جای خالی علم در شبکه گازی کشور
چند روزی می‌شود که بحران انرژی با روزهای سرد و برفی زمستان بیش از پیش نمایان شده است.
چند روزی می شود که بحران انرژی با روزهای سرد و برفی زمستان بیش از پیش نمایان شده است. بحرانی که پیش بینی می شد در اروپا فراگیر شود و دامن آنها را بگیرد، اما متاسفانه چند روزی می شود سرمای منفی 20 درجه در مناطق شمال شرقی مهمان خانه های مردم شده و آنها را مجبور به استفاده از بخاری های نفتی کرده است. برخی کارشناسان در حوزه توزیع گاز معتقدند، دولت باید پیش از اینها فکری برای هوشمندسازی خطوط گازی و شبکه گازرسانی می کرد تا انرژی به میزان متعادل تری در کشور توزیع شود. هوشمندسازی اندازه گیری مصرف گاز، طرحی کلان به شمار می رود که اجرای آن به همکاری یکپارچه بخش های مختلف، از جمله شرکت ملی گاز نیاز دارد. شرکتی که بنا بر اظهارات مسعود علوی نیا، نماینده شرکت ملی گاز، سیاست های این شرکت با هوشمندسازی در یک راستا و موافق این طرح است، اما موانعی را در مسیر اجرا می بیند که مهم ترین آنها ضرورت تراز شدن منافع ملی طرح هوشمندسازی با هزینه های اجرای آن است. صمت در این گزارش به بررسی توان دانش بنیان ها در رسیدن به این هدف پرداخته است.
رفع ناترازی گاز با کنتورهای هوشمند
ایران به عنوان دومین منابع گازی دنیا ظرفیت بالایی برای تولید گاز و حتی نقش آفرینی در بازار گاز منطقه دارد، اما در سال های اخیر باتوجه به روند افسارگسیخته مصرف در کشور، حتی افزایش تولید در پارس جنوبی نیز نتوانسته پاسخگوی تقاضا باشد. به طوری که اکنون تراز گاز منفی شده و مجموع تقاضا از عرضه گاز، پیشی گرفته است. «در حال حاضر شرکت های دانش بنیان می توانند خواسته ها و نیازهای حوزه گاز را با کمک علم به تدریج رفع کنند». این سخنی است که مظلوم فارسی باف، مدیر پژوهش شرکت ملی گاز ایران چندی پیش بااشاره به شناسایی چالش های موجود در بخش تامین گاز و رفع آن با توان دانش بنیان ها بیان کرد. وی در گفت وگویی که با ایسنا داشت، معتقد است: در سال ۱۳۹۸ تصمیم بر این شد تا موضوعات مرتبط با فناورهای راهبردی و چالش های موجود در این حوزه را شناسایی کنیم. بر همین اساس بر 3 بخش تولید که شامل حوزه پالایش، انتقال و گازهای استانی هستند، متمرکز شدیم. چندی پیش هم، مجید چگینی، معاون وزیر نفت و مدیر عامل شرکت ملی گاز ایران با اعلام خبر هوشمندسازی توزیع و اندازه گیری گاز طبیعی به منظور اجرایی شدن پروژه ملی ساخت کنتورهای هوشمند، اظهار کرد: این پروژه در راستای تفاهمنامه ای که بین وزرای نفت و دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح در گذشته انجام شده، اجرایی می شود. همچنین کنتورهای هوشمند، نیازمند یک سری از اقلام تخصصی و فنی است. این مدیر مسئول معتقد است: مصرف گاز در کشور بالاتر از متوسط جهانی است، به همین دلیل نصب کنتورهای هوشمند گاز در سطح کشور علاوه بر کنترل مصرف، به مدیریت مناسب ناترازی گاز نیز کمک شایانی می کند. یکی از مزیت های هوشمندسازی کنتورهای گاز، کاهش مصرف گازهای بدون درآمد است. برپایه آمار رسمی، سالانه ۲ میلیارد مترمکعب گاز گمشده در شبکه گاز کشور داریم که بیشتر به دلیل دستکاری کنتور توسط مصرف کننده یا خطای انسانی در خوانش کنتورها اتفاق می افتد. کنتور هوشمند گاز با ارسال هشدار از چنین دستکاری هایی جلوگیری می کند و از سوی دیگر، با حذف عامل انسانی در خوانش کنتور، ضریب خطای محاسباتی را کاهش می دهد.
تنظیم داده، معضل اصلی هوشمندسازی
محمد ذات خواهی، مدیرعامل یک شرکت دانش بنیان در زمینه هوشمندسازی صنعتی درباره چالش های هوشمندسازی مصرف گاز در گفت وگو با صمت گفت: هوشمندسازی در مصرف انرژی به ویژه گاز از سلسله مراتب خاصی پیروی می کند. برای این هدف داده و اطلاعات باید از مقیاس های وسیع تا مناطق و نواحی کوچک در اختیار سیستم های برنامه ریز قرار بگیرد.
وی که موفق به طراحی سامانه ای برای پیش بینی مصرف گاز به صورت روزانه شده است، افزود: برای مثال اگر می خواهیم در حوزه گازرسانی وضعیت افت فشار را در خطوط گازی پیش بینی کنیم، باید بدانیم که مصارف در کل شبکه و در فصول مختلف سال چگونه است، اما از آنجایی که در زمینه مانیتورینگ شبکه های گازی کشور هزینه زیادی نشده، از ضعف داده برخوردار هستیم. در واقع، در بیشتر مناطق کشور گازرسانی شده، اما رویکردی برای برنامه ریزی مصرف گاز در پیش گرفته نشده است و همین امر فرآیند هوشمندسازی به طورگسترده طولانی تر می کند.
ذات خواهی گفت: فرآیند هوشمندسازی مصرف گاز، با پردازش داده های استاندارد که به واقعیت نزدیک است، انجام می شود. گفتنی است، می توان براساس این داده ها تحلیل های نرم افزاری کرد و به پیش بینی های گوناگون پرداخت. متاسفانه در فرآیند پیش بینی هوشمند، دسترسی به داده های ارزش دار بزرگ ترین چالش موجود و راه اندازی کنتورهای هوشمند یکی از راهکارهای دریافت این نوع از داده ها است.
پیش بینی های هوشمند در گرو تنظیم داده
به گفته وی، مانیتوریتگ یا تنظیم داده، هزینه هنگفتی می طلبد که اگر بتوان در یک بازه زمانی تعیین شده داده های نزدیک به واقعیت و ارزش دار را جمع آوری کرد، پیش بینی میزان مصرف در ایام مختلف سال، امکان پذیر خواهد بود. در نتیجه، می توان مدیریت بحران بهتری کرد. در شرایط فعلی پیش بینی ها به صورت کلی و نه جزئی و کارآمد انجام می شود. به طورمعمول پیش بینی های فعلی درباره مصرف گاز کلی است که در عمل دیدی از شرایط آینده ارائه نمی دهد.ذات خواهی گفت: بخش مهمی از کنترل شبکه گاز در دیسپچینگ آن است. دیسپچینگ جایی است که فرآیند مانیتورینگ داده ها در این بخش انجام می گیرد و می توان کل کشور را پیش بینی کرد، اما در حال حاضر نیاز داریم که در سطح استان و شهر این فرآیند شکل بگیرد. وی گفت: هوشمندسازی مصرف گاز به ویژه در مصارف شهری ارتباط تنگاتنگی با سازمان هواشناسی و پیش بینی هوا دارد. به طورکلی هوشمندسازی مصرف انرژی، نیازمند نظام یکپارچه است. در حال حاضر داده های مصارف استانی به تفکیک در حال اندازه گیری است تا بتوان موضوعی تر و جزئی تر پیش بینی کرد.
ذات خواهی افزود: برای اندازه گیری داده ها تنها نمی توان به کنتورهای هوشمند اکتفا کرد،بلکه باید ایستگاه های اندازه گیری گاز تی.بی. اس راه اندازی شود تا به وضعیت کامل تر مصرف گاز پی ببریم. به طورکل باید هم در سطح سخت افزاری و هم نرم افزاری اقدامات ویژه ای انجام داد که معضل اصلی همان گونه که گفته شد، در بخش نرم افزاری معضل جدی احساس نمی شود و اصلی ترین ضعف در بخش سخت افزاری است.
به گفته وی، هر استانی دارای یک شبکه داده است که هنوز استاندارد نشده، به همین دلیل شرکت ملی گاز در حال متمرکز کردن داده ها در تمامی استان ها است.
مشکل دانش بنیان ها در دریافت گواهی
احمد نعمت الهی، رئیس یک شرکت دانش بنیان در زمینه فناوری کنترل سنجش گاز نیز در گفت وگو با صمت گفت: به طورمعمول شرکت های دانش بنیان با افراد کم سابقه اما دارای سواد و دانش کافی شروع به فعالیت می کنند که تولیدات شان پایه علمی دارد. این شرکت ها قابلیت های خوبی در زمینه راهبردی کردن تولیدات یک کشور دارند و بر همین اساس، می توانند بازار هدف خود را به خوبی تغذیه کنند. وی افزود: اما از آنجایی که حوزه نفت و گاز حساسیت بالایی دارند، دانش بنیان ها برای فعالیت در این حوزه با موانع متعددی روبه رو می شوند، به همین دلیل است که دانش بنیان های معدودی موفق به همکاری با شرکت های بزرگ نفت و گازی می شوند. به طورمعمول برای بکارگیری محصولات این شرکت ها سختگیری های زیادی می شود. نعمت الهی بااشاره به لزوم داشتن تاییدیه های معتبر از سوی نهادهای بین المللی گفت: دانش بنیان ها برای همکاری، نیازمند تاییدیه های معتبری هستند که در عمل از دریافت آن بازمی مانند. گفتنی است، چنین سازکار استانداردی در کشور برای ارائه گواهینامه هایی که همتراز اعتبار محصولات اروپایی ها باشد، وجود ندارد. محصولات اروپایی از سوی کشورهای مبدأ به راحتی می توانند گواهینامه های معتبر را دریافت کنند و راهی کشورهایی نظیر ایران شوند. به عبارت دیگر، دسترسی شرکت های خارجی به آزمون های بین المللی برای دریافت استانداردها آسان تر و راحت تر است. به همین دلیل، دریافت گواهینامه های معتبر در بستری انحصاری شکل می گیرد که دانش بنیان های ایرانی توانایی اخذ آن را ندارند. وی افزود: در کل، فعالان در صنعت نفت، به تجهیزات خارجی بیشتر ارج می دهند که این روند به اعتبار گواهینامه های آنان بر می گردد؛ همان گونه که پیش تر هم گفته شد، این روند در حالی اتفاق می افتد که کشورمان برای دریافت تاییدیه های لازم، زیرساخت های استاندارد را ندارد، چرا که افزون بر شرایط دشوار تحریم، بسیاری از شرکت های خارجی گواهینامه معتبر ارائه می دهند، چرا که نمی خواهند بازار خودشان را در ایران و خاورمیانه از دست بدهند. به گفته نعمت الهی، برای بهبود روند استانداردسازی محصولات صنعتی شرکت های دانش بنیان، در ایران هم شرکت تحقیقات صنعتی ایران در راستای استانداردسازی محصولات دانش بنیان فرآیند ارائه استاندارد را فراهم کرد. همچنین، 2 سال پیش، تفاهمنامه ای میان معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری با شرکت ملی استاندارد در راستای ارائه گواهی به دانش بنیان منعقد شد، اما متاسفانه این استانداردها هم موردقبول بیشتر صاحبان صنایع واقع نشد. این فعال دانش بنیان گفت: مراکزی هم که در کشور گواهینامه ارائه می دهند، از اعتبار کافی برخوردار نیستند. به همین دلیل، نخستین اقدامی که لازم است، انجام شود، نهادینه کردن نگرش دانش بنیان بودن در واحدهای صنعتی به ویژه صنعت گاز است. امروز دانش بنیان ها بیش از هر چیزی نیازمند اعتماد فعالان در صنعت گاز هستند.
وی افزود: تجربه دیگر شرکت های دانش بنیان ثابت کرده است که آن دسته از تولیداتی که به بازار رسیده و اعتماد شرکت های بزرگ و مادر را جلب کرده اند، توانسته اند فروش قابل توجهی را هم تجربه کنند. بنابراین شرکت های دانش بنیان، توان حل مشکلات گاز کشور را دارند و می توانند با ورود به عرصه های بالاتر نقش جدی داشته باشند. این در حالی است که موافقان و مخالفان زیادی دارند و به طورمعمول خریداران محصولات موافق و اما تصمیم گیران در سطح کلان مخالف همکاری گسترده و خرید محصولات دانش بنیانی هستند.
سخن پایانی
یکی از مهم ترین روش های برنامه ریزی منابع نیز، گردآوری و استخراج صحیح اطلاعات میزان مصرف مشترکان است. در حال حاضر قرائت کنتورهای گاز به صورت سنتی انجام می گیرد که برنامه ریزی برای کنترل و هدایت مصرف را دشوار کرده و زمان، انرژی و هزینه زیادی برای کشور به همراه دارد. از طرفی هم، انتظار نمی رود محصولات دانش بنیان ایرانی یک شبه راه صد سال اروپایی ها را بروند و به همان اعتبار و درجه ای دست یابند که محصولات امریکایی و اروپایی دست یافته اند. اینکه شرکت های دانش بنیان با هر میزان کیفیتی، محصولی را تولید کنند، اما چون فاقد کاغذهای معتبر با زبان های خارجی هستند از فعالیت و رفع مشکلات داخل باز می مانند، بی شک این حق را هم باید به شرکت ملی گاز یا هر شرکت مادر دیگری داد که ریسک همکاری را نپذیرند. معضل اصلی؛ زیرساخت های لازم در ارائه استانداردها است. برای مثال، داشتن آزمون های معتبر از سوی کارشناسان خبره یا ساخت آزمایشگاه هایی که نزدیک به کیفیت بالای جهانی است، می تواند گره از این معضل بگشاید.
