عبور سیاست‌گذاری صنعتی از مسیر علم
امیرحسن کاکایی- عضو هیات علمی دانشگاه علم و صنعت
این روزها اتفاقات عجیبی در بازارهای مختلف در حال وقوع است؛ به ویژه بازار خودرو. واقعا ترسناک است. در کمتر از 20 روز نرخ تیبا به عنوان ارزان ترین خودرو بازار از ۲۱۰ به ۲۵۰ میلیون تومان رسید؛ یعنی حدود ۲۰ درصد افزایش قیمت. البته تقریبا درباره تمام خودروها این اتفاق افتاد، اما مگر وزیر محترم قول نداده بودند نرخ خودرو امسال ۱۵ درصد کاهش یابد؟ مگر قرار نبود تولید ۵۰ درصد افزایش یابد؟ پس چرا بازار این قدر مشوش است؟ هر روز صبح رادیو پیام، یک برنامه کوتاه دارد که در تیتر آن، کلام حضرت آقا را می گذارند: «العلم سلطان» و ایشان فرمایشی در این مضمون دارند: علم، کلید اقتدار است. البته رادیو پیام این جملات ارزشمند را برای تبلیغ کارهای دانش بنیان مانند دارو، لوازم پزشکی، کشاورزی مدرن و... به کار می برد، اما واقعیت این است که این موضوع در همه زمینه ها از جمله حکمرانی و سیاست گذاری صنعتی صحت دارد. بله؛ امروز در قرن ۲۱ می توانیم به جرات ادعا کنیم سیاست و سیاست گذاری برای توسعه و پیشرفت، یک علم تمام عیار است. متاسفانه بسیاری از مسئولان چنین علمی را قبول ندارند و تصور می کنند وقتی به دیگران دستور می دهند مثلا نرخ پایین بیاید، نرخ در بازار پایین می آید. مسئولان مسیر خطرناکی را به عنوان راه حل در پیش گرفته اند؛ برای آوردن رای و کسب پست و مقام، ابتدا رویاهای خود را به عنوان برنامه ارائه می کنند، سپس با نشستن بر سریر قدرت، شروع به زیرورو کردن تمام برنامه های جاری می کنند و از خود به ظاهرا نوآوری بروز می دهند؛ چنانکه انگار قبلی ها کاملا راه را اشتباه رفته اند و آنها به عنوان منجی وارد صحنه نبرد شده اند. مشاوران و متخصصان دائم نهیب می زنند که روش ها نباید خلاف معیارهای اقتصادی باشند، اما آنها تمام قدرت خود را به کار می گیرند تا مسیری غیراقتصادی را اقتصادی جلوه دهند و سپس هر روز حتی جمعه ها، صبح تا شب جلسه می گذارند. با این حال واقعیت های اقتصادی کار خودشان را انجام می دهند و قیمت ها بالا می رود. در این مرحله هم آنها به جای آنکه از واقعیت درس بگیرند، با تصور اینکه مشکلات ناشی از کم کاری بوده، پا را روی گاز می گذارند و مسیر رسیدن به دره سقوط اقتصادی را با سرعت بیشتری طی می کنند. در مواردی مانند مرغ و تخم مرغ که دستیابی به آنها در بازار جهانی راحت تر است، ارز بی زبان مملکت را برای واردات صرف می کنند تا تولیدکننده را که به ظاهر راه مخالف رفته، فرمانبردار کنند و به مسیر آورند. صدالبته خودشان هم تعیین می کنند که آن ارز دولتی را چند حساب کنند. نتیجه می شود کاهش موقتی نرخ در بازار و البته بعد از آن، کاهش تولید. بعد از مدتی ضمن اینکه تولیدکننده با زیان مواجه می شود، دوباره قیمت ها بالا می رود و دولت برای جبران مافات باید از آن ارز بی زبان بهره برداری کند؛ برای چه؟ برای پیش بردن برنامه های بازارمحور پوپولیستی. این در حالی است که اگر آنها پای درددل تولیدکننده می نشستند و با کمک علوم سیاست گذاری و اقتصاد، همین ارز را برای رفع موانع تولید و توسعه فناوری در زنجیره ارزش صرف می کردند، حداقل می توان ادعا کرد مشکل جدیدی پیش نمی آمد. البته اعتقاد دارم اگر این ارز درست مصرف و این همه تلاش مطابق با معیارهای علمی در مسیر درست انجام می شد، قطعا اوضاع صنعت و بازار خیلی بهتر از اوضاع نابسامان فعلی بود. بماند که در این صورت چون مسیر ارزش آفرینی در کشور تسهیل می شد، قطعا ارزش پول ملی هم با این سرعت کاهش پیدا نمی کرد. درباره صنعت خودرو حدود یک سالی است که همین ایده در حال پیاده شدن است: دستور می دهند تولید بالا برود و قیمت ها پایین بیاید. در کنارش هم برای اینکه تولیدکننده رانتخوار!!! را سر جای خودش بنشانند، واردات را عَلَم می کنند تا قیمت ها را پایین بیاورند. البته درباره بیشتر بازارها این روش حداقل در مقاطعی باعث کاهش قیمت ها شد؛ جز صنعت خودرو. علت این موضوع چند بدشانسی سیاست گذاران بود. اولا قرار بود شب سال نو، تفاهمی با غربی ها انجام و ارزهای کشور آزاد شود تا آزادانه از آن ارزهای بی زبان برای کنترل بازار استفاده کنند که البته تا این لحظه نشد. اخیرا هم رئیس کل بانک مرکزی اعلام کرد برای واردات خودرو یک میلیارد دلار ارز تخصیص یافته و برای هرگونه وارداتی که وزارت صمت مجوز بدهد، به اندازه کافی ارز داریم. خیلی جالب است؛ هفته پیش فردای شبی که فرمایشات ایشان را از رادیو شنیدم، نرخ خودرو صعود ۱۰ درصدی را تجربه کرد. بدشانسی بعدی این بود که اصولا صنعت خودرو دنیا در 2 سال گذشته دچار تنش های اساسی شده بود و در نتیجه مسئولان نتوانستند مانند مرغ و تخم مرغ، هر آنچه اراده می کنند را از خارج از کشور تهیه کنند و صنعتگران را سر جای شان بنشانند و در نهایت برای افزایش عرضه دست به دامن بخش خصوصی و چینی ها شدند و نهایت افتخار این است که تولید خودرو FCKD دو ونیم برابر شده تا کسری های بازار جبران شود. نتیجه آن هم که معلوم است: افزایش تقاضای ارز در بازار و البته افزایش وابستگی صنعت کشور که در نهایت به افزایش سطح عمومی قیمت ها و کاهش ارزش آفرینی اقتصاد در بخش صنعتی منجر شد. البته این موارد فقط در حیطه صنعت و بازار خودرو به چشم نمی خورد و می توانم با کمی مسامحه ادعا کنم موضوعی تقریبا عمومی در کل اقتصاد و صنعت کشور است. واقعیت این است که افزایش سرسام آور قیمت ها در بازار خودرو برای یک اقتصاددان غیرقابل پیش بینی نبود. دوستان اقتصاددان از همان ابتدای سال پیش بینی کردند تورم امسال بین ۴۰ تا ۶۰ درصد است و پیش بینی آنها درست در آمد. بماند که اخیرا پیش بینی ها به ارقام بالاتر هم رسیده که امیدوارم این دفعه مسئولان و سیاست گذاران، راضی نشوند برای ماندگاری در پست خود، مجدد قوانین علم اقتصاد را زیر پا بگذارند و اوضاع را از این که هست بدتر کنند. باور کنید «العلم سلطان». با خوردن آویشن و بابونه نمی توان سرطان را درمان کرد. درمان هر بیماری راه خود را دارد. بعضی از بیماری ها را نمی توان بدون تحمل درد درمان کرد. بعضی را هم نمی توان بدون جراحی درمان کرد. خیلی وقت ها هم حتی بعد از درمان ظاهری بیماری، لازم است سبک زندگی عوض شود تا بیماری عود نکند. باور کنید اقتصاد ما بیمار است. با تلاش شبانه روزی بدون استفاده از علم و تجربه، نمی توان این اقتصاد بیمار را درمان کرد. امیدوارم لااقل اگر از تجربه و علم قبلی استفاده نمی کنند، با همین تجربه واقعی یک دهه اخیر در میدان عمل، علمی برخورد شود و بر مبنای تحلیل آنها راه حل ها اصلاح شوند؛ شاید بشود در میان راه سقوط، این بیمار را نجات داد.
