نجات از خام فروشی با تکیه بردانش بنیان‌ها
شرکت‌های فعال در بخش معدن و صنایع وابسته به آن می‌توانند در مسیر بهره‌گیری از این ظرفیت‌ها گام بردارند و بدینترتیب توسعه پایدار را تسریع کنند و از راه‌حل‌های جدید و خلاقانه برای رفع مشکلات موجود بهره بگیرند. در این میان، استارت‌آپ‌های متعدد معدنی در سطح بین‌المللی طی سال‌های اخیر آغاز بهکار کرده‌اند و بهره‌گیری از تجارب سایر کشورها در این حوزه، کمک شایانی به موفقیت کسبوکارهای نوپا و تداوم فعالیت آنها در بخش معدن و صنایع وابسته به آن خواهد کرد.
به بهانه روز ملی کارآفرینی، «روزگارمعدن» نگاهی به نقش استارتآپها در بخش معدن و صنایع معدنی انداخته و درباره پیامدهای حضور شرکت‌های دانش‌بنیان، با فعالان و کارشناسان اقتصاد به گفت‌وگو پرداخته است.
نقش فعالان بخش خصوصی
سعید برزگر، کارشناس صنایع معدنی در گفت‌وگو با «روزگارمعدن»، درباره اهمیت و اثرگذاری نقش استارتآپها در حوزه کارآفرینی اظهارکرد: ایران از ظرفیت‌های ویژه‌ای در حوزه ذخایر معدنی برخوردار است. وجود منابع غنی انرژی در کنار این ذخایر، زمینه رشد و توسعه صنایع معدنی را در کشور فراهم می‌آورد؛ بنابراین این حوزه امتیازات ویژه‌ای برای گسترش کارآفرینی دارد. ایجاد استارت‌آپ‌های معدنی از یک‌سو زمینه کارآفرینی را فراهم کرده و از سوی دیگر، به رشد و توسعه این بخش کمک می‌کند. در واقع می‌توان با بهره‌گیری از ظرفیت‌های این حوزه و سرمایه‌های ملی، ارزش‌های جدید مادی و معنوی را خلق کرد. وی ادامه داد: برای بهره‌گیری از مزیت‌های استارتآپها و تداوم فعالیت آنها، الزاماتی اساسی موردنیاز است. در گام نخست باید توجه داشت اغلب این کسب‌وکارها با همت فعالان بخش خصوصی شکل می‌گیرند و تداوم فعالیت آنها به حمایت‌های مالی نیاز دارد؛ بنابراین دولت در ابتدا باید شرایط اعطای تسهیلات مالی را برای آنها فراهم کند. این کارشناس افزود: در گام بعدی باید در نظر داشت فعالیت‌های استارت‌آپی اغلب دربردارنده ایده‌های نوین هستند؛ بنابراین سیاست‌گذاران از آنها حمایت کنند. در همین حال، با اعلام فراخوان عمومی زمینه جذب افراد متخصص را فراهم می‌کنند.
نتایج بررسی عملکرد استارتآپها
برزگر در ادامه صحبت‌های خود به کارآیی استارتآپها در بخش‌های گوناگون معدن و صنایع معدنی اشاره کرد. او همچنین بر نقش دانش‌بنیان‌ها در توسعه فعالیت‌های اکتشافی تاکید کرد و در این‌باره توضیح داد: استارت‌آپ‌های معدنی در حوزه‌های گوناگونی همچون مدیریت پروژه و اداره معدن، شناسایی جانمایی ذخایر و… کارآیی دارند. بهره‌گیری از توان استارتآپها کمک ویژه‌ای به تسهیل و توسعه اکتشاف خواهد کرد. هرچند فعالیت این بخش به توان مالی نیاز دارد و خود استارتآپها از عهده تامین آن برنمی‌آیند. به‌علاوه آنکه ایجاد استارتآپها قرار نیست به معجزه اقتصادی در کشور منجر شود و تمام چالش‌های اقتصادی یک بخش را برطرف کند. این کارشناس اقتصاد با اشاره به تجربه عملکردی استارت‌آپ‌های معدنی گفت: بررسی عملکرد استارتآپها در کشورهای گوناگون در حوزه معدن و صنایع‌معدنی به شناخت هرچه بیشتر و قوی‌تر فعالان و سیاست‌گذاران این حوزه منجر می‌شود. الگوبرداری از سابقه سایر کشورها در بهره‌گیری از این کارآفرینی نوین در حوزه معدن، کمک بسزایی به موفقیت کسبوکارهای نوپا می‌کند.
کاربرد هوش مصنوعی در معادن
برزگر در ادامه صحبت‌های خود، ثمره فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان را توسعه بخش معدن و صنایع معدنی معرفی کرد و در این‌باره افزود: ایجاد و توسعه استارت‌آپ‌های معدنی تاثیر بسزایی بر توسعه بخش معدن دارد. در همین حال می‌توان از برقراری ارتباط ماشین‌آلات با کمک سیستم بی‌سیم و کنترل اطلاعات، نظارت معدن با کمک پهپاد، استفاده از ماشین‌آلات معدنی بدون راننده، دستگاه‌های نوین اکتشاف کنترل از راه دور، مدل‌سازی عددی برای کشف ذخایر عظیم معدنی و… به‌عنوان اقداماتی نام برد که در سایه فعالیت استارتآپها رایج شده‌اند. این کارشناس اقتصاد ادامه داد: تصویرسازی سهبعدی، حفاری براساس تحلیل تکنیکال بازار و… از دیگر فعالیت‌های استارت‌آپی است که در ادامه بهره‌گیری از نرم‌افزارهای معدنی نیز موردتوجه قرار دارد. این نرم‌افزارها آنالیز پیشرفته انجام می‌دهند؛ یعنی به کمک آنها می‌توان اطلاعات جامعی را در زمینه ذخایر معدنی و تطابق این ذخایر با وضعیت بازار جهانی به‌دست آورد. هوش مصنوعی از دیگر مواردی است که کاربرد فراوانی را در فعالیت‌های بخش معدن و صنایع‌معدنی داشته است. تولید معدنی با هوش مصنوعی در ارتباط با لاستیک ماشین‌آلات معدنی مانند کامیون و دامپتراک و… کاربرد دارد. به‌عنوان مثال، چنانچه سنگ بزرگی در مسیر این ماشین‌آلات قرار گیرد، گزارش آن به مرکز ارسال می‌شود تا با برداشتن آن سنگ یا هر مانع دیگری، مانع آسیب‌رسانی به تایرها شود. در همین حال، مانیتور کردن سیستم بازیافت، تصفیه آب و مدیریت پسماندها نیز با بهره‌گیری از این کارآفرینی جدید و در قالب استارتآپها ممکن شده است.
جای خالی دانش‌بنیان‌ها در اکتشافات
علی معصومی، رئیس انجمن تحقیق و توسعه صنایع و معادن ایران، در گفت‌وگو با «روزگارمعدن» به مزایای حضور استارت‌آپ‌ّها در فعالیت‌های معدنی اشاره کرد. او در ابتدا به تعریف شرکت‌های دانش‌بنیان پرداخت و در این‌باره گفت: استارت‌آپ‌های معدنی متشکل از دانشجویان، متخصصان و افراد خبره در بخش معدن و صنایع معدنی و همچنین اقتصاد و فناوری‌های نوین است. اگر این شرکت‌های دانش‌بنیان به بخش معدن و صنایع معدنی ورود کنند، با بالا بردن سطح فعالیت‌های معدنی به توسعه این بخش‌ها کمک شایانی خواهند کرد. باید در نظر داشت استارتآپها می‌توانند حلقه‌های گمشده زنجیره ارزش معدن را یافته و ضمن تکمیل آن، مجموع ارزش‌افزوده بخش معدن را افزایش دهند. وی در ادامه افزود: حضور شرکت‌های دانش‌بنیان دربخش معدن و صنعت از جمله صنایع معدنی، می‌تواند کشور را از رنج خام‌فروشی نجات دهد، چراکه با گسترش فعالیت آنها، چرخه فرآوری بخش معدن بهبود یافته و در این شرایط می‌توان به توسعه صنایع و تکمیل زنجیره ارزش‌افزوده دست یافت. معصومی خاطرنشان کرد: استارتآپها می‌توانند در تمامی بخش‌های مرتبط با حوزه معدن از جمله اکتشاف، استخراج، فرآوری و همچنین صنایع معدنی حضور پررنگ و مهمی داشته باشند، چراکه برای تمامی این بخش‌ها رشته‌های دانشگاهی در کشور وجود دارد و مشکلی در دانشگاه‌ها برای تامین نیروی متخصص در حوزه‌های گوناگون معدنی نداریم.
آگاهی کم مدیران از استارتآپها
معصومی با بیان اینکه نمی‌توان دافعه مدیران صنایع و صاحبان معادن را علت حضور اندک کسبوکارهای نوپا دانست، گفت: دلیل کمرنگ بودن نقش استارتآپها در معادن، ممانعت مدیران از حضور و فعالیت کسبوکارهای دانش‌بنیان در معادن نیست. برای افزایش همکاری صاحبان معادن و استارتآپها به‌نظر می‌رسد باید دولت وارد بحث شده و با ایجاد ساختارهای مناسبی، مشوق معد‌نکاران باشد و فعالیت‌های معدنی را به استارتآپها گره بزند. معصومی در ادامه خاطرنشان کرد: می‌توان در صورت همکاری پروژه‌های معدنی با استارتآپها، تسهیلاتی برای آنها در نظر گرفت و هر دو بخش را به همکاری و توسعه اقتصادی و صنعتی کشور ترغیب کرد. در کشور ما حضور کسبوکارهای دانش‌بنیان در صنعت موضوعی جدید است و هنوز اعتماد مناسبی به این بخش جلب نشده است. حرکت بنگاه‌های اقتصادی و صنایع به سمت همکاری با کسبوکارهای دانش‌بنیان، نیاز به کاتالیزور دارد که این نقش را دولت باید ایفا کند.
دانش فنی در کشور مناسب است
رئیس انجمن تحقیق و توسعه صنایع و معادن ایران، سطح دانش و فناوری بخش دانشگاهی کشور را مطلوب توصیف کرد. او معتقد است ایران از نظر نیروی انسانی و میزان تولید علم در جایگاه مناسبی قرار دارد و در این‌باره گفت: نمی‌توان گفت دانش و فناوری جامعه دانشگاهی و متخصصان ما پایین است یا توانایی لازم برای طراحی و پیشبرد پروژه‌های دانش‌بنیان را ندارند و به این دلیل نباید به آنها اعتماد کرد. به‌عنوان مثال، دانشجویان دانشکده معدن دانشگاه تهران چندین پروژه مناسب در بخش معدن و صنایع معدنی طراحی کرده و در دست اجرا دارند؛ بنابراین برای شروع همکاری استارتآپها با فعالان معدنی، مشکل پروژه و دانش فنی نداریم و جامعه دانشگاهی کشور نیز در سطح مقبولی از دانش قرار دارد. این شرکت‌های دانش‌بنیان برای ورود تنها نیاز به حمایت‌های دولت برای تعامل با بخش معدن و صنایع معدنی کشور دارند. با رفع مشکلات مربوط به حمایت از سوی دولت این نیروهای ارزشمند انسانی می‌توانند نقشی مفید و کلیدی در صنایع و معادن کشور ایفا کنند.
چالش‌های معدنکاری
در ادامه ظرفیت‌های اشتغالزایی و کارآفرینی در بخش معدن و صنایع معدنی قابل توجه است. محمد حیدرزاده، فعال صنعت سرب و روی در گفت‌وگو با «روزگارمعدن» ضمن تاکید بر اثربخشی فعالیت‌های معدنی و صنایع وابسته به آن در اشتغالزایی گفت: معدن آغازگر بسیاری از فعالیت‌های صنعتی و اقتصادی است. بهره‌برداری از ظرفیت‌های معدنی زمینه ایجاد حدود ۵۰ حیطه کسب‌وکار و جایگاه شغلی را فراهم می‌کند. معدن نخستین حلقه در زنجیره تولید است. محصول تولید‌شده در این حلقه در ادامه زنجیره مصرف می‌شود و ضامن تداوم تولید در سایر حلقه‌ها و ارزش‌آفرینی هرچه بیشتر است. حیدرزاده ادامه داد: کشور ما از ذخایر قابل‌توجه معدنی برخوردار است. در این میان، گاه فعالان بخش معدن و صنایع معدنی درصدد بهره‌گیری از این ذخایر با هدف توسعه کسب‌وکار خود برمی‌آیند اما با چالش‌های جدی در مسیر اجرای آن روبه‌رو می‌شوند. به‌عنوان مثال، سازمان حفاظت محیط‌زیست یا منابع طبیعی موانع جدی در مسیر کسبوکارهای معدنی ایجاد می‌کنند. این موانع همچون سدی در مقابل کارآفرینی، توسعه تولید و به‌دنبال آن اشتغالزایی هستند. در چنین شرایطی، مدیران ارشد باید اولویت میان توسعه کسبوکارهای معدنی و صنایع وابسته به آن و محیط‌زیست را انتخاب کنند. این انتخاب و دیدگاه‌های متفاوتی که درباره آن وجود دارد، در طول سال‌های گذشته شروع فعالیت‌های جدید معدنی را بسیار دشوار کرده است. وی افزود: بررسی تجربه جهانی حکایت از آن دارد که کشورهای توسعه‌یافته، ابتدا رونق تولید، درآمدزایی و ایجاد کسبوکارهای تازه را هدف قرار داده‌اند، در ادامه نیز برای حفاظت از محیط‌زیست گام‌های مثبتی برداشته‌اند.
ایجاد تعادل بین هزینه‌ها
در کشور ما پیش از اینکه اثرات یک فعالیت معدنکاری بر محیط‌زیست بررسی شود، سازمان‌ها و نهادهای مربوط از صدور هر نوع مجوزی برای آغاز بهکار یک کسب‌وکار جدید خودداری می‌کنند، چراکه به صورت پیش‌فرض اعتقاد دارند هر نوع فعالیت معدنی یا فرآوری به منزله وارد آوردن خطرات جدی بر طبیعت است. این تفکرات در طول سال‌های گذشته باعث معطل شدن سرمایه‌های قابل‌توجهی شده، تولید را به تعویق انداخته، نرخ بیکاری را افزایش داده و از سهم معدن و صنایع معدنی در تولید
ناخالص داخلی کاسته است. این فعال صنعت سرب و روی گفت: رفع موانع یادشده در مسیر فعالیت کارآفرینان بخش معدن و صنایع وابسته به آنها ضروری به نظر می‌رسد. رفع این چالش‌ها، گام نخست برای شروع کسب‌وکاری تازه در حوزه معدن و صنایع معدنی است، چراکه بدون حل این مشکلات، آغاز یا ادامه حیات تولید امکان‌پذیر نخواهد بود. حیدرزاده ادامه داد: علاوه بر موارد عنوان شده، می‌توان با برآوردی میان هزینه و منفعت یک کار، راه‌حلی درست اتخاذ کرد. تجربه آغاز بهکار فعالیت‌های معدنی و احداث واحدهای فرآوری حکایت از ایجاد تحول و بهبود در زندگی مردم محلی آن منطقه دارد. در سایه بهره‌گیری از این ظرفیت‌ها و شروع کسبوکارهای تازه، بسیاری از مردم منطقه مشغول بهکار می‌شوند و رفاه عمومی بهبود می‌یابد.
سخن پایانی
حمایت از شرکت‌های استارت‌آپی در حوزه معدن و صنایع وابسته به آن، از یک‌سو رشد و توسعه اقتصادی را در این بخش تسهیل می‌کند و از سوی دیگر، زمینه‌ساز ایجاد موقعیت‌های شغلی جدید بر پایه بهره‌گیری از توان و فناوری‌های جدید خواهد شد؛ بنابراین انتظار می‌رود ضمن بهره‌گیری از توان دولت و بخش خصوصی برای رشد و توسعه عملکرد شرکت‌های استارت‌آپی گام برداشت. از سویی دیگر باید در نظر داشت که بهره‌گیری از ذخایر معدنی زمینه توسعه کسبوکارهای گوناگون را ایجاد می‌کند. با وجود این، موانع متعددی در این مسیر قرار دارند که از جمله آنها می‌توان به سازمان حفاظت محیط‌زیست ، معارضان محلی، تغییر قوانین و مقررات و… اشاره کرد. چنانچه موانع موجود برطرف شوند، امکان بهبود شرایط ایجاد کسبوکارهای جدید و رونق اشتغالزایی و کارآفرینی فراهم می‌شود. در نتیجه از متولیان امر انتظار می‌رود ضمن توجه به نیازهای کشور در مسیر تحقق اهداف یادشده گام بردارند.
