مهاجرت صنعتگران در حال افزایش است
مهاجرت مسئله‌ای شخصی بوده و هر فردی ممکن است برای ادامه تحصیل، کار یا زندگی به کشوری با شرایط بهتر از سرزمین خود، کوچ کند.
تخصص در کنار تعهد، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر در مدیری
مهاجرت مسئله‌ای شخصی بوده و هر فردی ممکن است برای ادامه تحصیل، کار یا زندگی به کشوری با شرایط بهتر از سرزمین خود، کوچ کند. اما زمانی این امر به پدیده‌ای اجتماعی تبدیل می‌شود که آمار مهاجران افزایش یافته و کفه ترازو به سمت نخبگان و متخصصان سنگین‌تر شود. در دوران پس از جنگ تحمیلی، مردان زیادی برای کار و کسب درآمد به کشورهای شرق آسیا مانند ژاپن مهاجرت کردند؛ همان‌گونه که امروز افغان‌های بسیار در ایران مشغول کار هستند. یا پیش از انقلاب، دانش‌آموزان برای ادامه تحصیل در دانشگاه‌های فرانسه، انگلیس و امریکا به این کشورها مهاجرت می‌کردند و بخشی از آنها، پس از پایان تحصیل برمی‌گشتند، برخی هم در این کشورها ماندگار می‌شدند. امروز با توجه به شرایط سیاسی و اقتصادی سخت کشور، افراد نخبه و متخصص که مطمئن به بازار کار در کشورهای دیگر هستند، ترجیح می‌دهند دل از سرزمین خود کنده و در سرزمینی دیگر، زندگی جدیدی را آغاز کنند. این امر فراگیر شده و در برخی بخش‌ها، کارشناسان نسبت به کمبود نیروی متخصص هشدار می‌دهند. آیا پدیده مهاجرت در حوزه صنعت هم به مرز هشدار رسیده است؟
بی‌مهری متخصصان را دلسرد کرد
مدیرعامل اتحادیه تعاونی‌های فرش دستباف، افزایش نرخ مواد اولیه، عدم‌ثبات نرخ ارز و... را موجب کاهش صادرات فرش دانسته و عنوان کرده که این مسئله سبب مهاجرت اساتید طراحی و استادکاران ماهر قالیباف به کشورهای همسایه شده است. عبداله بهرامی به ایسنا گفت: بی‌مهری‌های سال‌های اخیر نسبت به صنعت فرش، منجربه دلسردی متخصصان این حوزه و کوچ آنها شده است. اگر زمانی، رقبا تنها از طرح‌های ایرانی استفاده می‌کردند، اکنون صاحبان فن را در اختیار دارند. بنابراین با رفتن استادکاران، فرهنگ و هنر چندین هزار ساله ایرانی به رقبا هدیه می‌شود.
در بخش صنعت چاپ هم مجتبی سجاد، فعال حوزه چاپ‌ونشر از فعالیت استادکاران ایرانی در حوزه صنعت چاپ ترکیه خبر داد و به صمت گفت: پیشتاز بودن ایران در صنعت چاپ سبب شده کشورهای همسایه برای فعالیت خود در این حوزه از استادکاران ایرانی استفاده کنند و به این ترتیب، بخشی از متخصصان این حوزه به کشورهای همسایه مهاجرت کرده‌اند.
این موضوع در حوزه صنعت هم رخ داده به‌طوری‌که پیش‌تر دبیر انجمن واردکنندگان خودرو با بیان اینکه حدود ۶۸۷ فعال در حوزه واردات خودرو در کشور وجود داشت که در حال‌حاضر به ۱۴ شرکت محدود شده، به صمت گفت: برخی شرکت‌ها از بین رفتند و بعضی هم، سرمایه خود را از کشور خارج کردند و در کشورهای همسایه، تجارت خودرو می‌کنند. به‌عنوان مثال، از امارات خودرو به گرجستان می‌برند یا از آلمان خودرو خریداری می‌کنند و در بازار ترکیه به‌فروش می‌رسانند.
طی سال‌های اخیر، فعالان صنعت برای آموزش فناوری جدید، مهاجرت موقت داشته‌اند، اما در ادامه با توجه به شرایط دشوار اقتصادی کشور، ترجیح به اقامت دائم خارج از کشور گرفته‌اند.
برخی کارآفرینان نیز با پیشنهادهای مطلوبی از سوی کشورهای همسایه مواجه هستند. کشورهای حوزه خلیج‌فارس به سوی صنعتی شدن گام برداشته‌اند و از این صنعتگران دعوت به همکاری کرده‌اند. آنها با پیشنهاد، سرمایه‌گذاری از ما و کار از شما، به‌دنبال جذب استادکاران باسابقه ایرانی در کشور خود هستند.
مسائل سیاسی و اقتصادی دخیل در مهاجرت
اسکندر نظری از فعالان صنعت، درباره مهاجرت صنعتگران و کارآفرینان این حوزه به صمت گفت: پدیده مهاجرت همه‌گیر شده و مختص یک حوزه و بخش نیست. برخی از افراد به‌دلیل موانع سیاسی، تصمیم به مهاجرت می‌گیرند، در حالی که به لحاظ اقتصادی از وضعیت مطلوبی برخوردار هستند. افرادی هم هستند که به‌دلیل مشکلات اقتصادی و برای درآمد بیشتر با توجه به توانمندی‌ها و مهارت‌هایی که دارند، به کشور دیگری مهاجرت می‌کنند.
وی افزود: پس از انقلاب، وضعیت صنعت در کشور تغییر کرد و در برخی صنایع، ظرفیت خالی به‌وجود آمد؛ به این ترتیب، جوانان به بخش صنعت ورود کردند. این کارآفرینان پس از ۴ دهه فعالیت، امروز به میانسالی رسیده‌اند و در این برهه زمانی باید ثمره ۴ دهه فعالیت خود را ببینند، اما به‌دلیل برخی مسائل سیاسی و اقتصادی، سرمایه‌هایشان آب‌‌رفته و ریسک فعالیت‌شان افزایش پیدا کرده است.
نظری با بیان اینکه در چنین شرایطی، دولتمردان کار خاصی نمی‌کنند، گفت: به هر حال، مدیران کارآفرین تا حدی می‌توانند فشارها را تحمل کرده و ریسک فعالیت‌هایشان را بپذیرند. برخی شاید سرمایه خود را در حوزه دیگری مانند ساخت‌وساز وارد کنند و برخی هم تصمیم به مهاجرت می‌گیرند. این فعال صنعت ادامه داد: به‌دلیل تحریم و حضور مدیران دولتی کم‌تجربه، از تخصص و مهارت حمایت نمی‌شود و صنعتگران را از تلاش دلسرد کرده‌اند. وقتی تولیدکننده به هر راهکاری متوسل می‌شود، اما به نتیجه نمی‌رسد، راه آخر را انتخاب می‌کند و فعالیت خود را در یکی از کشورهای همسایه ادامه می‌دهد.
سرمایه‌گذاری، روند مهاجرت را کُند می‌کند
نظری در پاسخ به این پرسش که در حوزه پزشکی، پدیده مهاجرت به مرز هشدار رسیده، در حوزه صنعت وضعیت چگونه است، گفت: صنعت و پزشکی بسیار با هم تفاوت دارند. در حوزه پزشکی، فرد سرمایه‌گذاری نمی‌کند. آموزش‌دیده است و در بازار کار از آموزش خودش استفاده می‌کند، اما در حوزه صنعت کارآفرین هم آموزش‌دیده و هم برای فعالیت باید سرمایه‌گذاری کند؛ از این‌رو، این سرمایه‌گذاری سختی‌های خود را دارد و سال‌ها زمان می‌برد تا به ثمر بنشیند، سرعت مهاجرت را کُند می‌کند.
وی تصریح کرد: سرمایه فرد در واحد صنعتی درگیر است و بین کارفرما و نیروی کارش، یک علاقه و الفت به‌وجود آمده؛ بنابراین صنعتگر به‌راحتی نمی‌تواند تصمیم به مهاجرت بگیرد. البته آمارها در این حوزه نسبت به سال‌های قبل، رشد کرده است.
تعهد در کنار تخصص
این فعال صنعت درباره راهکار پیشنهادی برای برون‌رفت از این وضعیت، اظهار کرد: نخست دولتمردان باید در حوزه سیاست و تحریم، تصمیم منطقی بگیرند و معضل محدودیت‌های بین‌المللی را حل‌وفصل کنند. به‌سرانجام رسیدن تحریم روی اقتصاد و صنعت تاثیر مثبتی خواهد داشت.
نظری افزود: از سوی دیگر برای امور مربوط به تولید و صنعت از مدیران دولتی باتجربه استفاده شود و صرفا پایبند و متعهد بودن به خدمتگزاری، کافی نیست.
مهاجرت، اختصاص به حوزه خاصی ندارد
در ادامه فضل‌اله جمالو از کارشناسان حوزه صنعت و مدرس دانشگاه درباره پدیده مهاجرت در صنعت به صمت گفت: مهاجرت پدیده‌ای عمومی بوده و اختصاص به حوزه خاصی ندارد. برخی به‌دلیل مشکلات موجود، بدون توجه به نیازهای جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنند، تصمیم به مهاجرت می‌گیرند.
وی افزود: یکی از مشکلات بزرگ حوزه صنعت این است که نیروهای متخصص با هزینه و سرمایه کشور در کشورهای خارجی آموزش می‌بینند (به‌عنوان مثال در برخی صنایع، افراد زیادی از سوی کارفرماها برای گذراندن دوره‌های آموزشی به کشورهای صنعتی فرستاده شدند)، اما چون تعهدی از آنها گرفته نمی‌شود، پس از کسب مهارت‌های لازم با هزینه گزاف، امروز در کشورهایی مانند کانادا و استرالیا در حال فعالیت و درآمدزایی هستند.
این کارشناس حوزه صنعت با بیان اینکه نمی‌توان با پدیده مهاجرت، چکشی عمل کرد، ادامه داد: هر فرد مختار است، هر جایی که می‌خواهد فعالیت داشته باشد، اما در حوزه صنعت، مسئله این است که بخشی از افراد مهاجر، متخصصانی هستند که با سرمایه کشور برای آموزش مهارت‌های لازم به خارج فرستاده شده‌اند. تعهد اخلاقی حکم می‌کند، این افراد حداقل در یک بازه زمانی مشخص، دین خود را در این‌باره به صنعت سرزمین خود ادا کنند؛ بنابراین در این زمینه ضرورت دارد از افرادی که با هزینه کشور در کشوری دیگر عموما اروپایی مهارت‌آموزی می‌کنند، تعهد گرفته شود.
سرمایه‌های مهاجر
جمالو با اشاره به برخی مهاجرت‌های معکوس، گفت: در برخی رشته‌های دانشگاهی، متخصصان و مدرسان در حال برگشت به کشور هستند. مهاجرت پدیده‌ای جهانی است و عموما افراد هر جا جذابیت کاری یا رفاهی وجود داشته باشد، تصمیم به رفتن می‌گیرند و نمی‌توان خیلی قضاوتی در این‌باره داشت.
وی افزود: برخی قوانین یا رویکردها، این روند را تسریع یا کند می‌کند. به‌عنوان مثال در ایران شاید در حوزه اینکه مدرس دانشگاه در صنعت هم فعالیت داشته باشد، سختگیری‌هایی شود، در حالی که در یک دانشگاه صنعتی خارج از کشور برای چنین مدرسانی که تجربه عملی دارند، فرش قرمز پهن می‌کنند. بنابراین برخی قوانین دافعه دارند و اگر به‌دنبال نگه‌داشتن نخبگان و متخصصان در کشور هستیم باید فضایی جذاب و با موقعیت‌های کاری مطلوب برای آنها فراهم کنیم.
او اظهار کرد: درحال‌حاضر برخی کشورهای صنعتی بدون یک سنت سرمایه‌گذاری، متخصصان موردنیاز خود را از کشورهایی مانند ایران جذب می‌کنند. به‌عنوان مثال، کانادا بدون کوچک‌ترین سرمایه‌گذاری، پزشکان خود را از تربیت‌یافتگان سایر کشورها تامین می‌کند.
کشوری مانند ایران با سرمایه‌گذاری میلیاردی، افراد را آموزش داده و به مرحله بلوغ کاری می‌رساند، اما در نهایت ثمره این آموزش را کشورهای صنعتی می‌برند.
برخوردهای نامناسب
جمالو در ادامه سخنان خود به نحوه برخورد با افراد سرمایه‌گذار و متخصص در کشور اشاره کرد و گفت: در برخی جلسات، سرمایه‌گذاران و مدیران دولتی شرکت دارم و متاسفانه گاه نحوه برخورد با این افراد همچون متهم بوده و این امر به‌نوعی برای انجام فعالیت‌های صنعتی، دافعه ایجاد می‌کند.
او گفت: براساس تاکید رهبر معظم انقلاب، شعار سال با تکیه بر حمایت از دانش‌بنیان‌ها تعیین شده، بیش از ۵ ماه از سال می‌گذرد، در این راستا چه حمایت‌هایی از جوانان پرانگیزه برای فعالیت در این بخش شده است؟ سیاست‌های صنعتی کشور براساس شعار سال جلو نمی‌رود و نظام بانکی در این بخش همراه با افراد متخصص جوان نیست. یک فرد، میلیاردها تومان تسهیلات دریافت می‌کند، بدون اینکه تضمینی بدهد، اما یک جوان با تلاش بسیار و ارائه انواع سند، مبلغ ناچیزی به‌عنوان وام دریافت می‌کند. برای جلوگیری از مهاجرت باید این امور اصلاح شوند.
سخن پایانی
بنابر این گزارش، مهاجرت پدیده‌ای عمومی و جهانی بوده و افراد طبق نظر شخصی خود هرجا که امکان کار و فعالیت بهتری فراهم باشد، تصمیم به کوچ می‌گیرند؛ بنابراین کشورهایی که فضای کسب‌وکار را تسهیل می‌کنند، بدون کوچک‌ترین سرمایه‌گذاری در حوزه آموزش، متخصصان را از سایر کشورها جذاب کرده و مورد بهره‌برداری قرار می‌دهند. برای جلوگیری از مهاجرت نخبگان صنعتی باید برخی قوانین اصلاح و رویکردها در حوزه مدیریت تغییر کند.
