشنهاد داده فرمول تعیین قیمت پایه شمش آلومینیوم به گونه ای تغییر کند که بهای فروش شمش در بازار داخلی حداکثر با بهای صادراتی این محصول برابری کند؛ به این ترتیب فرصتی برای رقابت میان صنایع پایین دستی با رقبای سایر کشورها فراهم می شود.
این فعال صنعت آلومینیوم افزود: عرضه محدود شمش آلومینیوم در بورس کالا، چالش دیگری است که به رشد قابل توجه بهای این محصول در رینگ معاملاتی بورس کالا منتهی می شود و بر عملکرد صنعتگران تاثیر منفی دارد. در واقع عرضه محدود شمش آلومینیوم در بورس کالا زمینه ساز شدت گرفتن رقابت برای خرید این محصول در رینگ معاملاتی می شود. این رقابت در هفته های اخیر از ۱۰ تا ۲۰ درصد برآورد شده است. در هفته های گذشته چند بار عرضه آلومینیوم در بورس کالا، ملغی شده که همین موضوع رقابت را در رینگ معاملاتی بورس کالا، تشدید کرده است.
ضرورت نظارت بر اجرای مصوبات قانونی
گودرزی گفت: نهاد ناظر بر فرآیند عرضه محصولات مختلف و تنظیم بازار صنایع معدنی، وزارت صنعت، معدن و تجارت است؛ بر همین اساس از این وزارتخانه انتظار می رود ضمن بررسی شرایط تولید در صنایع آلومینیوم، مانع گرانفروشی و ضرر فعالان صنایع پایین دستی شود. در همین حال سازمان حمایت مصرف کنندگان و تولیدکنندگان وظیفه بررسی این شرایط را بر عهده دارد، اما در عمل هیچ اقدام اجرایی در راستای حمایت از صنایع پایین دستی ترتیب داده نمی شود. وی افزود: در ماه های اخیر فرآیند تعیین قیمت پایه شمش آلومینیوم در بورس کالا، برعهده بورس کالا گذاشته شده و نگرش بورس کالا نیز در حمایت از صنایع بالادستی خلاصه شده است. در چنین شرایطی شاهد رشد قابل توجه بهای این محصول در بورس کالا هستیم. در واقع باید پذیرفت عملکرد صنایع پایین دستی و متضرر شدن آنها، از اهمیت کافی برای مدیران برخوردار نیست.
گودرزی افزود: برخی از صنایع بالادستی آلومینیوم کشور به دولت وابسته هستند، اما برخی دیگر در اختیار بخش خصوصی هستند. در حال حاضر واحدهایی که به نوعی به دولت وابسته هستند، در تامین نیاز صنایع پایین دستی فعالانه تر عمل می کنند.
گودرزی در پاسخ به سوالی مبنی بر چگونگی نظارت بر روند تامین نیاز صنایع پایین دستی ازسوی سیاست گذاران گفت: رفع بسیاری از مشکلات در صنایع آلومینیومی نیازمند نظارت دقیق بر عملکرد واحدهای بالادستی است. با این حال نظارت دقیقی بر اجرای مصوبات قانونی وجود ندارد و همین موضوع نیز عملا فعالیت صنایع را تحت تاثیر منفی قرار می دهد؛ بر این اساس انتظار می رود نظارت دقیقی بر اجرای دستورالعمل ها و تامین نیاز واحدهای پایین دستی صنایع آلومینیوم کشور وجود داشته باشد.
وی افزود: صنایع بالادستی آلومینیوم کشور برپایه بهره مندی از انرژی ارزان در کشور احداث شده و توسعه یافته اند. این واحدها در حال حاضر بر پایه بهره مندی از همین مزیت ها، امکان رقابت در بازار جهانی را یافته اند؛ بنابراین موظفند در درجه نخست نیاز صنایع پایین دستی به محصول را تامین کنند.
فروش شمش آلومینیوم با قیمت بالا در بازار داخلی، هزینه تمام شده تولید را در واحدهای پایین دستی افزایش داده است. در چنین شرایطی صنایع آلومینیومی ما توان رقابت در بازار جهانی را ندارند و عملا بستر فروش خود را از دست داده اند، اما شمش ارزان آلومینیوم ایران، امکان رقابت پذیری حداکثری را برای تولیدکنندگان ترک فراهم کرده است؛ بنابراین بازنگری در این سیاست ها ضروری به نظر می رسد.
جای خالی آلومینیوم در سیاست گذاری
آریا صادق نیت حقیقی، فعال صنعت آلومینیوم در گفت وگو با صمت اظهار کرد: نبود سیاست گذاری جامع برای زنجیره آلومینیوم بزرگ ترین چالشی است که فرآیند تولید در این بخش را تحت تاثیر منفی قرار می دهد. این صنعت تحت تاثیر مشکلات به گذر روزگار دچار شده و سیاست گذاری در این صنعت به منزله هدف گذاری اصولا محلی از اعراب ندارد. وی افزود: در افق ۱۴۰۴ تولید ۱ . ۵ میلیون تن شمش آلومینیوم هدف گذاری شده است. در حال حاضر این امید می رود که میزان تولید در صنعت آلومینیوم در سال جاری به نصف ظرفیت یادشده برسد؛ این در حالی است که تنها ۳ سال تا افق ۱۴۰۴ فرصت داریم؛ بنابراین باید گفت یک بار هم که هدفی برای این صنعت تدوین شده، هیچ الزامی برای تحقق آن وجود ندارد. حقیقی گفت: در واقع سیاست گذاران هیچ الزام و توجهی به تحقق اهداف توسعه ای این صنعت ندارند و عملا آن را نادیده می گیرند. این فعال صنعت آلومینیوم در ادامه تاکید کرد: صنایع بالادستی تنها به کسب بیشترین سود فکر می کنند و تعهدشان نسبت به خدمات دولتی که دریافت می کنند، اهمیت چندانی ندارد. حال باتوجه به آنکه هیچ ارگان تصمیم گیر، تصمیم ساز و نظارتی وجود ندارد، این واحدهای بالادستی عملا ملزم به تامین نیاز صنایع پایین دستی نمی شوند؛ بنابراین مشکلات متعددی برای صنایع در مسیر تامین مواد اولیه پدید می آید.
کمبود انرژی، مانع جدی تولید
حقیقی گفت: مصرف انرژی در تولید شمش آلومینیوم قابل توجه است. انرژی در تمامی حلقه های تولید این محصول استفاده می شود و نقش غیرقابل جایگزینی را در فرآیند تولید برعهده دارد. در واقع انرژی را باید مولفه اصلی تولید این محصول دانست. وی افزود: اغلب صنایع از کوره های ذوب برای تداوم تولید خود استفاده می کنند؛ بنابراین گاز و برق فاکتورهای مهمی برای تداوم تولید در صنعت آلومینیوم هستند. خطوط نورد، دستگاه های برش، اکسترود و سایر تجهیزاتی که در فرآیند تولید محصولات آلومینیومی کاربرد دارند نیز نیازمند تامین انرژی هستند؛ بنابراین با بروز بحران در تامین انرژی، صنایع پایین دستی از دو منظر تحت تاثیر قرار می گیرند؛ از یک سو با ایجاد محدودیت در تامین انرژی صنایع بالادستی، تولید مواد اولیه واحدهای پایین دستی محدود می شود که این موضوع رشد فزاینده قیمت مواد اولیه را به دنبال دارد و عملا تولید واحدهای پایین دستی را تحت تاثیر منفی قرار می دهد و از سوی دیگر فرآیند تولید در صنایع پایین دستی نیز با ایجاد محدودیت در تامین انرژی، عملا تحت تاثیر منفی قرار می گیرد. این فعال صنعت آلومینیوم با اشاره به محدودیت برق این واحدها در فصل تابستان و ماه های گرم سال گفت: در طول سال های گذشته در نام گذاری هر سال تولید، نقش محوری داشته است. با این وجود تولید جزو هیچ یک از اولویت های سیاست گذاران نیست. یعنی تولید تنها به شعار محدود است و راهکار عملیاتی برای حمایت از آن ترتیب داده نمی شود. به عنوان مثال هر بار صنایع در درجه نخست قربانی محدودیت های انرژی می شوند و این مشکلات عملا نادیده انگاشته می شود؛ کما اینکه در سال جاری محدودیت هایی در تامین برق صنایع وجود داشت. در ماه های گرم سال، هر هفته حداقل یک بار، برق واحدهای تولیدکننده آلومینیوم کشور قطع شد. با این وجود دولتمردان با افتخار می گویند در تابستان امسال، خاموشی نداشته ایم. گویا صنعت هیچ محلی از اعراب و توجه در فرآیند سیاست گذاری ندارد. حقیقی گفت: از هم اکنون نیز زمزمه های قطع گاز در زمستان مطرح شده است. این مشکل در سال های گذشته نیز وجود داشته و پیش بینی می شود در سال های آتی نیز ادامه یابد. بدون تردید تداوم این چالش در نهایت به ضرر صنایع آلومینیوم کشور است و عملا تداوم تولید را در این زنجیره، تحت تاثیر منفی قرار می دهد. این فعال صنعت آلومینیوم گفت: اگر سرمایه گذاری قابل توجهی برای توسعه میادین گازی انجام نگیرد، این چالش در سال های آینده به شدت جدی خواهد شد؛ بدین ترتیب یکی از بزرگ ترین دارندگان ذخایر گازی دنیا، با کمبود و محدودیت انرژی روبه رو می شود.
سخن پایانی
از مجموع موارد یادشده می توان این طور برداشت کرد که صنعت آلومینیوم با چالش های جدی در مسیر فعالیت خود روبه رو است. بخش بزرگی از مشکلات این صنعت از نبود متولی دقیق برای آن نشأت می گیرد. در واقع این صنعت فاقد سیاست گذاری صحیح است و همین موضوع نیز عملا توسعه این بخش را تحت تاثیر منفی قرار داده است. برای رفع بحران های یادشده در این بخش، تشکیل یک نهاد تصمیم گیر و در ادامه نظارت قوی بر اجرای صحیح قوانین در این حوزه ضروری به نظر می رسد.
