رئیس کل بانک مرکزی با اعلام اینکه میزان عرضه ارز در بازار افزایش می‌یابد، اظهار کرد: حجم فعلی اسکناس ارز در تاریخ بانک مرکزی بی‌نظیر است. این خبر ازسوی بانک مرکزی در شرایطی منتشر شده که رئیس کل این نهاد بارها از محدودیت‌های دسترسی به منابع ارزی سخن گفت و گرانی ارز را نیز به‌ این مسئله مربوط دانست. انتشار خبر تزریق دلار به بازار و افزایش سقف خرید برای صرافی‌ها این شائبه را به‌وجود ‌آورد که بانک مرکزی قصد دارد ارز حاصل از حذف ارز ترجیحی را به بازار تزریق کند و با اتکا به همین منابع تصمیم به اجرای این تزریق ارز از سوی صادرکنندگان به بازار گرفته است. برخی کارشناسان اقتصاد با اشاره به محدودیت‌های روزافزون بانکی تحمیل‌شده به نظام بانکداری ایران، بر این باورند که بانک مرکزی در شرایطی نیست که بتواند چنین اقدامی را انجام دهد، چراکه دسترسی چندانی به منابع ارزی خود در خارج از کشور ندارد. صمت نظر کارشناسان مخالف و موافق تزریق ارز در بازار برای کنترل قیمت‌ها را جویا شده است.

ساماندهی سیستم ارزی کشور

محمد الیاسی، کارشناس اقتصاد و عضو سابق کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی با اشاره به سخنان اخیر رئیس کل بانک مرکزی درباره وجود ذخایر بی‌سابقه ارزی کشور به صمت گفت: این شیوه تزریق دلار به بازار، به مداخله موفق بانک مرکزی در بازار ارز طی سال ۹۷ تا اوایل ۱۴۰۰ شبیه است و قرار نیست اقدام بانک مرکزی مبنی بر تزریق ارز در بازار بی‌نتیجه بماند، بلکه به‌طور قطع در ساماندهی سیستم ارزی کشور نقش موثری خواهد داشت.

وی در ادامه توضیح داد: نرخ دلار که برای چندین ماه زیر ۳۰ هزار تومان متوقف مانده بود، مدتی است روند صعود در پیش گرفته است. حتی دلار با گذر از مرز ۳۲ هزار تومان تا مرز ۳۳ هزار تومان نیز پیشروی کرد. دلیل اصلی این افزایش نرخ دلار تقریبا روشن است و به افزایش ریسک‌های سیاسی خارجی مربوط به پرونده هسته‌ای ایران برمی‌گردد. از سوی دیگر ماجرا به تفاوت نرخ دلار اعلام‌شده توسط مراجع غیررسمی (بازار آزاد) با نرخ دلار سنا که میانگین نرخ دلار معامله‌شده در صرافی‌ها (در قالب سهمیه‌های ارزی) است، مربوط می‌شود.

جهت‌دهی به نیاز بازار

وی با تاکید بر اینکه مداخله بانک مرکزی در بازار به‌معنای ارزپاشی نیست، گفت: منظور از مداخله، خریدن و فروختن ارز در نرخ‌های هدف مختلف است که نیاز بازار را جهت‌دهی کند؛ همان کاری که از مهر ۹۷ آغاز و تا ابتدای سال ادامه یافت. باوجود اینکه در واقع در این مدت بانک ‌مرکزی به‌طور مداوم در بازار مداخله می‌کرد، خروجی خالص برای بانک مرکزی خرید اسکناس بود، نه فروش

ارز!

وی با اشاره به اینکه بانک مرکزی با اعلام این خبر نشان داد عزمش برای مهار و کنترل نرخ ارز کاملا جدی است، افزود: اعلام واگذاری اختیارات به بانک مرکزی برای مداخله در بازار، این پالس را به بازیگران اقتصادی می‌دهد که نهاد یادشده به‌راحتی میدان را به‌نفع دلالان برای ایجاد نوسان‌ در بازار ترک نخواهد کرد.

این عضو سابق کمیسیون اقتصادی با تاکید بر اینکه اصلاح نظام یارانه‌ها و حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی هم به‌نوبه خود صرفه‌جویی بسزایی در منابع ارزی رقم خواهد زد، گفت: این صرفه‌جویی به‌نوبه خود حجم عظیمی آورده ارزی دارد.

همچنین رشد بیش از ۶۰ درصدی وصولی‌های ارزی حاصل از فروش نفت، فرآورده، میعانات، گاز و پتروشیمی و افزایش معاملات در سامانه‌های نیما و بازار متشکل ارزی نشان‌دهنده کفایت منابع ارزی برای مدیریت بازار ارز است.

جلوگیری از افزایش نرخ دلار

وی در پاسخ به این پرسش که آیا در شرایط کنونی تزریق ارز به بازار نرخ دلار را کاهش می‌دهد، گفت: فعلا هیچ پیش‌بینی برای نرخ دلار نمی‌توان کرد و باید تا شروع دوباره و به نتیجه رسیدن مذاکرات برجامی منتظر ماند، اما به‌طور قطع تزریق ارز ازسوی بانک مرکزی به بازار جلوی بالا رفتن نرخ دلار و ایفای نقش دلالان ارزی و سودجویی از افزایش نرخ دلار را می‌گیرد.

وی درباره نقش بانک مرکزی در مدیریت نرخ ارز و تورم اظهار کرد: نقش بانک مرکزی در کنترل نرخ ارز در کشور از این جهت پررنگ است که نرخ ارز روی افزایش قیمت‌ها و بالا رفتن نرخ تورم اثرگذار است و معیشت مردم را از جهات مختلف تحت تاثیر قرار می‌دهد.

الیاسی به تبعات اجتماعی افزایش نرخ دلار هم اشاره کرد و گفت: نرخ دلار به‌عنوان ارز شاخص نباید از میزان معینی که با نرخ تورم در موازنه باشد، بالاتر برود زیرا جامعه توان تحمل گرانی بیش از حد را ندارد؛ پس با مداخله بانک مرکزی دست دلالان دلار از بازار کوتاه می‌شود و با این تدبیر ثبات به جامعه و بازار ارز باز خواهد گشت.

لزوم ثبات نرخ دلار

این کارشناس اقتصاد تاکید کرد: اعطای اختیار تزریق ارز به بانک مرکزی باعث می‌شود عرضه ارز نسبت به تقاضای آن در بازار قدرت بیشتری بگیرد و قدرت فروشنده ارز افزایش یابد. این موضوع باعث جلوگیری از افزایش نرخ ارز در مرحله نخست و کاهش نرخ آن در مرحله بعد می‌شود که این روند در حال ‌حاضر با اینکه زمان زیادی از سخنان رئیس کل بانک مرکزی نگذشته در بازار مشهود است.

وی تثبیت نرخ ارز را تنها راهکار برون‌رفت از شرایط سوداگری در این بازار دانست و افزود: تک‌نرخی شدن ارز می‌تواند ثبات را برای طولانی‌مدت به اقتصاد کشور بازگرداند و راهی برای بازگشت رونق به بخش تولید ایجاد کند.

الیاسی توضیح داد: اگر نرخ ارز منطقی شود، برنامه‌ریزی برای تولیدکننده راحت می‌شود، زیرا ارز کالایی است که اگر مردم احساس کنند در آینده افزایش نرخ خواهد داشت، حتما سپرده‌های‌شان را به‌جای هدایت به سمت تولید به طرف سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت و زود‌بازده در بازار ارز هدایت می‌کنند؛ نظیر آنچه که اکنون اتفاق افتاده است.

تزریق ارز مُسکن است

علی رحمانی، کارشناس اقتصاد درباره تاثیر تزریق ارز به بازار توسط بانک مرکزی به صمت گفت: از آنجایی که در شرایط حاضر نرخ دلار از قاعده و قانون خاصی تبعیت نمی‌کند، بانک مرکزی مجبور شده با سیاست سنتی ارزپاشی با این افزایش نرخ افسار‌گسیخته مقابله کند.

وی با تاکید بر اینکه با پول‌پاشی و تزریق ارز نمی‌توان برای طولانی‌مدت نرخ دلار را پایین نگه داشت، بیان کرد: این سیاست در اقتصاد ایران بسیار نخ‌نما شده و فقط می‌تواند به‌عنوان مسکنی برای کنترل نرخ دلار باشد.

اقدام همیشگی بانک مرکزی

وی افزود: هر زمان که بازار ارز دچار التهاب می‌شود، بانک مرکزی اقدام به تزریق ارز در بازار می‌کند تا التهاب در بازار کاهش یابد.

این اقدام در دولت‌های گذشته هم صورت می‌گرفت و به‌محض ایجاد فشار در بازار ارز بانک مرکزی تصمیم به تخلیه منابع ارزی و طلای کشور می‌گرفت.

رحمانی ادامه داد: به محض اینکه تحریم‌ها برداشته شود، احتمالا ارزهای شرکتی، دولتی و بانک مرکزی وارد بازار خواهد شد و شاهد کاهش نرخ ارز برای یک دوره کوتاه خواهیم بود؛ ضمن اینکه در صورت تکرار سیاست‌ ارزپاشی حداقل تورم ۲۰ درصد خواهد بود.

وی گفت: در حال ‌حاضر بانک مرکزی منابعی برای ارزپاشی ندارد و آنچه در روزهای اخیر وارد بازار شده، ارزهای خانگی است که در ارزپاشی‌های قبلی توسط برخی مردم خریداری و الان وارد بازار

شده‌اند.

کاهش نرخ ارز در بازار آزاد

مجید شاکری، اقتصاددان در پاسخ به این‌ پرسش که آیا وضع موجود ارزی کشور درست می‌شود، به تسنیم گفت: به‌طور قطع بله؛ فارغ از اینکه بخواهم امید بی‌دلیل بدهم.

ما دچار سرگیجه استراتژیک هستیم. برای وضع موجود راه‌حل‌های ایجابی زیادی داریم و از راه‌حل خیلی دور نیستیم.

وی افزود: هرچند اختیارات اخیر بانک‌ مرکزی تا حد زیادی دقت اختیارات مصوبه ۱۷ مهر ۹۷ را ندارد، اما این نهاد در حال استفاده از آن است.

هنگامی که از مداخله صحبت می‌کنیم، به این معنی نیست که وقتی بانک ‌مرکزی نرخ ارز خود را بالا می‌برد می‌خواهد نرخ ارز آزاد را بالا ببرد؛ بلکه دقیقا معکوس این است و به این معنی است که بانک ‌مرکزی می‌خواهد نرخ ارز بازار آزاد کاهش پیدا کند؛ چنانچه در سال‌های گذشته بارها این تجربه شده و بانک ‌مرکزی نرخ خود را به نرخ بازار چسبانده و در درهم دوبی ورود کرده و این کاهش اتفاق افتاده است.

به‌گفته شاکری این مداخله زمان می‌برد، اما باتوجه به جمیع شرایط با سرعت معقولی این موضوع آغاز شده است. هرچند انتقاداتی به تعطیلی این مکانیسم در ماه‌های گذشته وجود دارد، اما بازگشت به آن باز هم جای خشنودی دارد.

این کارشناس اقتصاد خاطرنشان کرد: باید حواس‌مان باشد که کارکرد مداخله در بازار اسکناس و حتی بازار فردایی، این است که مسیر تغییرات نرخ هموار شود و نمی‌تواند روندها را تغییر دهد.

آن چیزی که روندها را ایجاد می‌کند اتفاقات بازار حواله، تقاضاهای وارداتی و تقاضاهای قاچاق است که اندازه‌های بسیار بزرگی دارد و مستمرتر نسبت به ارز بازار نقد است و درباره آنها باید حتما به موازات فکر شود.

شاکری در ادامه با تاکید بر لزوم بستن حساب سرمایه کشور گفت: برای این کار راهی جز این وجود ندارد که با یکی از کشورهای دارای ارز جهانی وارد معامله کلان در شبکه پرداخت شویم.

البته منظورم فقط توافق با امریکا یا حتی چین نیست؛ گزینه‌های متفاوتی وجود دارد، اما یادمان باشد هیچ اولویتی مهم‌تر از احیای نظام پرداخت رسمی کشور با هدف ممکن کردن بحث حساب سرمایه نباید روی میز جمهوری اسلامی ایران باشد؛ هرچند به‌نظر می‌رسد امروز انواع و اقسام کارهای بدون اولویت در دستور کار است.

سخن پایانی

بانک مرکزی همواره با هدف تثبیت نرخ ارز اقدام به تزریق ارز به بازار می‌کند تا بتواند نوسان نرخ ارز را کنترل کند. این اقدام سبب می‌شود نرخ ارز از حدب متعادل در بازار بالاتر نرود، این در حالی است که مهم‌ترین منبع درآمدهای ارزی فروش نفت است؛ از این رو نسبت تزریق دلار به درآمدهای حاصل از فروش نفت شاخصی است که اهمیت تزریق دلار را در هر دوره به‌شکل دقیق‌تری نشان می‌دهد. یعنی اینکه هرچه فروش نفت بیشتر باشد و ارز حاصل از صادرات نفت بیشتری به کشور وارد شود، امکان تزریق دلار بیشتری به بازارهای اقتصادی وجود دارد تا نرخ ارز به ثبات برسد.

البته باتوجه به اینکه سیاست تثبیت نرخ ارز ازسوی بسیاری از کارشناسان یکی از عوامل نوسان‌های بعدی در بازار معرفی می‌شود، نمی‌توان اجرای این سیاست را نیز به‌معنای یک دستاورد تلقی کرد، اما می‌تواند معیاری باشد برای اینکه در دوره‌ای کوتاه سیاست ارزپاشی منجر به تثبیت نرخ ارز شده است.